Preziydent Qasym-Jomart Toqaev 1 qyrkýiek kýni halyqqa joldau jasaydy. Ekonomikalyq túraqsyzdyq pen sayasy ózgerister kezeninde Memleket basshysynyng joldauynan ne kýtemiz? Qanday manyzdy mәseleler aityluy mýmkin?

Sarapshylar eki manyzdy mәlimdeme jasaluy mýmkin ekenin aitady. Biri – Parlamentti taratu jәne jana saylaudy jariyalau bolsa, ekinshisi – Ýkimetti taratuy mýmkin dep boljaydy. Búl qanshalyqty mýmkin? Biz osy súraqtar ainalasynda sarapshylardyng pikirin súrap kórdik.

Dos Kóshim, sayasatker:

- Mening oiymsha, Preziydent joldauynda aitylatyn negizgi mәsele – ekonomikalyq-әleumettik mәsele bolmaq. Qazir azyq-týlik, azyq-týlikten basqa da qajetti dýniyelerdin  qúny adam oiyna kelmeytin baghagha sharyqtap ósti. Joldauda qymbatshylyq mәselesi qalay sheshiledi, bolashaqta qalay bolmaq degen súraqtargha jauap beriledi. Biraq ókinishke oray men kýtken eki mәsele aitylmaydy dep oilaymyn. Biri – demokratiyalyq reforma mәselesi. Ekinshisi – últtyq mәsele, yaghny qazaq tilining mәselesi. Búghan Memleket basshysy múnyng aldynda da jolaghan joq, búl joly da jolamauy mýmkin.

Jәne bir ózekti taqyryp - Ukraina men Reseyding soghysy ainalasynda Qazaqstannyng naqty ústanymy aityluy kerek dep sanaymyn. Sebebi, Toqaev «Qyrymdaghy jaghday anneksiya emes» dedi, birese «Qazaqstan Doneski men Luganskni moyyndamaydy» dedi. Sondyqtan Qazaqstannyng pozisiyasy әli de týsiniksiz. Sayasatkerlerding ózi naqty aita almay otyr. Bir jaghynan Resey resmy odaqtasymyz, ekinshi jaghynan Reseyding agressiyasyna degen Preziydentting Sank-Peterburg jiynyndaghy sózi mýlde basqasha әser berdi. Onyng ýstine qazirgi Kaspiy qúbyr konsorsiumynyng mәselesi kóterilip, múnaydy basqa baghytpen alyp shyghu qarastyrylyp jatyr. Osynday jaghdayda, qogham elimizding syrtqy sayasatyndaghy ústanymyn bilui kerek. Bizding Ukraina men Resey shiyelinisine kózqarasymyz aldaghy bir-eki jyldyqtaghy ekonomikamyzgha әser eteyin dep túr. Ári Reseyge salynghan sanksiyanyng bir sheti bizge de tiii mýmkin. Áleumettik jaghday turaly sóz qozghaghanda, Preziydent osy sayasy shiyeleniske de qatysty bir auyz aitady degen ýmitim bar.

El ishindegi Parlament men Ýkimet qayta jasaqtaluy mýmkin degen boljamgha keler bolsaq, eger biz jana, әdiletti Qazaqstan qúrghymyz kelse, Parlament tarauy tiyis. Eski jýieni ústap túrghan Parlamentpen biylikti jalghastyru, mening oiymsha, aqylgha simaydy. Biraq Parlamentting ózi tarauy da mýmkin degen núsqa bar. Joghary jaqpen kelise otyryp, «Al, biz taraytyn uaqytqa jettik, jana Qazaqstandy jana Parlamentpen bastayyq» dep qoyylym siyaqty nәrseni iske asyruy mýmkin. Onday kezde saylau arqyly, Parlamenttegi keybir adamdar ornyn saqtap qalady. Al, eger Parlamentti taratugha Preziydent bastama kóterse, onda qazirgi otyrghan deputattardyng eshqaysysy ornynda qala almaydy.

Al, Ýkimet qalay ózgerse de ekonomikada, qoghamda ózgeris bolmaydy. Óitkeni, qazirgi kezge deyin basqaryp otyrghan azamattardyng bәri 30 jyl boyy jýiening ishinde bolghandar, olar osy uaqytqa deyin ekonomikalyq baghyttaghy ózderining kýsh-quatyn kórsete almady. Shynyn aitu kerek, biz eshnәrsege jete almadyq. Sol búrynghy óndirisi joq, shiykizat satushy el retinde qaldyq. Bizdi ekonomikalyq qiyndyqtan alyp shyghatyn komanda kórip túrghan joqpyn. Jeke adamdardyng ornyn bosatqanyn kórdik. Kem degende onshaqty Premier-ministr auysty, ministrlikterde taghayyndaular boldy. Biraq eshqaysysyn «tamasha júmys istedi», «qarqyndy qadamdargha bastady» dep aita almaymyz. Ýkimet qalay auystyrylsa da, sol bayaghy jýiening adamdary ornyn basady. Sondyqtan búl jerde, Ýkimet basyna Parlamenttik jýiedegi siyaqty jengen partiya komandasymen kelui kerek. Bizge sayasiy-demokratiyalyq reforma kerek. Jana komanda bolmasa, Ýkimet auysu degen anyqtama bizge kelmeydi. Búl joldauda Ýkimettegi ózgeris turaly aitylghannyng ózinde, oghan mәn beruding qajeti joq.

Maqsat Halyq, ekonomist:

- Búl jolghy joldaudyng basym bóligi halyqtyng ekonomikalyq mәselesine arnalady degen aqparat shyqty. Aldaghy uaqytta osy salagha nazar audarylady dep ýmittenemin. Preziydent aituyn aityp jatyr, biraq oryndaluy kónil kónshitpeydi. Mysaly, Qantar oqighasynan keyin, bankrottyq turaly zang qabyldau mәselesi aitylghan edi. Biraq әli kýnge deyin sheshimin tappay keledi. Búl keyinge shegerip qoya salatyn dýnie emes. Osy siyaqty әleumettik osal toppen júmys ta óte manyzdy. Keyingi kezdegi inflyasiyanyng ósui halyqtyng tólem qabiletin óte qatty týsirip jiberdi. Osyghan baylanysty naqty úsynystar aitylady dep oilaymyn.

Taghy bir mәsele, elimizdegi júmyssyzdyq jәne kedeyshilik dengeyi. Áli kýnge deyin Qazaqstandaghy qansha adamnyng júmyssyz ekeni turaly naqty aqparat joq. Kedeylik statistikasy da qate. Eng tómengi kýnkóris shegi, eng tómengi jalaqy mәselesi de óte ózekti bolyp túr.

Qazirgi kýni monopoliyamen kýres ayasynda júmystar jýrgizilip jatyr. Aqsha jymqyrghan azamattar anyqtalyp jatyr, biraq qarajat qaytaryldy. Biraq bizde osy túrghyda naqty zang joq jәne ol qarajat qayda ketip jatyr, qayda júmsalady, qanday maqsaty bolady degen súraqtar tónireginde biraz sóz aitylady dep oilaymyn.

Ayjan Temirhan

Abai.kz