2022 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا كسرو-نىڭ قۇرىلعانىنا تۋرا 100 جىل تولادى. 1922 جىلى 30 جەلتوقساندا رسفسر، ۋكراينا كسر، بەلارۋس كسر جانە زاكاۆكازە كفسر ءبىرتۇتاس كسرو مەملەكەتىنە بىرىكتىرىلدى.

رەسەي پرەزيدەنتى پۋتين ارقاشان كسرو-نىڭ ىدىراۋىن اپاتتى وقيعا دەپ سانايدى. بۇل تۋرالى ول 2005 جىلى 25 ساۋىردە فەدەرالدى جينالىسقا جولداعان جولداۋىندا ايتتى: «بىرىنشىدەن، كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋى عاسىرداعى ەڭ ۇلكەن گەوساياسي اپات بولعانىن مويىنداۋ كەرەك»،-دەگەن ون جەتى جىل بۇرىن.

پۋتين ءوزى ايتقان گەوساياسي اپاتتى قاي ۋاقىتتان باستاپ تۇزەۋگە كوشكەنى بەلگىسىز. مۇمكىن رەسەي پرەزيدەنتى بولىپ سايلانعان كۇنىنەن باستاعان شىعار. ەستەرىڭىزدە شىعار، ول 2001 جىلى كەڭەس وداعىنىڭ ەسكى ءانۇرانىنىڭ اۋەنىن قايتا جاڭعىرتتى.

شامامەن سودان بەرى پۋتين شەكارالاردى كەڭەيتۋگە بارىنشا مۇقيات دايىندالدى. مۇنداعى جالعىز ماسەلە – بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ قاي بولىكتەرى، ءپۋتيننىڭ پىكىرىنشە، جاڭا مەملەكەتكە كىرۋى كەرەك ەدى.

اشىق دەرەككوزدەردەگى اقپاراتتىڭ بارلىق جيىنتىعىنان ءبىرىنشى كەزەڭدە جاڭا وداققا رەسەي، بەلارۋس، ۋكراينا جانە قازاقستان كىرۋى كەرەك ەدى دەپ بولجاۋعا بولادى. سوڭعى ءۇش ەل – تولىق نەمەسە ءىشىنارا كىرۋى كەرەك.

ارينە، ءجۇز جىل بۇرىنعىداي بارلىق ساياسي بيلىك ماسكەۋدە ورنالاسۋى كەرەك ەدى. بۇل سحەما پۋتين ءۇشىن بىردەن بىرنەشە ماڭىزدى ماسەلەنى شەشەتىن ەدى.

ءبىرىنشىسى، دۇنيەجۇزىلىك اتاق پەن تاريحتاعى ورنى «ەحو موسكۆى» راديوستانتسياسىنىڭ بۇرىنعى باس رەداكتورى، قازىرگى شەتەلدىك اگەنت الەكسەي ۆەنەديكتوۆ تاريحتاعى ورىن ماسەلەسى تۋرالى بىرنەشە رەت ايتقان بولاتىن. پۋتينگە تاريح كىتاپتارىندا اتى قالۋى وتە قىزىقتى. ولاردىڭ اراسىنداعى اڭگىمەلەردە بۇل تاقىرىپ قايتا-قايتا كوتەرىلدى. ەكىنشىسى، مۇمكىندىگىنشە، ۇزاق ۋاقىت بيلىكتە بولۋ. ءومىر بويى. قازىر ءپۋتيننىڭ بيلىكتە وتىرعانىنا 22 جىل بولدى.

2021 جىلى 18 ناۋرىزدا ۆلاديمير پۋتين قىرىمنىڭ رەسەيگە قايتا قوسىلۋىنىڭ جەتى جىلدىعىنا ارنالعان كونتسەرتتە سويلەگەن سوزىندە:

«1920 جىلدارى بولشەۆيكتەر بەلگىسىز سەبەپتەرمەن كەڭەس وداعىن قۇرا وتىرىپ، ەلەۋلى اۋماقتاردى، گەوساياسي كەڭىستىكتەردى كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا اۋىستىردى. سودان كەيىن وزدەرى كۇيرەدى، پارتيالار ىشتەن ىدىرادى، كەڭەس وداعىن تارادى. بۇل رەسەيدىڭ وراسان زور اۋماقتاردان ايىرىلۋىنا اكەلدى. بىراق ءبىز ءبىر نارسەمەن ەشقاشان كەلىسپەيمىز: رەسەيدىڭ «سىيلىقتارىن» رەسەيدىڭ وزىنە قارسى قولدانۋعا جول بەرمەيمىز. وسى ءسوزدى ءبارى ەستىدى دەپ ويلايمىن»،-دەدى.

2021 جىلى 12 شىلدەدە پۋتين «ورىستار مەن ۋكراينداردىڭ تاريحي بىرلىگى تۋرالى» ماقالاسىن جاريالادى، وندا ول بىلاي دەپ جازدى:

«بولشەۆيكتەر ورىس حالقىنا الەۋمەتتىك ەكسپەريمەنتتەر جاسايتىن سارقىلماس ماتەريال رەتىندە قارادى. ولار ۇلتتىق مەملەكەتتەر تولىعىمەن جويىلادى دەپ سەنگەن الەمدىك رەۆوليۋتسيانى ارماندادى. سوندىقتان شەكارالار ەرىكتى تۇردە كەسىلىپ، جومارت اۋماقتىق «سىيلار» تاراتىلدى. ءسىز بەلگىلى ءبىر شەشىمدەردىڭ استارى مەن لوگيكاسى تۋرالى داۋلاسا الاسىز. ءبىر نارسە انىق: رەسەي شىنىمەن تونالدى».

2021 جىلى 23 جەلتوقساندا جىل سايىنعى ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ۆلاديمير پۋتين بىلاي دەدى: «ۋكراينانى قۇرعان كىم؟ ۆلاديمير لەنين. ول كەڭەس وداعىمەن بىرگە قۇردى. 1922 جىلعى شارت – وداقتىق شارت. 1924 جىل كونستيتۋتسيا جىلى. ول قايتىس بولعاننان كەيىن بولسا دا، سونىڭ پرينتسيپتەرىمەن قۇرىلدى».

بارلىعى 2014 جىلعا دەيىن جوسپار بويىنشا ءوتتى. لۋكاشەنكو بەلورۋسيانى، يانۋكوۆيچ ۋكراينانى، نازارباەۆ قازاقستاندى رەسەيگە جاقىنداتا ءتۇستى. ءبىر كەزدەرى رەسەيدىڭ الياسكانى امەريكالىقتارعا ساتقانى سياقتى يانۋكوۆيچ تە  قىرىمدى رەسەيگە ساتۋى كەرەك دەگەن قاۋەسەت تارادى. ويتكەنى ول كەزدە پاتشالىق رەسەيگە قاتتى اقشا قاجەت بولدى. دەمەك، يانۋكوۆيچكە دە اقشا كەرەك. سولاي بولدى دا. اشۋلى ۋكرايندار يانۋكوۆيچتى قۋىپ جىبەردى. ناتيجەسىندە قىرىم كۇشپەن الىندى. وسىدان كەيىن ۋكراينانىڭ بەيبىت انشليۋس جوسپارى بۇزىلدى.

پۋتين «ب» وپەراتسياسىن –  «ارنايى اسكەري وپەراتسيا» دەپ اتالاتىن جوسپاردى جالعاستىردى.

ايتا كەتۋ كەرەك، قازاقستان، شىن مانىندە، وتە باقىتتى ەل. ويتكەنى ول ءبىرىنشى قۇربان بولۋى مۇمكىن ەدى. 2022 جىلدىڭ قاڭتارىندا ەلدە نارازىلىق شەرۋلەرى ءوتتى. باستى رولدە رەسەي وينايتىن ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمىنىڭ (ۇقشۇ) اسكەرلەرىن اكەلۋ قاجەت بولدى. بىراق وسى جەردە جوسپار بۇزىلىپ، رەسەي قازاقستاندى تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى. وعان سەبەپ بولعان – قىتاي.

ايتپاقشى، 2019 جىلدىڭ شىلدەسىنەن 2021 جىلدىڭ قازان ايىنا دەيىن رەسەي باسشىلىعىنىڭ وكىلدەرى قىتاي باسشىلىعىنا «قازاقستاننىڭ بولاشاعىن» تالقىلاۋ ۇسىنىسىمەن كەم دەگەندە سەگىز رەت حابارلاستى. دالىرەك ايتساق، قازاقستاندى ەكىگە ءبولۋ ماسەلەسى ايتىلدى. بىراق قىتاي مۇنى قابىلداعان جوق.

قازاقستاندى قويا بەرگەن رەسەي ۋكراينادا جەڭىسكە جەتۋدى ۇيعاردى. باستاپقىدا «بارلىق ارنايى وپەراتسيانى ءبىر اپتانىڭ ىشىندە اياقتاۋ جوسپارلانعان بولاتىن». الايدا، ونىڭ باستالعانىنا 7 ايدان استام ۋاقىت ءوتتى، سوڭى جوق. بۇل ازىپ-توزۋ سوعىسى.

دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2020 جىلى ۋكراينانىڭ جالپى ىشكى ءونىمى ء(جىو) 155 ميلليارد دوللاردى قۇراسا، رەسەيدىڭ ىشكى جالپى ءونىمى 1 483 ميلليارد دوللاردى قۇرادى. ون ەسە دەرلىك ارتىق. ۋكراينانىڭ مۇمكىندىگى از بولدى. بىراق بۇكىل وركەنيەتتى الەم ۋكرايناعا كومەككە كەلدى. ونىڭ رەسۋرسى رەسەيگە قاراعاندا كوبىرەك بولا باستادى. قازىر سوعىسىپ جاتقان ەكى ەلدىڭ ەكونوميكا كولەمىن سالىستىرۋ جەتكىلىكتى.

اقش، ەۋروپالىق وداق، جاپونيا، ۇلىبريتانيا، كانادا، اۆستراليا (ياعني رەسەيگە قارسى سانكتسيالاردى ەڭ بەلسەندى ەنگىزگەن ەلدەر) جالپى ىشكى ءونىمى دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ مالىمەتى بويىنشا 2020 جىلى 47 036 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى. بۇل 32 ەسەدەي ارتىق. رەسەيدىڭ الەمدىك ەكونوميكاداعى ۇلەسى 1,75 % قۇرايدى. جوعارىدا اتالعان ەلدەردىڭ ۇلەسى 55,5 %-دى قۇرايدى.

بۇگىندە رەسەي مەن ۋكراينا اراسىنداعى اسكەري تەكەتىرەستىڭ ناتيجەسى ءمانىن جوعالتقانداي. اسىرەسە، رەسەيدىڭ سوڭعى كەزدەگى «قايتا توپتاسۋلار» مەن باسقا دا «ىزگى نيەت قيمىلدارىن» ەسكەرسەك.

ەستەرىڭىزدە مە، جاقىندا (دالىرەك ايتساق، 2022 جىلدىڭ 15 ماۋسىمىندا) رەسەي فەدەراتسياسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مەدۆەدەۆ ءوزىنىڭ تەلەگرام ارناسىندا ماقتاندى: «ەكى جىلدان كەيىن ۋكراينا الەم كارتاسىندا بولادى دەپ كىم ايتتى؟ بۇگىندە رەسەيگە قاتىستى وسىنداي سۇراقتى قوزعايتىن كەز كەلدى»،-دەدى.

قازىر ءپۋتيننىڭ اتى تاريحتا قالاي جازىلاتىنى قىزىق.  ونىڭ ەسىمى بەلگىلى اتاۋعا اينالادى. ول ۇزاق ۋاقىت بويى بۇكىل الەمدەگى بالالاردى قورقىتادى. بۇكىل الەمدە مۇنداي جەكسۇرىن بەدەلگە يە ءبىر عانا ادام بولعان. ول – ادولف گيتلەر بولاتىن.

پۋتين دە گيتلەر بولادى نە ودان اسىپ تۇسەدى. ويتكەنى ول ءوزى باسقارىپ وتىرعان ەلدى بۇكىل الەمگە تەرروريستىك ەل رەتىندە تانىتتى.

ايتپاقشى، «رەسەي ستاليندىك تازارتۋلاردىڭ قايتالانۋىن كۇتەدى»، - دەپ ەسكەرتتى ۋكراينالىق قوعامدىق قايراتكەرى الەكسەي ارەستوۆيچ. ونىڭ ايتۋىنشا، جاقىن ارادا رەسەيدى وتە قيىن كەزەڭ كۇتىپ تۇر. رەسەي ديكتاتورى ۆلاديمير پۋتين رەسەيدە جاپپاي تازارتۋدى باستايدى.

ول رەسەيدىڭ ءوزى باستاعان سوعىستى اسكەري ماعىنادا دا، ەكونوميكالىق تۇرعىدان دا، الەۋمەتتىك جاعىنان دا جەڭە المايتىنىنا، ياعني بۇكىل يدەيانىڭ الدىن الا ساتسىزدىككە ۇشىرايتىنىنا نازار اۋداردى.

«بۇل ساتسىزدىك. بۇل ساتسىزدىككە بىرەۋ كىنالى بولۋى كەرەك. سوندىقتان كىنالىلەر تازارتىلادى: ناسيحاتشىلاردان ەكونوميستەرگە دەيىن. پۋتين ءتىرى كەزىندە بارلىعىن تازارتادى. نەمەسە ولار ءپۋتيننىڭ ءوزىن جويادى. وتە قاراپايىم نارسە»، - دەدى ارەستوۆيچ.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz