Ejelgi Vavilonda syrqattyng ólimine kinәli bolghan dәrigerding eki qolyn shauyp tastaydy eken.

***

Ejelgi zamanda kelitter óte qorqynyshty bolypty. Olar jekpe jek barysynda eshqanday kiyim kiymey tyrjalanash, denelerin kók týske boyap alady eken. Sonday-aq, «tyrjalanash kók týske boyalghan әskery jasaq qarsy jaqtyng zәre-qútyn qashyrady» dep, tipti Yuliy Sezariding ózi moyyndap jazypty. Kelitter jalanashtanghanymen qoymay shashtaryna qyzyl balshyq jaghyp, denelerine tatuaj saldyryp alatyn bolghan.

***

Ejelgi dәuirde parsy әskeri joyqyn kýshke ie bolypty. Ásirese parsylar  qútqaryp qalghan qalalar, olardy tamaqtandyrugha mәjbýr bolghan. Parsy әmirshisi Kserks týski as kezinde ózining 15 myng nókerimen tamaqtanudy dúrys kórgen. Al osynday qalyng jasaqty toyyndyru ýshin qazirgi aqshamen eseptegende qalanyng budjetinen 100 million dollar ketipti. Osy qarajattyng ishine altyn jәne kýmisten jasalghan tostaqtar kirgen. Onymen qosa Kserks ýshin ýlken shatyr tigilgen. Sosyn armiya ary qaray jyljyghan kezde sol qalanyng bar altyn-kýmisin ózderimen ala ketedi eken.

***

Ejelgi Vavilonda syrqattyng ólimine kinәli bolghan dәrigerding eki qolyn shauyp tastaydy eken.

***

Ejelgi zamanda kelitter óte qorqynyshty bolypty. Olar jekpe jek barysynda eshqanday kiyim kiymey tyrjalanash, denelerin kók týske boyap alady eken. Sonday-aq, «tyrjalanash kók týske boyalghan әskery jasaq qarsy jaqtyng zәre-qútyn qashyrady» dep, tipti Yuliy Sezariding ózi moyyndap jazypty. Kelitter jalanashtanghanymen qoymay shashtaryna qyzyl balshyq jaghyp, denelerine tatuaj saldyryp alatyn bolghan.

***

Ejelgi dәuirde parsy әskeri joyqyn kýshke ie bolypty. Ásirese parsylar  qútqaryp qalghan qalalar, olardy tamaqtandyrugha mәjbýr bolghan. Parsy әmirshisi Kserks týski as kezinde ózining 15 myng nókerimen tamaqtanudy dúrys kórgen. Al osynday qalyng jasaqty toyyndyru ýshin qazirgi aqshamen eseptegende qalanyng budjetinen 100 million dollar ketipti. Osy qarajattyng ishine altyn jәne kýmisten jasalghan tostaqtar kirgen. Onymen qosa Kserks ýshin ýlken shatyr tigilgen. Sosyn armiya ary qaray jyljyghan kezde sol qalanyng bar altyn-kýmisin ózderimen ala ketedi eken.

***

Eng alghash jaraqattyng auyrghanyn basu ýshin «salqyndatudy» Pergamumadan shyqqan gladiator Galen oilap tauypty. Qylyshpen aiqasqanda qolayly sezinu әri denege tiygen zaqymnyng auyrmauy ýshin ol raushan japyraghy men voskiden jasalghan qospagha, zәitýn mayyn aralastyratyn bolghan. Qospa jaraqatty tez tondyrady. Galen ony «keratum humidum» dep ataghan. Al qazir osy tektes «kolidkrem» yaghny (salqyndatqysh kremder) bar.

****

16 ghasyrda Qytayda túzdy kesek-kesegimen jútyp ózin-ózi óltiru әdisi keninen tarapty.

***

«Erkinen airylghan eshki» nemese toqpaqqa arnalghan bala - degen lauazym rasynda bolypty. Ol balany koroliding dәris ótetin bólmesine otyrghyzyp qoyady eken. Eger hanzada múghalimning súraghyna dúrys jauap bere almay qalsa, sonyng ornyna әlgi bayghús bala tayaq jeydi.

****

Tenizshiler bayaghyda mindetti týrde auyzdaryna altyn tis saldyryp alady eken. Qúrydy degende tenizshi bir tisining altyn bolghanyna qatty mәn beredi. Nege dep oilaysyzdar? Qaraly kýn ýshin. Óitkeni, ýiden jyraq ketken kezde, kómusiz qalmas ýshin qabirin dayyndaugha qajet.

***

Rim imperatory Gay Sezari «etik» degen laqap atqa ie bolghan. Óitkeni, ol kezinde kazarmada tәrbiyelengen jәne balasyna da әskery forma kiygizip qoyatyn bolghan. Sonymen, búl laqap at oghan ómir boyy jabysyp, tarihta «Kaligula» degen esimimen qaldy.

****

Europadaghy indet kezinde syra jay sugha qaraghanda qauipsiz bolypty. Sebebi, onyng qúramyndaghy fermentasiya holera men diyzenteriyany tudyratyn bakteriyalardy joyyp otyrghan.

***

Eng ataqty qaraqshy Djon Taylor 1721 jyly eng ýlken keme, portugaldyq «Nostra Senora della Cabo» fregatyn jaulap alghan. Sol ekipajdyng әrbir mýshesi sol kezde 42 brilliant pen jarty million altynnan talap alypty.

***

Vavilonda basqarushyny qayta saylaudyng bir qyzyq әdisi bolypty. Ol ýshin Vavilon biyleushisi eldegi eng basty qúday ornalasqan Marduk hramyna kelip, tizerlep túrghan kýii halqy ýshin eshqanday jamandyq istemegenin aitady. Sosyn ony bir adam shekesinen shertip, basynan úryp, qúlaghynan sýireydi. Osy jәne basqa da rәsimderdi atqarghan patshany «synaqtan ótti» dep eseptep, qaytadan basqarushy etip saylaydy eken.

***

Spartandyq balghyndar әskery mektepke 7 jasynan bastap qabyldanady. Olardyng eng birinshi tapsyrmasy - kendirden jasalghan jamylghygha úiyqtau. Osy qatty kendir olardyng ómir boyghy tósegi bolghan. Olardy әrdayym jýgiruge mәjbýrlep otyrghan. Jýgire almasa ýlkenderi ayausyz jazalaydy. Keyde balalar osy auyrtpalyqqa shydamay zoryghyp ólip te ketedi. 13 jyl oqyp, 20 jasqa kelgende olar soldat atanady. Sóitip 60 jasqa deyin әskery qyzmet atqarady, kazarmada túryp, barshasyna ortaq qazannan as ishedi.

***

Úly Atilla neke týni qaytys bolghan. Múrnynan qan ketip ólgen Atillanyng ólimi әli kýnge deyin júmbaq. Onyng mәiiti altyn, kýmis jәne metalldan jasalghan jәshikke salyndy. Mýrdeni alysqa jerlep, eshqanday belgi qaldyrmady. Jәne jerleuge qatysqan kuәgerlerdi sonynan týgel qyryp tastaghan.

Dayyndaghan: Jansaya SYDYQBAY