ماعجان اقىننىڭ: «مەن جاستارعا سەنەمىن!» دەگەنىن ءوز باسىم «جايدارمان» ويناپ، جالپاق جۇرتتى كۇلدىرگىسى كەلىپ قۇر دالاقتاپ شاپقان بوزوكپەلەرگە  ارناۋعا قيمايمىن. ماعجان سەنگەن جاستار بۇلاي بولماسا كەرەك. ەلدىڭ باستى-باستى تەلەارنالارىنىڭ ارزان كۇلكى، داراقى، جەڭىل قالجىڭ قۋعان «كۆنشىكتەردى» جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قىلىپ، اپتانىڭ ەل دەمالاتىن سەنبى-جەكسەنبىسىندە قۇتىرتىپ قويۋلارى قاي ساسقانى؟ ءبولىم-ءبولىم قىلىپ، «ليگالاتىپ»، ساعىزداي سوزىپ، ەل-جۇرتتىڭ دىڭكەسىن قۇرتىپ بولدى. ەكران الدىنا جايعاسا قالىپ،  «نە بار ەكەن؟» دەسەڭ، الدىڭنان ءار اۋماقتان جينالعان ۇل-قىزىمىز سامساپ شىعا كەلەدى. امال جوق كورەسىڭ. سەن كورمەيىن دەسەڭ دە ۇيدەگى كىشكەنتايلار قىزىقتايدى. سوسىن بۇلار بىردەڭە ءتۇسىنىپ قارايتىن بولار، كورەيىنشى دەيسىڭ. سويتسەڭ، ىرجىڭ-تىرجىڭ، ورەلى ويى از، قازاقتىڭ ماقال-ماتەلىن كەلەمەجدەۋ، ودان قالسا، شەتەلدىڭ انشىلەرىن جارنامالاۋ، كور-جەردى جيىپ-تەرگەن بىردەڭە. ويىندارىن ەشتەڭەگە پايداسىز قىلىپ تاستاعىمىز جوق، ايتەۋىر قازاقشا... بىراق ۇلتتىق ارنادان «وسى ءبىزدىڭ جاستارىمىز» دەپ ماقتانىپ بەرەتىندەي باعدارلاما دەي الماس ەدىم.
«كۆن» دەگەن اتاۋىن «جايدارمانعا» اۋىستىرىپتى، ونىسى قوش، بىراق ءازىل-قالجىڭدارى سۇزگىدەن وتپەگەن، ءوز-وزدەرىنە عانا تۇسىنىكتى، ءوز-وزدەرى عانا ءماز بولىپ كۇلەتىن ءشۇلدىر-ءشۇلدىر بىردەڭەلەرىن ۇيالماي-قىزارماي ۇلكەن ساحناعا الىپ شىعادى، جالپاق جۇرتقا تاڭادى، ال ءمانى - ءنول!

ماعجان اقىننىڭ: «مەن جاستارعا سەنەمىن!» دەگەنىن ءوز باسىم «جايدارمان» ويناپ، جالپاق جۇرتتى كۇلدىرگىسى كەلىپ قۇر دالاقتاپ شاپقان بوزوكپەلەرگە  ارناۋعا قيمايمىن. ماعجان سەنگەن جاستار بۇلاي بولماسا كەرەك. ەلدىڭ باستى-باستى تەلەارنالارىنىڭ ارزان كۇلكى، داراقى، جەڭىل قالجىڭ قۋعان «كۆنشىكتەردى» جەردەن جەتى قويان تاپقانداي قىلىپ، اپتانىڭ ەل دەمالاتىن سەنبى-جەكسەنبىسىندە قۇتىرتىپ قويۋلارى قاي ساسقانى؟ ءبولىم-ءبولىم قىلىپ، «ليگالاتىپ»، ساعىزداي سوزىپ، ەل-جۇرتتىڭ دىڭكەسىن قۇرتىپ بولدى. ەكران الدىنا جايعاسا قالىپ،  «نە بار ەكەن؟» دەسەڭ، الدىڭنان ءار اۋماقتان جينالعان ۇل-قىزىمىز سامساپ شىعا كەلەدى. امال جوق كورەسىڭ. سەن كورمەيىن دەسەڭ دە ۇيدەگى كىشكەنتايلار قىزىقتايدى. سوسىن بۇلار بىردەڭە ءتۇسىنىپ قارايتىن بولار، كورەيىنشى دەيسىڭ. سويتسەڭ، ىرجىڭ-تىرجىڭ، ورەلى ويى از، قازاقتىڭ ماقال-ماتەلىن كەلەمەجدەۋ، ودان قالسا، شەتەلدىڭ انشىلەرىن جارنامالاۋ، كور-جەردى جيىپ-تەرگەن بىردەڭە. ويىندارىن ەشتەڭەگە پايداسىز قىلىپ تاستاعىمىز جوق، ايتەۋىر قازاقشا... بىراق ۇلتتىق ارنادان «وسى ءبىزدىڭ جاستارىمىز» دەپ ماقتانىپ بەرەتىندەي باعدارلاما دەي الماس ەدىم.
«كۆن» دەگەن اتاۋىن «جايدارمانعا» اۋىستىرىپتى، ونىسى قوش، بىراق ءازىل-قالجىڭدارى سۇزگىدەن وتپەگەن، ءوز-وزدەرىنە عانا تۇسىنىكتى، ءوز-وزدەرى عانا ءماز بولىپ كۇلەتىن ءشۇلدىر-ءشۇلدىر بىردەڭەلەرىن ۇيالماي-قىزارماي ۇلكەن ساحناعا الىپ شىعادى، جالپاق جۇرتقا تاڭادى، ال ءمانى - ءنول!
ارا-اراسىندا ادامدى ازىلمەن ويلانتىپ تاستايتىنداي جىلت ەتكەن بىردەڭەسى بولسا جارار، ونى جوققا شىعارمايمىن، بىراق شىنى كەرەك كوبىنە جالپىسى بوس ىرجىڭ-تىرجىڭعا قۇرىلادى.
مۇنداي سايقىمازاقتاردى ۇلكەن ەكراننان ەلگە تاراتۋدىڭ قانداي قاجەتتىلىگى بار؟ تاريحي، تانىمدىق دۇنيەلەر، ۇلتتىق سالت-سانا، ءداستۇردى ناسيحاتتايتىن باعدارلامالارعا جۇرت شولدەپ وتىر. بارى بار، بىراق از. التىن ۋاقىتتى قۇدايعا كەرەگى جوق «كۆن» سياقتى ارزان دۇنيەلەر باسىپ العان. مەن قاتەلەسەتىن بولارمىن، بىراق ءوز پىكىرىم وزىمدىكى. ونى ەشكىمگە تاڭعىم جوق. ەل ىشىندە وسى پىكىرگە قوسىلاتىندار كوپ پە، الدە كەرسىنشە مە ەكەن، جاي سونى بىلگىم كەلدى. باياعىدا ءبىر پاتشاعا ساۋەگەي ءۋازىرى: «تاياۋ كۇندەرى اسپاننان ۋلى جاڭبىر جاۋادى، پاتشالىقتاعى بارلىق سۋ كوزدەرى سول جاڭبىردىڭ كەسىرىنەن ۋلانادى. سوندىقتان تۇششى سۋدان الىپ قويماسا بولماس» دەپ اقىل ايتادى. پاتشا سول بويدا ۋازىرىنە مول ەتىپ سۋ ساقتاۋعا بۇيىرادى. كۇنى جەتىپ، جاڭبىر جاۋادى. ەل-جۇرتتىڭ ەسى اۋىسادى. تەك ەسى دۇرىس پاتشا مەن ءۋازىر عانا قالادى. بىراق بۇقارا حالىق: «سەن ەكەۋىڭ ناعىز اقىماقسىڭدار، ەستەرىڭ اۋىسقان» دەپ مازاقتايدى. اقىلى ساۋ ەكەۋىنە ەشقايسىسى سەنبەيدى، ايتقانىنا قۇلاق اسپايدى. سوندا امالى قۇرىعان پاتشا مەن ءۋازىرى: «ەلمەن كورگەن ۇلى توي» دەپتى دە الگى ۋلى سۋدان ءىشىپ الىپ، ءوز ىقتيارىمەن جارىم بولىپ شىعا كەلىپتى. وسى تامسىلدەگىدەي ساۋ اقىلىمىزدى «كۆنشىكتەردىڭ» ۋىمەن ۋلاۋ قاجەت پە جوق پا، قازىرگى قازاق جۇرتىنا؟ بۇدان ءبىز نە الىپ، نە قويىپ جاتىرمىز؟ جالپى «كۆن» دەگەننەن ەلگە قانداي پايدا بار؟ وندا بيلىككە قاراتىپ، بولماسا ەل ىشىندەگى جات كورىنىستەردەن ادا بولۋعا ۇندەيتىن ۇتقىر ءازىل، تاپقىر قام-قارەكەت بولماسا، نەسى پايدا؟ رەسەي ويىنشىلارى داستۇرگە اينالدىرعان ويىندى ءبىزدىڭ جاستار ۇلت كادەسىنە قانشالىقتى شەبەر جۇزەگە اسىرىپ ءجۇر؟ «جايدارمانشىلاردى» ۇلت ارناسىنا شىعارعانداعى ماقسات نە؟ ەفيردەگى ۋاقىت تولتىرۋ قاربالاسى ما، الدە بۇقارانىڭ ميىن وسىنداي ارزان، كەرەكسىز دۇنيەمەن بىلعاپ قويۋ ما؟  ءيا، بۇل دا ۋاقىتشا قينىدىق، تىعىرىقتان جول ىزدەۋدىڭ ءبىر امالى شىعار، ونى تۇسىنبەيدى ەمەس، بەك جاقسى تۇسىنەمىز، بىراق قانشا ۋاقىتشا دەسەك تە بىرازعا شەيىن كورەيدىڭ ۇلتتىق باھادۇرلەرى تۋرالى ءومىرى بىتپەس سەريالداردى قاراپ، تۇرىكتىڭ ۇرىس-كەرىس، ءۇندىنىڭ اۋلەت-اۋلەتىمەن ءبىر شۇيكەدەي كەمپىرگە باس ۇرعان «كەلىن» سەكىلدى«ماتريارحات ءفيلمىن» كورىپ، ال وزىنە كەلگەندە «كۆنشىكتەردىڭ» قازاق ءسوزىن، كەيدە ءتىپتى تاريحي تۇلعاسىن اڭداماي كەلەكە قىلعانىن كورىپ-وسكەن جاس ۇرپاقتان نە كۇتەسىڭ؟  ۋىز شاعىندا ۇلتىنان ۇلاعات الماسا، بۇلار ەرتەڭگى بولاشاعىمىز بولىپ جارىتپاس. سوندىقتان «جايدارمانىنان» ابدەن جالىقتىق, بۇرىنعىداي ەمەس، قازىر ۇل-قىزىم دا نەنىڭ نە ەكەنىن بايىپتايتىن بولدى، ارزان كۇلكىگە ونشا قۇشتار ەمەس.
«مەن دە جاستارعا سەنەمىن!» بىراق قىزعا ۇقساپ قيىلىپ-مايىسقان ۇلعا، نە ەرگە ۇقساپ، دورەكىلەنىپ، گۇر-گۇر ەتكەن قىزعا ەمەس، ولاردىڭ ونى-مۇنىنى ءازىل ساناپ، قىزىل تىلگە ىرىق بەرگەن «دەموكراتيالىق ءتىلىن» وزدەرىنە ۇلگى تۇتپاعان، ۇلت ۋىزىنا جارىعان جاستارعا سەنەمىن! اقىن ءسوزى ۇلت ۋىزىنا جارىعاندارعا ارنالعان.
«جايدارمان» مازمۇندىق قۇرىلىمىن تۇزەمەسە، بۇل العان باعىتتارى ۇلتىمىزعا رۋحاني جاعىنان ەشقانداي دا پايدا بەرمەيدى. كومەديا دەگەن ءسوزدى ارامتەر، اۋرەشىلىك، ازاپتانىس دەپ احمەت بايتۇرسىنۇلى اتامىز ءدوپ باسىپ ايتقانداي ارامتەر بولعان بوزوكپەلەردى كورىپ، ادال ۋاقىتتى تەككە قۇرتامىز. جۇرتتى كۇلدىرەمىن دەپ بوسقا ارامتەر بولۋدىڭ نە ءجونى بار؟ ەلدىكتى ويلايتىن، ءتىلدى، ءدىندى، ءدىلدى ويلايتىن جالىندى جاستار قايدا؟ «جۇرتتى ەندى قايتىپ كۇلدىرتسەم ەكەن؟» دەپ باس قاتىرعاننان ەلگە پايدالى ءىس قىلسام دەيتىن ەسەيگەن، ويى كەمەل ۇل-قىزىم قايدا؟ ۇلتتىڭ ۇساقتالۋى بولاشاق جاسىنىڭ تىرلىگىنەن دە كورىنەدى. ۇساقتالۋعا جول بەرمەۋدى قولعا الۋ - جاسقا دا باسقاعا دا سىن. جاس وركەن، سەن مۇندا باردى كيىپ، تىراعايلاپ «كۆن» ويناپ جاتقاندا، تالاي باۋىرىڭ سەكتاعا ەنۋدە، يمپەرياشىل ويدان ارىلماعان ورىس-كازاك توبىرى ۇرىمتال تۇستى توسىپ، تويسىماقتارىن وتكىزىپ الەك.
ويلان، ويان قازاق بالاسى!
سەن سياقتى 20-21 جاسىندا تالاي قازاق ۇل-قىزى ەرەن ەرلىككە بارعان. ۇقساساڭ سولارعا ۇقسا، جاتتىڭ قاڭسىعىن تاڭسىق كورىپ، تەككە ارامتەر بولا بەرمە!  

مۇنايدار بالمولدا
ورال قالاسى
«Abai.kz»