Beysenbi, 10 Qazan 2024
1883 0 pikir 5 Tamyz, 2022 saghat 16:22

Qoghamdyq úiymdar - qúqyqtyq mәdeniyet qalyptastyrudyng joly

Ár jyl sayyn Qazaqstanda 5 tamyzda mediasiya kýni atalyp ótedi. Biyl da Mediasiya kýnine oray elimizding Dostyq ýilerinde týrli is-sharalar úiymdastyrylyp, qorytyndy shygharyldy.

Almaty qalasyndaghy Respublikalyq Dostyq ýiinde Qazaqstan halqy Assambleyasynyng respublikalyq aksiyasy ayasynda Mediasiya kýnine oray azamattargha qúqyqtyq, qarjylyq jәne basqa da salalarda tegin kenes berildi.

Shymkent qalasynda Qazaqstan halqy Assambleyasy Respublikalyq mediasiya kenesining keneytilgen otyrysy ótip, eki negizgi baghyt:  etnomediasiya institutyn damytu jәne Assambleyanyng mediatorlaryn qúqyq qorghau salasyna, otbasy-túrmystyq qatynastar salasyndaghy qúqyq búzushylyqtargha qarsy is-qimyl mәselelerine, әielder men balalargha qarsy qylmystardyng aldyn-alu mәselelerin sheshuge tartu baghyty boyynsha josparlar bekitildi.

Mediasiya dep – janjaldasqan eki taraptyng ortasyna ýshinshi tarap araghayyndyq jasap, daudy eki jaqqa da tiyimdi etip sheshu jolyn aitamyz. Mediasiyanyng qoghamdaghy barlyq salalargha qatysy bar. Ol kommersiyalyq daulardy, halyqaralyq jәne korporatiyvishilik daulardy, banktik jәne saqtandyru salalaryndaghy daulardy, júmystaghy daulardy, otbasylyq daulardy, avtorlyq qúqyqpen jәne jeke menshikpen baylanysty daulardy, bilim beru salasyndaghy daulardy jәne mәdeniyet arasyndaghy daulardy sheshudegi eng ontayly әdisterding biri. Osylardyng ishinde qarqyndy damyp kele jatqany etnomediasiya desek bolady. Etnomediasiya әsirese, týrli últty tútastyrghan Qazaqstangha óte qajet.

Mediatorlardyng kómegi arqyly últtar arasyndaghy janjaldy beybit týrde, sotqa jetkizbey sheshuge bolady. Mediasiyanyng negizgi erejesi – eriktilik, eki taraptyng tendigi, qúpiyalylyq. Qazaqstan halqy Assambleyasy azamattyq qoghamdaghy birlik pen kelisimdi nyghaytuda manyzdy ról atqaryp, etnosaralyq qatynastar salasynda biregey mediator retinde әreket etip keledi.

Memleket basshysynyng mediasiya jelisi boyynsha tapsyrmalaryn iske asyru ayasynda Qazaqstan halqy Assambleyasy men onyng qúrylymdarynyng aldynda etnomediasiya institutyn damytu jәne qúqyq qorghau qyzmetine qatysu siyaqty basym baghyttar túr.

Qazaqstan halqy Assambleyasy tóraghasynyng orynbasary - QHA hatshylyghynyng mengerushisi Marat Ázilhanovtyng aituynsha, elimizde etnomediasiya institutyn damytu ýshin mýddeli memlekettik organdar men qoghamdyq qúrylymdardyng ókilderin etnomediasiyalau daghdylaryna oqytugha, sonday-aq oqu ortalyghyn qúrugha baghyttalghan negizgi sharalar qabyldanuda.

Qúqyq qorghau qyzmetine keletin bolsaq, QHA mediatorlary osy salagha barynsha tartylyp, otbasylyq-túrmystyq sipattaghy qúqyq búzushylyqtar, sonday-aq әielder men balalargha qarsy qylmystar mәselelerin, problemalaryn sheshuge jәne olardyng aldyn alugha belsendi qatysuy tiyis, dep esepteydi Marat Ázilhanov.

«Osy maqsattargha qol jetkizu ýshin týrli etnostar atynan ókildik etetin azamattardyng qúqyqtaryn qamtamasyz etuding ózekti mәseleleri boyynsha dialog alandaryn úiymdastyru qajet. Dostyq ýilerining bazasynda Etnosaralyq qatynastar salasynda qabyldaular men konsulitasiyalar túraqty negizde ótkizu. QHA mediatorlary túrghyndargha qúqyqtyq kómek kórsetu jәne azamattardyng mәselelerin sheshu ýshin auyldargha baruy tiyis»,-deydi Assambleya Tóraghasynyng orynbasary.

Shymkent qalasynyng әkimi Múrat Aytenovtyng aituynsha, qazirgi uaqytta ónirde etnomediasiyany keninen engizu boyynsha ýlken júmystar jýrgizilude. Osy maqsatta mediasiya boyynsha biliktilikti arttyru seminary josparlanghan, onyng barysynda qatysushylar kórshiles Jambyl oblysy men Almatynyng kәsiby mediatorlarymen tәjiriybe almasady.

Sonymen qatar, Jambyl oblysynda әkimdikting ishki sayasat basqarmasynyng "Qoghamdyq kelisim" mediasiya kabiyneti QHA Qoghamdyq qúrylymdaryn jәne qyzmeti qoghamdyq kelisim men jalpyúlttyq birlikti qamtamasyz etumen baylanysty mýddeli uәkiletti túlghalardy toptastyru, taraptardyng janjal dengeyin tómendetu boyynsha júmys jýrgizude.

Taraz qalasynyng Dostyq ýiinde ótken "Ashyq esik kýni" respublikalyq aksiyasyna sudiyalar, Ishki ister, әdilet jәne advokatura organdarynyng qyzmetkerleri, kәsiby jәne kәsiby emes mediatorlar, etnomәdeny birlestikterdin, aqsaqaldar kenesterinin, qoghamdyq kelisim, Jambyl oblysy QHA analary men ardagerler Kenesi janyndaghy biyler ókilderi belsendi qatysty.

«Kelissóz jýrgizushiler, mediatorlar – búl polietnosty ortadaghy janjaldardyng aldyn alu sharalaryn uaqtyly qabyldaugha tyrysatyn adamdar. Etnikalyq qaqtyghystardy toqtatu óte qiyn ekenin jәne olardyng aldyn alu ýshin bizding mediatorlar búl baghytta ýnemi júmys istep jatqanyn bәrimiz bilemiz»,-deydi Jambyl oblysy әkimdigining "Qoghamdyq kelisim" basshysy Parida Mamedova

Jambyl oblystyq sotynyng sudiyasy Ghalym Kýlekeevting pikirinshe, Qazaqstanda jýrgizilip jatqan әkimshilik reformanyng manyzdy qúramdas bóligi memlekettik basqarudyng tiyimdiligin arttyru ghana emes, biylikting әleumettik súranystardy barabar jәne uaqtyly sheshu qabileti bolyp tabylady.

Otbasylyq daulardaghy Mediasiya turaly aita otyryp, osy ónirding kәmeletke tolmaghandardyng isteri jónindegi mamandandyrylghan audanaralyq sotynyng sudiyasy Tahmina Súltanova yuvenaldyq sot pen QHA qúrylymdary arasyndaghy nәtiyjeli yntymaqtastyqty atap ótti. Onyng aituynsha, qylmys jasaghan jasóspirimderdi onaltugha etnomәdeny birlestikter tartylghan.

«Etnomediasiya qazir óte ózekti, biz búl túrghyda alghashqy qadamdar jasadyq – "etnosaralyq qaqtyghystar jәne olardyng aldyn alu", "daghdarystyq jәne janjaldy jaghdaylargha әreket etu algoritmi" seminar-treningteri, oghan memlekettik qyzmetshiler, kýsh qúrylymdary men bilim beru salasynyng ókilderi qatysty. Alynghan bazalyq bilim etnosaralyq qatynastardy ýilestiruge baghyttalady jәne qanday da bir qaqtyghystardy, eger olar tuyndaghan bolsa, sheshude sheber paydalanylady dep ýmittenemiz»,-deydi Jambyl oblysy әkimdigining "Qoghamdyq kelisim" mediasiya kabiynetining mengerushisi Valentina Dosybiyeva

Mediasiya úghymy bizding elimizge 2008 Túnghysh Preziydent Núrsúltan Nazarbaev Sudiyalar odaghynyng V sezinde sot tәrtibimen qaralugha jatatyn dau-damaylardy azaytu mәselesine nazar audaryp, sottan tys retteuding balamaly tetikterin, sonyng ishinde bitimgershilik jәne mediasiya proseduralaryn engizudi tapsyrghan kezde keldi.

«Sotta qarastyrylatyn daulardyng sanyn azaytu, olardy sheshuding balama týrlerin, sonyng ishinde tatulastyru rәsimderi men mediasiyany engizu manyzdy», — degen bolatyn Núrsúltan Nazarbaev.

Osyghan baylanysty 2011 jyldyng 28 qantarynda «Mediasiya» turaly Zang qabyldandy. Búl Qazaqstannyng zang jýiesindegi keremet janalyqtyng biri boldy. El tarihynda alghash ret qúqyqtyq kenistikte jauapkershilikting jana týri nemese mindettemeni qamtamasyz etu tәsili emes, adam qúqyqtaryna, bostandyqtaryna jәne adamnyng ózine degen qúrmetin arttyrugha, órkeniyetti azamattyq jәne túlghaaralyq qatynastardy qalyptastyrugha, әleumettik jәne ózge de janjaldardy sheshuge arnalghan qoghamdyq sanany nyghaytugha baghyttalghan jana qúqyqtyq institut payda boldy.

2018 jyldyng 28 sәuirinde sol kezdegi Memleket basshysy Núrsúltan Nazarbaev  "Qazaqstan halqy Assambleyasy turaly" QR Zanyna tolyqtyrulargha qol qoydy, oghan sәikes Zannyng 6-babynyng 14-1) tarmaqshasynda Qazaqstan halqy Assambleyasy Qoghamdyq kelisim jәne jalpyúlttyq birlik salasyndaghy mediasiya institutyn damytugha jәrdem kórsetedi delingen. Osyghan sәikes Qazaqstan halqy Assambleyasymen tyghyz baylanysta júmys isteydi, birlesken is-sharalar ótkizedi, qoghamdyq mediatorlardy oqytady.

Mediasiyany qoldanu ayasy turaly Qazaqstan Respublikasy "Mediasiya turaly" Zanynyng 1-bólimining 1-babynda aiqyndalghan.

«Mediasiyanyng qoldanylu salasy jeke jәne (nemese) zandy túlghalar, әkimshilik organdar, lauazymdy adamdar qatysatyn azamattyq, enbek, otbasylyq, әkimshilik qúqyqtyq qatynastardan jәne ózge de qoghamdyq qatynastardan tuyndaytyn, sonday-aq Ákimshilik qúqyq búzushylyq turaly ister boyynsha is jýrgizu barysynda, qylmystyq teris qylyqtar turaly ister boyynsha qylmystyq sot isin jýrgizu barysynda qaralatyn daular (janjaldar) bolyp tabylady. Qazaqstan Respublikasy Qylmystyq kodeksining 68-babynyng ekinshi bóliginde kózdelgen jaghdaylarda, onsha auyr emes jәne auyrlyghy ortasha qylmystar, sonday-aq eger Qazaqstan Respublikasynyng zandarynda ózgeshe belgilenbese auyr qylmystar jәne Atqarushylyq is jýrgizudi oryndau kezinde tuyndaytyn qatynastarda qoldanu qarastyrylghan»,-delingen zanda.

Mediasiya-qoghamda qúqyqtyq mәdeniyet qalyptastyratyn birden-bir jol. Al, búl óz kezeginde sapaly azamattyq qogham qúrugha әser etedi.

 

Abai.kz

0 pikir