ەلىمىز ەگەمەندىگىن العان كۇننەن باستاپ، ونوماستيكا ماسەلەسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلىپ كەلەدى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن قانشاما ەلدى مەكەن ءوزىنىڭ تاريحي اتاۋىن قايتا السا، ءالى دە قازاقىلانباي وتىرعان قالا، كوشە اتاۋلارى جەتەرلىك. الايدا بۇل ءبىر كۇندە ەمەس، ءوز رەتىمەن شەشىلەتىن شارۋا ەكەنى بەلگىلى.

بۇعان دەيىن مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى دارحان مىڭباي پارلامەنت ماجىلىسىنە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ونوماستيكا ماسەلەلەرى بويىنشا كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىن ۇسىنعان بولاتىن. سوڭعى بەس جىلدا رەس­پۋبليكادا پرەزيدەنت تاپسىرماسى بويىنشا ونوماستيكالىق جۇمىستاردى وتكىزۋدىڭ ۋاقىتشا ءموراتوريى جۇزەگە اسسا دا، 2008-2010 جىلدارى رەسپۋبليكانىڭ 7 اۋدانىنىڭ، 195 ەلدى مەكەنىنىڭ جانە 38 اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ اتاۋلارى وزگەرگەن. ال ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ەكى وقىلىمدا ماقۇلداعان ونوماستيكا ماسەلەلەرىنە ارنالعان جاڭا زاڭ جوباسىن ءجىتى تانىستىرعان مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى دارحان مىڭباي بۇل سالاعا جاۋاپكەرشىلىكتىڭ كۇشەيتىلەتىندىگىن تىلگە تيەك ەتتى. ياعني زاڭ جوباسى نەگىزسىز اتاۋلاردىڭ كوبەيۋىنە ءبىرجولا توسقاۋىل قويماقشى. نەگە دەسەڭىز، بۇگىندە ايماقتارداعى ەلدى مەكەندەر مەن كوشەلەرگە بەلگىسىز ادامداردىڭ ەسىمدەرىن بەرۋ ۇردىسكە اينالعان. ءتىپتى كەيبىر وڭىردە ءبازبىر جەرگىلىكتى قالتالىلار ومىردەن ءوتىپ كەتكەن اتا-باباسىنا دا كوشە اتىن بەرەتىن جاعدايلار كەزدەسەتىن كورىنەدى. مىنە، وسىنداي كەلەڭسىزدىك تۋدىراتىن ارەكەتتەر ونوماستيكالىق ماسەلەنى كۇردەلەندىرىپ جىبەرگەن سياقتى. بۇل تۇيتكىلگە بۇگىن نۇكتە قويماساق، ەرتەڭ كەش بولاتىنىن تۇسىنگەن مينيسترلىك ونوماستيكالىق شەشىم قابىلداۋ بارىسىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتى كەزەڭ-كەزەڭمەن جۇرگىزۋگە باسىمدىق بەردى. دەمەك، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار مەن ماڭايىنداعى ەلدى مەكەندەرگە اتاۋ بەرۋ ونوماستيكالىق كوميسسيانىڭ شەشىمىمەن جۇزەگە اسادى. مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى دارحان مىڭباي مىرزانىڭ ايتۋىنشا، اتاۋ­لاردى وزگەرتۋدە اۋەلگى كەزەكتە قوعامدىق پىكىر ەسكەرىلەتىن بولادى. «نىساندارعا اتاۋ بەرۋ جانە ولاردى قايتا اتاۋ بويىنشا شەشىم قابىلداۋدا حالىقتىڭ پىكىرىن ەسكەرۋ ءتارتىبى ناقتى­لا­نىپ، ول بويىنشا اشىقتىق قاعي­داتى ەنگىزىلدى. قولدانىستاعى زاڭنامادا دا حالىقتىڭ پىكىرىن ەسكەرۋ قاجەتتىلىگى ناقتى كور­سەتىلگەن، الايدا قوعامدىق پىكىردى ەسكەرۋ رەتى جانە ونى بەلگىلەۋ قۇزىرەتى ناقتى ايقىندالماعان. وسى قۇقىقتىق ولقىلىق سال­دارىنان زاڭناما تالاپتارىن ورىنداماۋ جاعدايلارى ورىن الۋدا. دەمەك، كەز-كەلگەن ەلدى مەكەن ماسەلەسىنە جاسى 18-گە تولعان ازاماتتار دا وزدەرىنىڭ پىكىرىن بىلدىرە الادى. ودان كەيىن قاتىسقان ازاماتتاردىڭ 50 پايىزىنىڭ جوعارى داۋىسىمەن وسى ماسەلە قابىلدانىپ، ءتيىستى جينالىستىڭ قورىتىندىسىمەن راسىمدەلەدى»، - دەدى مينيستر.
وسى ورايدا رەسپۋبليكالىق ونوماستيكا كوميسسياسى ەلدەگى اتاۋلارعا مونيتورينگ جۇرگىزىپ، ارنايى جيناق شىعارىپتى. «جەر-سۋ اتاۋى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتەتىن مۇرا عانا ەمەس، تاريحي-تانىمدىق ءمانى بار ۇلتتىق سالت-سانا مەن ءداستۇردىڭ جالعاسى رەتىندە قىزمەت ەتەتىن عىلىمي سانات. وركەنيەتتى ەلدىڭ مادەني دەڭگەيىن كورسەتەتىن، عىلىمى مەن ءبىلىمىن ناسيحاتتايتىن اتاۋلار - ۇلتتىق جا­دى­نىڭ ۇستىنى. ولاي بولسا، قابىلداناتىن زاڭدار سول ۇلى مىندەتتىڭ، جاۋاپتى پاتريوتتىق ءىستىڭ ۇدەسىنەن شىعۋعا سەپتىگىن تيگىزۋى كەرەك دەپ سەنەمىز»، - دەگەن دارحان قامزابەكۇلى ەلدى مەكەندەردى كورنەكتى مەملەكەت، قوعام جانە عىلىم قايراتكەرلەرىنىڭ، قازاقستان مەن الەمدىك قوعامداستىق الدىندا ەڭبەگى سىڭگەن باسقا دا جەكە تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرىمەن اتاۋ ول قايتىس بولعان كۇننەن باستاپ ارادا 5 جىل وتكەن سوڭ عانا جۇزەگە اساتىندىعىن جەتكىزدى. وندا دا اتاۋدى وزگەرتۋ تۋرالى شەشىم ابدەن ءپىسىپ-جەتىلگەن، ۋاقىت سىنىنان وتكەن بولۋى شارت. سونداي-اق زاڭ جوباسىمەن ءبىر اكىمشىلىك اۋماقتاعى ەلدى مەكەندەر مەن ونىڭ قۇرامداس بولىكتەرىنە ءبىر اتاۋ­دى ءبىر رەتتەن ارتىق بەرمەۋ جاعى دا قاراستىرىلۋدا. سەبەبى بۇل ءارتۇرلى توتەنشە جاعدايلاردا، وزگە دە وقيعالاردا قاۋىپتى ءارى ىڭعايسىز ەكەنى بەلگىلى.
جاسىراتىنى جوق، وبلىستىق ونوماستيكا كوميسسيالارىندا اتاۋ بەرۋ جانە قايتا اتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋ ءتيىستى دارەجەدە اشىق جانە جۇيەلى جۇرگىزىلمەۋى سالدارىنان نىسان­دارعا كوپ جاعدايدا ەلگە ەڭبەگى سىڭبەگەن، بەلگىسىز ادامداردىڭ ەسىمدەرىن نەگىزسىز بەرۋ جاعدايلارى ورىن الىپ كەلەدى. بۇل تۇرعىدا مينيستر دارحان مىڭباي مىرزا: «كوپتەگەن جەر­­لەردە كوشە اتاۋلارىن بەي-بەرەكەت اۋىستىرۋ سانگە اينالىپ، كەلەڭسىز جاعدايلار قوعامدا كەرى پىكىر تۋدىرىپ، سىنعا الىنا باس­تادى. ۇكىمەت قازاقستانداعى ونوماستيكا جۇمىستارىنىڭ تاريحىن زەردەلەي وتىرىپ، بۇل ماسەلەنى جۇيەلى شەشۋ ءۇشىن قۇ­قىقتىق، نورماتيۆتىك بازانى جەتىلدىرۋ قاجەت دەگەن قورى­تىندىعا كەلىپ، وسى زاڭ جوباسىن ۇسىندى»، - دەدى ءماجىلىس دەپۋتاتتارى الدىندا.
زاڭ جوباسى بويىنشا قوسىمشا بايانداما جاساعان ءماجىلىس دە­پۋ­تاتى الدان سمايىل: «ونوماستيكا - ۇلتتىق ءتىل، ۇلتتىق تاريح، ۇلتتىق مۇددە، ۇلتتىق رۋحاني قۇندىلىقتار سەكىلدى سىرتتان تاڭىلاتىن وزگەرىستەرگە توزە بەرمەيدى. جەر-سۋ، اكىمشىلىك بىرلىكتەردىڭ ەجەلدەن قالىپتاسقان جانە ساقتالعان اتاۋلارى تاريح­تىڭ قاريا شەجىرەسىندەي. ولارعا ەنگىزىلەتىن ءار وزگەرىس تاريحتى قايتا رەداكتسيالاۋ سەكىلدى قابىلدانادى»، - دەدى. بۇل راس. الايدا قازاق قوعامىندا تالاي ۋاقىتتان بەرى تالقىعا سالىنعان پاۆلودار مەن پەتروپاۆل قالالارىنا تاريحي اتاۋىن قايتارۋ جونىندەگى ماسەلەگە قاشان شىنداپ كىرىسەمىز؟ قازىردىڭ وزىندە وتانداستارىمىزدىڭ كوبى كەرەكۋ، قىزىلجار دەپ اتاۋعا ماشىقتانعان. سەبەبى بۇل اتاۋدان قازاق ۇلتىنىڭ، قازاق حالقىنىڭ ءيسى اڭقىپ تۇر. مىنە، وسى كۇرمەۋى قيىن تۇيتكىلگە قايتا ورالعان ءماجىلىس دەپۋتاتى نۇرعالي ءاشىم پاۆلودار مەن پەتروپاۆل قالالارىنىڭ اتىن اۋىستىرۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە ەكەندىگىن العا تارتتى. «حالىقتى تول­عاندىراتىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - ونوماستيكا. تاۋەلسىز ەلىمىزدە وتارشىلدىق قالدىقتارى قاشان جويىلادى؟» - دەدى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، بۇل ەكى وڭىردە قونىس تەپكەندەردىڭ كوبى - باسقا ۇلت وكىلدەرى. ال قالانىڭ اتىن اۋىستىرۋ ءۇشىن تۇرعىنداردىڭ ەلۋ پايىزدان استامى قولداپ، داۋىس بەرۋى قاجەت ەكەن. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ازىرگە ەكى قالانىڭ دا حالقى پاۆلوداردى - كەرەكۋ، پەتروپاۆلدى - قىزىلجار دەپ وزگەرتۋگە قۇلىقسىزدىق تانىتۋدا.
ەلىمىزدىڭ ورىستانىپ كەتكەن ايماقتارىن­داعى تىلدىك احۋالدىڭ قانداي كۇيدە ەكەندىگىن ايتقان دەپۋتاتتار «مۇنى شەشۋدىڭ قانداي جولى بار؟» دەگەن ساۋالدى ءمينيستردىڭ وزىنە قويدى. مينيستر دە مۇدىرگەن جوق. «جيىن، باسقوسۋعا كەلگەن ادامداردىڭ 50 پايىزدان استامى قولداسا، قالا اتىن اۋىستىرۋدا قيىندىق بولمايدى»، - دەگەن دارحان مىڭباي مىرزانىڭ پىكىرى دە تۇسىنىكتى. الگىندەي جيىنداردا ەسكىنىڭ سارقىنشاعىنان ارىلا الماي جۇرگەندەردىڭ ەمەس، ەلىنىڭ بولاشاعىنا الاڭدايتىن، ورتاق پىكىردەگى ۇلتجاندى ازاماتتاردىڭ داۋىسى تاباندى تۇردە ەستىلسە، وڭ بولار ەدى. ونسىز بۇرىنعى داعدى قانىنا ءسىڭىپ كەتكەندەر ەسكى اتاۋدان قۇتىلۋعا اسىعار ەمەس.

دينارا مىڭجاسارقىزى

 Abai.kz