Maghjan aqynnyn: «Men jastargha senemin!» degenin óz basym «Jaydarman» oinap, jalpaq júrtty kýldirgisi kelip qúr dalaqtap shapqan bozókpelerge  arnaugha qimaymyn. Maghjan sengen jastar búlay bolmasa kerek. Elding basty-basty telearnalarynyng arzan kýlki, daraqy, jenil qaljyng qughan «kvnshikterdi» jerden jeti qoyan tapqanday qylyp, aptanyng el demalatyn senbi-jeksenbisinde qútyrtyp qonglary qay sasqany? Bólim-bólim qylyp, «ligalatyp», saghyzday sozyp, el-júrttyng dinkesin qúrtyp boldy. Ekran aldyna jayghasa qalyp,  «ne bar eken?» desen, aldynnan әr aumaqtan jinalghan úl-qyzymyz samsap shygha keledi. Amal joq kóresin. Sen kórmeyin deseng de ýidegi kishkentaylar qyzyqtaydy. Sosyn búlar birdene týsinip qaraytyn bolar, kóreyinshi deysin. Sóitsen, yrjyn-tyrjyn, óreli oiy az, qazaqtyng maqal-mәtelin kelemejdeu, odan qalsa, shetelding әnshilerin jarnamalau, kór-jerdi jiyp-tergen birdene. Oiyndaryn eshtenege paydasyz qylyp tastaghymyz joq, әiteuir qazaqsha... Biraq últtyq arnadan «Osy bizding jastarymyz» dep maqtanyp beretindey baghdarlama dey almas edim.
«KVN» degen atauyn «Jaydarmangha» auystyrypty, onysy qosh, biraq әzil-qaljyndary sýzgiden ótpegen, óz-ózderine ghana týsinikti, óz-ózderi ghana mәz bolyp kýletin shýldir-shýldir birdenelerin úyalmay-qyzarmay ýlken sahnagha alyp shyghady, jalpaq júrtqa tanady, al mәni - nól!

Maghjan aqynnyn: «Men jastargha senemin!» degenin óz basym «Jaydarman» oinap, jalpaq júrtty kýldirgisi kelip qúr dalaqtap shapqan bozókpelerge  arnaugha qimaymyn. Maghjan sengen jastar búlay bolmasa kerek. Elding basty-basty telearnalarynyng arzan kýlki, daraqy, jenil qaljyng qughan «kvnshikterdi» jerden jeti qoyan tapqanday qylyp, aptanyng el demalatyn senbi-jeksenbisinde qútyrtyp qonglary qay sasqany? Bólim-bólim qylyp, «ligalatyp», saghyzday sozyp, el-júrttyng dinkesin qúrtyp boldy. Ekran aldyna jayghasa qalyp,  «ne bar eken?» desen, aldynnan әr aumaqtan jinalghan úl-qyzymyz samsap shygha keledi. Amal joq kóresin. Sen kórmeyin deseng de ýidegi kishkentaylar qyzyqtaydy. Sosyn búlar birdene týsinip qaraytyn bolar, kóreyinshi deysin. Sóitsen, yrjyn-tyrjyn, óreli oiy az, qazaqtyng maqal-mәtelin kelemejdeu, odan qalsa, shetelding әnshilerin jarnamalau, kór-jerdi jiyp-tergen birdene. Oiyndaryn eshtenege paydasyz qylyp tastaghymyz joq, әiteuir qazaqsha... Biraq últtyq arnadan «Osy bizding jastarymyz» dep maqtanyp beretindey baghdarlama dey almas edim.
«KVN» degen atauyn «Jaydarmangha» auystyrypty, onysy qosh, biraq әzil-qaljyndary sýzgiden ótpegen, óz-ózderine ghana týsinikti, óz-ózderi ghana mәz bolyp kýletin shýldir-shýldir birdenelerin úyalmay-qyzarmay ýlken sahnagha alyp shyghady, jalpaq júrtqa tanady, al mәni - nól!
Ara-arasynda adamdy әzilmen oilantyp tastaytynday jylt etken birdenesi bolsa jarar, ony joqqa shygharmaymyn, biraq shyny kerek kóbine jalpysy bos yrjyn-tyrjyngha qúrylady.
Múnday sayqymazaqtardy ýlken ekrannan elge taratudyng qanday qajettiligi bar? Tarihi, tanymdyq dýniyeler, últtyq salt-sana, dәstýrdi nasihattaytyn baghdarlamalargha júrt shóldep otyr. Bary bar, biraq az. Altyn uaqytty qúdaygha keregi joq «kvn» siyaqty arzan dýniyeler basyp alghan. Men qatelesetin bolarmyn, biraq óz pikirim ózimdiki. Ony eshkimge tanghym joq. El ishinde osy pikirge qosylatyndar kóp pe, әlde kersinshe me eken, jay sony bilgim keldi. Bayaghyda bir patshagha sәuegey uәziri: «Tayau kýnderi aspannan uly janbyr jauady, patshalyqtaghy barlyq su kózderi sol janbyrdyng kesirinen ulanady. Sondyqtan túshy sudan alyp qoymasa bolmas» dep aqyl aitady. Patsha sol boyda uәzirine mol etip su saqtaugha búiyrady. Kýni jetip, janbyr jauady. El-júrttyng esi auysady. Tek esi dúrys patsha men uәzir ghana qalady. Biraq búqara halyq: «Sen ekeuing naghyz aqymaqsyndar, estering auysqan» dep mazaqtaydy. Aqyly sau ekeuine eshqaysysy senbeydi, aitqanyna qúlaq aspaydy. Sonda amaly qúryghan patsha men uәziri: «Elmen kórgen úly toy» depti de әlgi uly sudan iship alyp, óz yqtiyarymen jarym bolyp shygha kelipti. Osy tәmsildegidey sau aqylymyzdy «kvnshikterdin» uymen ulau qajet pe joq pa, qazirgi qazaq júrtyna? Búdan biz ne alyp, ne qoyyp jatyrmyz? Jalpy «KVN» degennen elge qanday payda bar? Onda biylikke qaratyp, bolmasa el ishindegi jat kórinisterden ada bolugha ýndeytin útqyr әzil, tapqyr qam-qareket bolmasa, nesi payda? Resey oiynshylary dәstýrge ainaldyrghan oiyndy bizding jastar últ kәdesine qanshalyqty sheber jýzege asyryp jýr? «Jaydarmanshylardy» últ arnasyna shygharghandaghy maqsat ne? Efirdegi uaqyt toltyru qarbalasy ma, әlde búqaranyng miyn osynday arzan, kereksiz dýniyemen bylghap qoiy ma?  IYә, búl da uaqytsha qinydyq, tyghyryqtan jol izdeuding bir amaly shyghar, ony týsinbeydi emes, bek jaqsy týsinemiz, biraq qansha uaqytsha desek te birazgha sheyin koreyding últtyq bahadýrleri turaly ómiri bitpes serialdardy qarap, týrikting úrys-keris, ýndining әulet-әuletimen bir shýikedey kempirge bas úrghan «Kelin» sekildi«matriarhat filimin» kórip, al ózine kelgende «kvnshikterdin» qazaq sózin, keyde tipti tarihy túlghasyn andamay keleke qylghanyn kórip-ósken jas úrpaqtan ne kýtesin?  Uyz shaghynda últynan úlaghat almasa, búlar ertengi bolashaghymyz bolyp jarytpas. Sondyqtan «Jaydarmanynan» әbden jalyqtyq, búrynghyday emes, qazir úl-qyzym da nening ne ekenin bayyptaytyn boldy, arzan kýlkige onsha qúshtar emes.
«Men de jastargha senemin!» Biraq qyzgha úqsap qiylyp-mayysqan úlgha, ne erge úqsap, dórekilenip, gýr-gýr etken qyzgha emes, olardyng ony-múnyny әzil sanap, qyzyl tilge yryq bergen «demokratiyalyq tilin» ózderine ýlgi tútpaghan, últ uyzyna jaryghan jastargha senemin! Aqyn sózi últ uyzyna jaryghandargha arnalghan.
«Jaydarman» mazmúndyq qúrylymyn týzemese, búl alghan baghyttary últymyzgha ruhany jaghynan eshqanday da payda bermeydi. Komediya degen sózdi aramter, әureshilik, azaptanys dep Ahmet Baytúrsynúly atamyz dóp basyp aitqanday aramter bolghan bozókpelerdi kórip, adal uaqytty tekke qúrtamyz. Júrtty kýldiremin dep bosqa aramter boludyng ne jóni bar? Eldikti oilaytyn, tildi, dindi, dildi oilaytyn jalyndy jastar qayda? «Júrtty endi qaytip kýldirtsem eken?» dep bas qatyrghannan elge paydaly is qylsam deytin eseygen, oiy kemel úl-qyzym qayda? Últtyng úsaqtaluy bolashaq jasynyng tirliginen de kórinedi. Úsaqtalugha jol bermeudi qolgha alu - jasqa da basqagha da syn. Jas órken, sen múnda bardy kiyip, tyraghaylap «kvn» oinap jatqanda, talay bauyryng sektagha enude, imperiyashyl oidan arylmaghan orys-kazak tobyry úrymtal tústy tosyp, toysymaqtaryn ótkizip әlek.
Oilan, oyan qazaq balasy!
Sen siyaqty 20-21 jasynda talay qazaq úl-qyzy eren erlikke barghan. Úqsasang solargha úqsa, jattyng qansyghyn tansyq kórip, tekke aramter bola berme!  

Múnaydar BALMOLDA
Oral qalasy
«Abai.kz»