2022 jyldyng jeltoqsan aiynda KSRO-nyng qúrylghanyna tura 100 jyl tolady. 1922 jyly 30 jeltoqsanda RSFSR, Ukraina KSR, Belarusi KSR jәne Zakavkazie KFSR birtútas KSRO memleketine biriktirildi.

Resey preziydenti Putin әrqashan KSRO-nyng ydyrauyn apatty oqigha dep sanaydy. Búl turaly ol 2005 jyly 25 sәuirde federaldy jinalysqa joldaghan joldauynda aitty: «Birinshiden, Kenes Odaghynyng ydyrauy ghasyrdaghy eng ýlken geosayasy apat bolghanyn moyyndau kerek»,-degen on jeti jyl búryn.

Putin ózi aitqan geosayasy apatty qay uaqyttan bastap týzeuge kóshkeni belgisiz. Mýmkin Resey preziydenti bolyp saylanghan kýninen bastaghan shyghar. Esterinizde shyghar, ol 2001 jyly Kenes Odaghynyng eski әnúranynyng әuenin qayta janghyrtty.

Shamamen sodan beri Putin shekaralardy keneytuge barynsha múqiyat dayyndaldy. Múndaghy jalghyz mәsele – búrynghy Kenes Odaghynyng qay bólikteri, Putinning pikirinshe, jana memleketke kirui kerek edi.

Ashyq derekkózderdegi aqparattyng barlyq jiyntyghynan birinshi kezende jana odaqqa Resey, Belarusi, Ukraina jәne Qazaqstan kirui kerek edi dep boljaugha bolady. Songhy ýsh el – tolyq nemese ishinara kirui kerek.

Áriyne, jýz jyl búrynghyday barlyq sayasy biylik Mәskeude ornalasuy kerek edi. Búl shema Putin ýshin birden birneshe manyzdy mәseleni sheshetin edi.

Birinshisi, Dýniyejýzilik ataq pen tarihtaghy orny «Eho Moskvy» radiostansiyasynyng búrynghy bas redaktory, qazirgi sheteldik agent Aleksey Venediktov tarihtaghy oryn mәselesi turaly birneshe ret aitqan bolatyn. Putinge tarih kitaptarynda aty qaluy óte qyzyqty. Olardyng arasyndaghy әngimelerde búl taqyryp qayta-qayta kóterildi. Ekinshisi, mýmkindiginshe, úzaq uaqyt biylikte bolu. Ómir boyy. Qazir Putinning biylikte otyrghanyna 22 jyl boldy.

2021 jyly 18 nauryzda Vladimir Putin Qyrymnyng Reseyge qayta qosyluynyng jeti jyldyghyna arnalghan konsertte sóilegen sózinde:

«1920 jyldary bolishevikter belgisiz sebeptermen Kenes Odaghyn qúra otyryp, eleuli aumaqtardy, geosayasy kenistikterdi kvaziymemlekettik qúrylymdargha auystyrdy. Sodan keyin ózderi kýiredi, partiyalar ishten ydyrady, Kenes Odaghyn tarady. Búl Reseyding orasan zor aumaqtardan aiyryluyna әkeldi. Biraq biz bir nәrsemen eshqashan kelispeymiz: Reseyding «syilyqtaryn» Reseyding ózine qarsy qoldanugha jol bermeymiz. Osy sózdi bәri estidi dep oilaymyn»,-dedi.

2021 jyly 12 shildede Putin «Orystar men ukraindardyng tarihy birligi turaly» maqalasyn jariyalady, onda ol bylay dep jazdy:

«Bolishevikter orys halqyna әleumettik eksperiymentter jasaytyn sarqylmas material retinde qarady. Olar últtyq memleketter tolyghymen joyylady dep sengen әlemdik revolusiyany armandady. Sondyqtan shekaralar erikti týrde kesilip, jomart aumaqtyq «syilar» taratyldy. Siz belgili bir sheshimderding astary men logikasy turaly daulasa alasyz. Bir nәrse anyq: Resey shynymen tonaldy».

2021 jyly 23 jeltoqsanda jyl sayynghy baspasóz mәslihatynda Vladimir Putin bylay dedi: «Ukrainany qúrghan kim? Vladimir Leniyn. Ol Kenes Odaghymen birge qúrdy. 1922 jylghy shart – odaqtyq shart. 1924 jyl Konstitusiya jyly. Ol qaytys bolghannan keyin bolsa da, sonyng prinsipterimen qúryldy».

Barlyghy 2014 jylgha deyin jospar boyynsha ótti. Lukashenko Belorusiyany, Yanukovich Ukrainany, Nazarbaev Qazaqstandy Reseyge jaqyndata týsti. Bir kezderi Reseyding Alyaskany amerikalyqtargha satqany siyaqty Yanukovich te  Qyrymdy Reseyge satuy kerek degen qaueset tarady. Óitkeni ol kezde patshalyq Reseyge qatty aqsha qajet boldy. Demek, Yanukovichke de aqsha kerek. Solay boldy da. Ashuly ukraindar Yanukovichti quyp jiberdi. Nәtiyjesinde Qyrym kýshpen alyndy. Osydan keyin Ukrainanyng beybit anshlus jospary búzyldy.

Putin «B» operasiyasyn –  «arnayy әskery operasiya» dep atalatyn jospardy jalghastyrdy.

Ayta ketu kerek, Qazaqstan, shyn mәninde, óte baqytty el. Óitkeni ol birinshi qúrban boluy mýmkin edi. 2022 jyldyng qantarynda elde narazylyq sheruleri ótti. Basty rólde Resey oinaytyn Újymdyq qauipsizdik sharty úiymynyng (ÚQShÚ) әskerlerin әkelu qajet boldy. Biraq osy jerde jospar búzylyp, Resey Qazaqstandy tastap ketuge mәjbýr boldy. Oghan sebep bolghan – Qytay.

Aytpaqshy, 2019 jyldyng shildesinen 2021 jyldyng qazan aiyna deyin Resey basshylyghynyng ókilderi Qytay basshylyghyna «Qazaqstannyng bolashaghyn» talqylau úsynysymen kem degende segiz ret habarlasty. Dәlirek aitsaq, Qazaqstandy ekige bólu mәselesi aityldy. Biraq Qytay múny qabyldaghan joq.

Qazaqstandy qoya bergen Resey Ukrainada jeniske jetudi úighardy. Bastapqyda «barlyq arnayy operasiyany bir aptanyng ishinde ayaqtau josparlanghan bolatyn». Alayda, onyng bastalghanyna 7 aidan astam uaqyt ótti, sony joq. Búl azyp-tozu soghysy.

Dýniyejýzilik bankting mәlimeti boyynsha, 2020 jyly Ukrainanyng jalpy ishki ónimi (JIÓ) 155 milliard dollardy qúrasa, Reseyding ishki jalpy ónimi 1 483 milliard dollardy qúrady. On ese derlik artyq. Ukrainanyng mýmkindigi az boldy. Biraq býkil órkeniyetti әlem Ukrainagha kómekke keldi. Onyng resursy Reseyge qaraghanda kóbirek bola bastady. Qazir soghysyp jatqan eki elding ekonomika kólemin salystyru jetkilikti.

AQSh, Europalyq Odaq, Japoniya, Úlybritaniya, Kanada, Avstraliya (yaghny Reseyge qarsy sanksiyalardy eng belsendi engizgen elder) jalpy ishki ónimi Dýniyejýzilik bankting mәlimeti boyynsha 2020 jyly 47 036 milliard dollardy qúraydy. Búl 32 esedey artyq. Reseyding әlemdik ekonomikadaghy ýlesi 1,75 % qúraydy. Jogharyda atalghan elderding ýlesi 55,5 %-dy qúraydy.

Býginde Resey men Ukraina arasyndaghy әskery teketiresting nәtiyjesi mәnin joghaltqanday. Ásirese, Reseyding songhy kezdegi «qayta toptasular» men basqa da «izgi niyet qimyldaryn» eskersek.

Esterinizde me, jaqynda (dәlirek aitsaq, 2022 jyldyng 15 mausymynda) Resey Federasiyasy Qauipsizdik Kenesi tóraghasynyng orynbasary Medvedev ózining telegram arnasynda maqtandy: «Eki jyldan keyin Ukraina әlem kartasynda bolady dep kim aitty? Býginde Reseyge qatysty osynday súraqty qozghaytyn kez keldi»,-dedi.

Qazir Putinning aty tarihta qalay jazylatyny qyzyq.  Onyng esimi belgili ataugha ainalady. Ol úzaq uaqyt boyy býkil әlemdegi balalardy qorqytady. Býkil әlemde múnday jeksúryn bedelge ie bir ghana adam bolghan. Ol – Adolif Gitler bolatyn.

Putin de Gitler bolady ne odan asyp týsedi. Óitkeni ol ózi basqaryp otyrghan eldi býkil әlemge terroristik el retinde tanytty.

Aytpaqshy, «Resey stalindik tazartulardyng qaytalanuyn kýtedi», - dep eskertti ukrainalyq qoghamdyq qayratkeri Aleksey Arestovich. Onyng aituynsha, jaqyn arada Reseydi óte qiyn kezeng kýtip túr. Resey diktatory Vladimir Putin Reseyde jappay tazartudy bastaydy.

Ol Reseyding ózi bastaghan soghysty әskery maghynada da, ekonomikalyq túrghydan da, әleumettik jaghynan da jene almaytynyna, yaghny býkil iydeyanyng aldyn ala sәtsizdikke úshyraytynyna nazar audardy.

«Búl sәtsizdik. Búl sәtsizdikke bireu kinәli boluy kerek. Sondyqtan kinәliler tazartylady: nasihatshylardan ekonomisterge deyin. Putin tiri kezinde barlyghyn tazartady. Nemese olar Putinning ózin joyady. Óte qarapayym nәrse», - dedi Arestovich.

Kerimsal Júbatqanov

Abai.kz