nemese mobilizasiyalyq migrasiya mashaqaty

Ukrainamen soghysta jenile bastaghan Putin «ishinara mobilizasiya» jariyalaugha, yaghny әlsirep, dinkesi qúryp jatqan armiya qataryna adam shaqyrugha mәjbýr boldy.

Áriyne, búl degeniniz – Reseyding ishki isi, óz sharuasy desek te, osy jaghdaydyng Qazaqstan ýshin óz әseri bolatyny aitpasa da týsinikti.

Jәne de ol әserlerding eshqanday da ong sipaty joq, túnyp túrghan negatiyv!

Birinshiden, basqa elge qarsy soghys ashqan bir elmen ymy-jymy bir, kórshi әri odaqtas boludyng ózi qauipti de... qorqynyshty. Qonsy el soghys zardabyn shegip jatsa, onymen ortaq shekarasy bar elder tynysh otyra almas.

Osy jerde ODKB-nyng óz qataryndaghy elderden újymdyq týrde әskery kómek súrauy ýshin qosymsha mýmkindikter payda bolghanyn da eskergen jón: keshe ghana DNR men LNR, Herson men Zaporojiede zansyz referendumdar ótti, endigi jerde formalidy týrde (әriyne, tek qana Resey zandaryna say) ol aumaqtar endigi jerde Reseyge tiyesili. Al ODKB erejelerine sәikes, úiymgha mýshe elding jerin basyp alu qaupi tónse, onday el ortaq úiymnan tiyisti kómek súray alady, al ODKB bolsa, ol jaghdayda qol úshyn beruge mindetti.

Qauip emey endi ne búl?!

Ekinshiden, Batys sanksiyalaryna qúlaq ta, kóz de ýirendi desek te, Batys tyiymdary men talaptary kýsheyip barady, yaghny bir ekonomikalyq odaq qataryndaghy bizderge tiygizer núqsany da kýsheye týspek. Putinning shúghyl týrde «paralleli eksport» turaly zang qabyldatuynyng ózi ne túrady?!

Mobilizasiyadan keyin kórshi elden búryn-sondy bop kórmegen súmdyq migrasiya bastalghany belgili. Onyng basty baghytynyng biri – Reseymen 7 jarym shaqyrymdyq shekarasy ashyq-shashyq Qazaqstan bop túr.

Búl kýnderi osy migrasiyagha qatysty qogham mazasyzdyq tanytyp, dýrligip ketti. Júrttyng bәri Reseyden aghylghan qashqyndardyng eldegi júmyspen qamtu sayasatyna, túrghyn ýy naryghyna, sonyng ishinde ony jalgha beriluine tiygizip jatqan teris әseri turaly dabyl qaghuda.

Men bolsam, mәsele tek qana migrasiyamen shektelmeydi dep aitar edim. Múnyng bәri - qanshagha sozylatyny belgisiz soghystyng bizding elge keltirer zardabynyng basy ghana! Putinning ólispey-berispeytin týrine qaraghanda, myna jaghday birneshe aigha, tipti jyldargha sozylyp ketui әbden yqtimal. Jәne de búl әser qogham ómirining basqa da salalaryna kirigip ketui mýmkin.

Sol kezde bizding ókimet qanday sayasat ústanady?

Sayasatta «prioriytet» ((lat. prior - «alghashqy, birinshi kezektegi») (qazaqsha - «basym baghyt») degen úghym bar.

Býgin ghana ýkimet basshysy osy sózdi paydalandy.

Bir kýn búryn «Reseyden kelgenderding tirkeluine jәne júmyspen qamtamasyz etiluine tiyisti kómek kórsetu kerek» degen synayda pikir bildirip, júrttyng synyna úshyrasa, býgin: «qazaqstandyqtardyng mýddesi – basty prioriytet boluy tiyis», - dep jatyr.

Biraq, aitylghan sóz atylghan oqpen teng emes pe?

Óz basym premierding keshegi, proreseyshil sózining basty sebebin onyng azamattyq pozisiyasynan góri Qazaqstannyng Reseymen birge qol qoyylghan ekeuara jәne ortaq úiymdar arasyndaghy qújattardan jәne bizding biylik jýiesining sol qúrylymdardy ashsa alaqanynda, júmsa júdyryghynda ústaghan basty aksioneri – Kremlige tәueldilik sindromynan dep bilemin.

Sondyqtan da, ókinishke oray, әzirshe bizding sayasatta óz memleketimiz ben óz azamattarymyzdyng mýddesi emes, halyqaralyq kelisimdermen rettelip qoyghan basqa elding (sonyng ishinde, birinshi kezekte Reseydin) mýddesi prioriytet bolyp túr.

Ne isteu kerek?

Áriyne, qazirgi jaghdaydy, sonyng ishinde, býkil әlem basqynshy dep tanyghan Reseyding mýshkil halin paydalanyp, EAEO men ODKB sekildi eldi tәueldi etetin úiymdardan shyghugha bolar edi.

Biraq, mening payymdauymsha, býgingi biylik onday batyl qadamdargha bara almaydy.

Sondyqtan da, әzirshe osy úiymdar ayasyndaghy búryn jasalghan kelisim-sharttardy qazirgi almaghayyp, búrynghy kriyteriyler myng qúbylyp, ózgerip jatqan zaman talaptaryna say qayta qarau kerek. «Ol da bolsa, olja» degendey.

Sol kezde eng basty prioriytet – memleketimizding qauipsizdigi jәne әrbir qazaqstandyqtyng ekonomikalyq, әleumettik, sayasy mýddesi bolar edi. Biylik ókilderi de qazaqtyng «ózindi-ózing jattay syila, jat janynan týnilsin» degen  ataly sózin úghynyp, óz leksikondarynda kezdese bermeytin «prioriytet» sózin abaylap әri kerek jerinde qoldanar edi.

Onday kýnderge de jetermiz!

Ámirjan Qosan

Abai.kz