Elimiz egemendigin alghan kýnnen bastap, onomastika mәselesine erekshe mәn berilip keledi. Kýni býginge deyin qanshama eldi meken ózining tarihy atauyn qayta alsa, әli de qazaqylanbay otyrghan qala, kóshe ataulary jeterlik. Alayda búl bir kýnde emes, óz retimen sheshiletin sharua ekeni belgili.

Búghan deyin Mәdeniyet jәne aqparat ministri Darhan Mynbay Parlament Mәjilisine «Qazaqstan Respublikasynyng onomastika mәseleleri boyynsha keybir zannamalyq aktilerine ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Zang jobasyn úsynghan bolatyn. Songhy bes jylda res­publikada Preziydent tapsyrmasy boyynsha onomastikalyq júmystardy ótkizuding uaqytsha moratoriyi jýzege assa da, 2008-2010 jyldary respublikanyng 7 audanynyn, 195 eldi mekenining jәne 38 auyldyq okrugining ataulary ózgergen. Al Mәjilis deputattary eki oqylymda maqúldaghan Onomastika mәselelerine arnalghan jana zang jobasyn jiti tanystyrghan Mәdeniyet jәne aqparat ministri Darhan Mynbay búl salagha jauapkershilikting kýsheytiletindigin tilge tiyek etti. Yaghny zang jobasy negizsiz ataulardyng kóbengine birjola tosqauyl qoymaqshy. Nege deseniz, býginde aimaqtardaghy eldi mekender men kóshelerge belgisiz adamdardyng esimderin beru ýrdiske ainalghan. Tipti keybir ónirde bәzbir jergilikti qaltalylar ómirden ótip ketken ata-babasyna da kóshe atyn beretin jaghdaylar kezdesetin kórinedi. Mine, osynday kelensizdik tudyratyn әreketter onomastikalyq mәseleni kýrdelendirip jibergen siyaqty. Búl týitkilge býgin nýkte qoymasaq, erteng kesh bolatynyn týsingen ministrlik onomastikalyq sheshim qabyldau barysyndaghy jauapkershilikti kezen-kezenmen jýrgizuge basymdyq berdi. Demek, respublikalyq manyzy bar qalalar men manayyndaghy eldi mekenderge atau beru onomastikalyq komissiyanyng sheshimimen jýzege asady. Mәdeniyet jәne aqparat ministri Darhan Mynbay myrzanyng aituynsha, atau­lardy ózgertude әuelgi kezekte qoghamdyq pikir eskeriletin bolady. «Nysandargha atau beru jәne olardy qayta atau boyynsha sheshim qabyldauda halyqtyng pikirin eskeru tәrtibi naqty­la­nyp, ol boyynsha ashyqtyq qaghiy­daty engizildi. Qoldanystaghy zannamada da halyqtyng pikirin eskeru qajettiligi naqty kór­setilgen, alayda qoghamdyq pikirdi eskeru reti jәne ony belgileu qúzyreti naqty aiqyndalmaghan. Osy qúqyqtyq olqylyq sal­darynan zannama talaptaryn oryndamau jaghdaylary oryn aluda. Demek, kez-kelgen eldi meken mәselesine jasy 18-ge tolghan azamattar da ózderining pikirin bildire alady. Odan keyin qatysqan azamattardyng 50 payyzynyng joghary dauysymen osy mәsele qabyldanyp, tiyisti jinalystyng qorytyndysymen rәsimdeledi», - dedi ministr.
Osy orayda Respublikalyq onomastika komissiyasy eldegi ataulargha monitoring jýrgizip, arnayy jinaq shygharypty. «Jer-su atauy úrpaqtan-úrpaqqa jetetin múra ghana emes, tarihiy-tanymdyq mәni bar últtyq salt-sana men dәstýrding jalghasy retinde qyzmet etetin ghylymy sanat. Órkeniyetti elding mәdeny dengeyin kórsetetin, ghylymy men bilimin nasihattaytyn ataular - últtyq ja­dy­nyng ústyny. Olay bolsa, qabyldanatyn zandar sol úly mindettin, jauapty patriottyq isting ýdesinen shyghugha septigin tiygizui kerek dep senemiz», - degen Darhan Qamzabekúly eldi mekenderdi kórnekti memleket, qogham jәne ghylym qayratkerlerinin, Qazaqstan men әlemdik qoghamdastyq aldynda enbegi singen basqa da jeke túlghalardyng esimderimen atau ol qaytys bolghan kýnnen bastap arada 5 jyl ótken song ghana jýzege asatyndyghyn jetkizdi. Onda da ataudy ózgertu turaly sheshim әbden pisip-jetilgen, uaqyt synynan ótken boluy shart. Sonday-aq zang jobasymen bir әkimshilik aumaqtaghy eldi mekender men onyng qúramdas bólikterine bir atau­dy bir retten artyq bermeu jaghy da qarastyryluda. Sebebi búl әrtýrli tótenshe jaghdaylarda, ózge de oqighalarda qauipti әri ynghaysyz ekeni belgili.
Jasyratyny joq, oblystyq onomastika komissiyalarynda atau beru jәne qayta atau turaly sheshim qabyldau tiyisti dәrejede ashyq jәne jýieli jýrgizilmeui saldarynan nysan­dargha kóp jaghdayda elge enbegi sinbegen, belgisiz adamdardyng esimderin negizsiz beru jaghdaylary oryn alyp keledi. Búl túrghyda ministr Darhan Mynbay myrza: «Kóptegen jer­­lerde kóshe ataularyn bey-bereket auystyru sәnge ainalyp, kelensiz jaghdaylar qoghamda keri pikir tudyryp, syngha alyna bas­tady. Ýkimet Qazaqstandaghy onomastika júmystarynyng tarihyn zerdeley otyryp, búl mәseleni jýieli sheshu ýshin qú­qyqtyq, normativtik bazany jetildiru qajet degen qory­tyndygha kelip, osy zang jobasyn úsyndy», - dedi Mәjilis deputattary aldynda.
Zang jobasy boyynsha qosymsha bayandama jasaghan Mәjilis de­pu­taty Aldan Smayyl: «Onomastika - últtyq til, últtyq tariyh, últtyq mýdde, últtyq ruhany qúndylyqtar sekildi syrttan tanylatyn ózgeristerge tóze bermeydi. Jer-su, әkimshilik birlikterding ejelden qalyptasqan jәne saqtalghan ataulary tariyh­tyng qariya shejiresindey. Olargha engiziletin әr ózgeris tarihty qayta redaksiyalau sekildi qabyldanady», - dedi. Búl ras. Alayda qazaq qoghamynda talay uaqyttan beri talqygha salynghan Pavlodar men Petropavl qalalaryna tarihy atauyn qaytaru jónindegi mәselege qashan shyndap kirisemiz? Qazirding ózinde otandastarymyzdyng kóbi Kereku, Qyzyljar dep ataugha mashyqtanghan. Sebebi búl ataudan qazaq últynyn, qazaq halqynyng iysi anqyp túr. Mine, osy kýrmeui qiyn týitkilge qayta oralghan Mәjilis deputaty Núrghaly Áshim Pavlodar men Petropavl qalalarynyng atyn auystyru kezek kýttirmeytin mәsele ekendigin algha tartty. «Halyqty tol­ghandyratyn mәselelerding biri - onomastika. Tәuelsiz elimizde otarshyldyq qaldyqtary qashan joyylady?» - dedi. Bir aita keterligi, búl eki ónirde qonys tepkenderding kóbi - basqa últ ókilderi. Al qalanyng atyn auystyru ýshin túrghyndardyng elu payyzdan astamy qoldap, dauys berui qajet eken. Shyntuaytyna kelgende, әzirge eki qalanyng da halqy Pavlodardy - Kereku, Petropavldy - Qyzyljar dep ózgertuge qúlyqsyzdyq tanytuda.
Elimizding orystanyp ketken aimaqtaryn­daghy tildik ahualdyng qanday kýide ekendigin aitqan deputattar «Múny sheshuding qanday joly bar?» degen saualdy ministrding ózine qoydy. Ministr de mýdirgen joq. «Jiyn, basqosugha kelgen adamdardyng 50 payyzdan astamy qoldasa, qala atyn auystyruda qiyndyq bolmaydy», - degen Darhan Mynbay myrzanyng pikiri de týsinikti. Álgindey jiyndarda eskining sarqynshaghynan aryla almay jýrgenderding emes, elining bolashaghyna alandaytyn, ortaq pikirdegi últjandy azamattardyng dauysy tabandy týrde estilse, ong bolar edi. Onsyz búrynghy daghdy qanyna sinip ketkender eski ataudan qútylugha asyghar emes.

Dinara Mynjasarqyzy

 Abai.kz