Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Sanlaq 2833 0 pikir 7 Qarasha, 2022 saghat 14:34

Possonyng qaytalanbas qoltanbasy

Basy: Oydan toygha deyin

Jalghasy: Túnghyshtyng qyzyghy men qiyndyghy

Jalghasy: Sayasattyng salqyny: II chempionat. 1934 jyl. Italiya


III ChEMPIONAT. 1938 JYL. FRANSIYa

Chempion – Italiya
Kýmis jýldeger – Vengriya
Qola jýldeger – Braziliya

Amerika qúrlyghynan Braziliya men Kuba ghana keldi

Ýshinshi chempionat ta әlemning ýzdik komandalarynyng basyn týgel qosa almady. Britandyqtardyng әli de FIFA-men qarym-qatynasy onsha emes edi, Urugvay bastaghan Ontýstik Amerika elderining de osydan tórt jyl búrynghy ókpesi sol kýii jazylyp ýlgermegen bolatyn. Al әu basta chempionatty úiymdastyrudy Buenos-Ayreske senip tapsyrugha ynghay bildirgen Halyqaralyq federasiya jeme-jemge kelgende kezekting retin búzyp, turnirdi qatarynan ekinshi ret Europada ótkizu turaly sheshim qabyldaghan son, ol boykotqa Argentina da qosyldy.

Azamattyq soghystyng jalyny sharpyp jatqandyqtan, kýshti komandasy bar Ispaniya chempionatqa qatysa almady. Búl dlp dodasynda sonday-aq túnghysh ret ony úiymdastyrushy el (Fransiya) men sol uaqytta әlem chempiony atanyp túrghan qúrama (Italiya) irikteu oiyndarynan bosatylyp, finaldyq turnirge birden joldama aldy. Taghy ýsh komanda – Braziliya, Kuba jәne Indoneziya (ol kezdegi atauy – Golland Ýndistany) qarsylastary oinaudan bas tartqan song birde-bir irikteu oiynynsyz-aq finalister qataryna qosyldy.

Irikteuden irkilmey ótkenderding de bәri birdey Fransiyagha jete alghan joq: Latviyany útyp, finaldyq turnirge barghaly otyrghan Avstriyany fashistik Germaniya jaulap aldy. Sóitip, chempionattyng sheshushi bóligine 15 komanda qatysty.

Avstriyanyng bes ýzdik oiynshysymen kýsheyse de, Germaniya qúramasy Shveysariyadan útylyp, 1/8 finaldan әri asa almady. Jerebe boyynsha qarsylassyz qalghan Shvesiya shiyrek finalgha birden joldama aldy. Chehoslovakiya Gollandiyany qosymsha uaqytta ghana tize býktirdi. Kuba men Rumyniyagha tipti qosymsha uaqyttyng ózi azdyq etti: 3:3 esebimen teng týsken olar taghy bir kezdesu ótkizip, kýtpegen jerden «Bostandyq aralynyn» komandasy jenip ketti (2:1). Bir qyzyghy, Kuba qúramasynyng qaqpasyn eki oiynda eki týrli qaqpashy qorghady jәne ekeui de mamandardan óte joghary bagha aldy.

Jalanayaq soghylghan gol

Jalpy, sýrensiz oiyndargha toly bolghan II chempionatpen salystyrghanda, búl turnirde qyzyqty matchtar jetkilikti boldy. Futbol jylnamashylary әsirese Braziliya – Polisha kezdesui turaly tәptishtep bayandaydy. Birinshi taym polyaktardyng ýstemdigimen ayaqtalsa (3:1), kezdesuding ekinshi bóliginde tura sonday eseppen braziliyalyqtar basym týsti (negizgi 90 minuttyng qorytyndy esebi 4:4). Qosymsha uaqytta qarsylastarynan bir dop artyq soqqan (jalpy esep 6:5) latynamerikalyqtar shiyrek finalgha shyqty. Búl oiynda polyak shabuylshysy Ernest Villimovsky qaqpagha tórt dop engizip, finaldyq turnirler tarihynda túnghysh pokerge qol jetkizdi. Keyingi jyldargha deyin jylnamashylar «braziliyalyq Leonidas ta tórt gol soqty» dep jazyp kelgen edi, tayauda sol dәuir turaly derekti filim týsirgen italiyan televiziyashylary shyn mәninde danqty «qara jauhargha» telinip jýrgen goldardyng birin Perasionyng engizgenin dәleldedi. Yaghny búl oiynda Leonidas «nebәri» ýsh goldyng avtory atanghan. Onyng birin shabuylshy ózinen asyra shalqalay teuip engizse (Braziliyada búl tәsildi «bisikleta», yaghny «belesebet» dep ataydy), taghy birin tipti... jalanayaq soghypty: óitkeni oiyn barysynda Braziliya qúramasynyng birneshe futbolshysynyng butsysy jyrtylyp, kiige jaramay qalghandyqtan (janbyr qúiyp túrghan bolatyn), tóreshi olargha jalanayaq oinay beruge rúqsat etken-di.

Degenmen maman bitkenning nazary búlarda emes, Italiya qúramasynda edi. 1934 jyly túnghysh ret әlem chempiony atanghan komanda sol jenisti jolyn әri qaray jalghastyryp, tórt jyl boyy eshkimnen útylmaghan bolatyn. Últtyq jәne olimpiyalyq qúramalardy qatar jattyqtyrghan Vittorio Posso bas komandagha 1936 jyly Berlin Olimpiadasyn jenip alghan jastardy kóptep tartty: olardyng ishinde «siqyrly sileusin» atanghan qaqpashy Alido Olivieri, qyraghy qorghaushylar Pietro Rava men Alifredo Foni, oiyn tizginin óz uysynan shygharmaytyn diriyjer Miykele Andreolo, shabuylshylar Silivio Piola, Djino Kolaussi, Piero Pazinaty jәne Amedeo Biyavatiydi airyqsha atap ótuge bolady. Biraq buyn almasu prosesi «Skuadra adzurranyn» dengeyi men quatyna eshqanday keri әserin tiygizgen joq. Sondyqtan da ony tize býktiru ózgelerge naghyz uayym boldy.

«1938 jylghy komanda – bir-birin týisik arqyly týsinetin keremet úiymshyl, birtútas újym edi» dep jazdy keyin jurnalistikagha auysqan Possonyng ózi. Osy chempionattyng altyn jýldesinen basty ýmitker Italiya ekenin júrttyng bәri moyyndady. Alayda әlem chempiondary oilamaghan jerden birinshi satyda-aq sýrine jazdady. Norvegiyamen kezdesuding 100-sekundynda-aq italiyalyq Pietro Ferraris esep ashqanymen, match sonynda qarsylastardyng shabuylshysy Brustad tarazy basyn tenestirdi. Sosyn Brunildsen qaqpashymen jekpe-jek shyghyp edi, Oliviery óz komandasyn qútqaryp qaldy. Al qosymsha uaqytta italiyalyqtardyng súrmergeni Piola sheshushi goldyng avtory atandy.

Finalgha jenimpazdar poyyzben bardy

Shiyrek final oiyndarynyng kópshiliginde bir komandanyng basymdyghy aiqyn bayqalyp túrdy. Fransiyagha kelgeli alangha shyqpay, әbden tynyqqan shvedter Rumyniyamen eki kýn silkilesip, silesi qatqan Kubany jýndey týtti (8:0). Birte-birte babyna ene bastaghan italiyalyqtar alang iyelerinen ýstemdigin aiqyn anghartty, al Vengriya Shveysariyadan basym týsti. Tek Braziliya men Chehoslovakiya ghana birin-biri jene almay, eki kýn boyy alysty. 1:1 esebimen teng ayaqtalghan alghashqy oiyn futboldan góri tóbeleske kóbirek úqsap ketti. Vengr tóreshisi Herska dórekiligi ýshin cheh Rjihany, braziliyalyqtar Zeze Prosepio men Mashadony alannan quyp shyqty. Atalghan eki braziliyalyqtyng «arqasynda» ayaghy synghan cheh shabuylshysy Needly kópke deyin et qyzuymen eshtenege mәn bermey, alannan ketpey qoydy (ol uaqytta oiynshy almastyrugha rúqsat etilmeytin). Tek oiynnyng 51-minutynda ghana ony zembilge salyp, birden gospitalige alyp ketti. Match bitken song onyng artynan qaqpashy Planichkany da jiberuge tura keldi. Ol az bolsa, Koshtalek pen Perasio bir-birining ayaghyn jaraqattap, ekeui de oiynnan shyghyp qaldy. Ne kerek, әiteuir oiyn bitkende alanda Braziliyanyng 8, Chehoslovakiyanyng 7 futbolshysy ghana «aman» qalghan bolatyn.

Aragha 48 saghat salyp, komandalar qayta toqaylasqanda chehoslovaktardyng aldynghy qúramynan tek 6, al Braziliyadan bar-joghy 2-aq adam (qaqpashy Valter men Leonidas) shyqty! Latynamerikalyqtardyng qosalqy oiynshylary basymdau eken, 2:1 esebimen jeniske jetti.

Jartylay finaldyng birinde vengrler shvedterden aiqyn basym týsti. Al Marselide ótken Italiya – Braziliya matchynyng ózinen góri onyng ainalasyndaghy oqighalar qyzyq boldy. Braziliyalyqtar ózderining jenisine óte senimdi bolghany sonshalyq, finaldyq match oinalatyn Parijge aldyn ala... aviabiyletter satyp alyp qoyypty! Sóitse, el astanasyna úshatyn búl reys jalghyz ghana eken. Útylghan komanda ýshinshi oryn ýshin oiyndy Bordoda ótkizedi. Al jartylay finalda Italiya útyp ketse she? «Úshaq biyletterine qaysymyz útsaq, sonymyz ie bolayyq» degen ótinishpen braziliyalyqtardyng ornalasqan jerine barghan italiyan komandasynyng bas bapkeri Vittorio Possomen eshkimning sóileskisi de kelmeydi.

Braziliyalyqtardyng ózderin qarsylas qúrly kórmey otyrghanyn bilgen «Skuadra adzurra» oiynshylarynyng namysy qozyp, «menmensigen nemelerding әuselesin kórip alayyq!» dep shiryghyp shygha keledi. Nәtiyje belgili. Tas-týiin bop júmylghan italiyalyqtar óte úiymshyl oiyn kórsetip, qarsylastar qaqpasyna qatarynan eki gol soqty. Match bituge ýsh minut qalghanda ghana Romeo bir qarymta dop engizdi. Qyzyq bolghanda, penality teber jauapty sәtte (ekinshi gol) Djuzeppe Meassanyng sholaq dambalynyng bauy ýzilip ketipti. Sonda da saspaghan italiyalyq anyz-adam sol qolymen kiyimin týsirmey ústap túryp, ong qolymen dopty 11 metrlik nýktege qoyady da, gol soghady!

Al braziliyalyqtardyng ýzdik shabuylshysy Leonidas búl kezdesudi... alang jiyeginde otyryp tamashalady. Sebep? Ony әr derek kózderi týrlishe týsindiredi: bireuleri «ol aldynghy oiynda jaraqat alghan edi» deydi, ekinshileri «Braziliyanyng bas bapkeri Ademar Piymenta finalgha shyghatynyna óte senimdi bolghandyqtan, Leonidasty sol sheshushi oiyngha saqtap, әdeyi tynyqtyrghan bolatyn» deydi. Qaysysynyng ras ekenin kim bilsin.

«Ne jenis, ne ólim!»

Sóitip, braziliyalyqtar Parijge ne ózderi úshqan joq (olar Bordogha baruy kerek qoy), ne italiyalyqtardy úshqyzbady. Possonyng jigitteri final ótetin shahargha, amal joq, poyyzben ketti. Al ol kezdegi poyyzdar dәl býgingidey jayly emes edi. Mәselen, 22 futbolshy ornalasqan vagonda jatatyn oryn... beseu-aq eken! Sol «baqytty» beseuden basqalary Fransiya astanasyna on saghat boyy otyryp barghan. Olardyng aragha bir jarym tәulik salyp, alangha qayta shyghugha tiyis ekenin oilasanyz, «Skuadra adzurra» bapkerleri men oiynshylarynyng kónil-kýiin kóz aldynyzgha elestete alasyz.

Biraq múnday qiyndyqtargha qaramastan finalda Italiya qúramasy ózining eng ýzdik oiynyn kórsetti. Aldynghy sholuymyzda biz 1934 jyly atalmysh komandanyng әlemdik futboldyng altyn tәjin tek ólermendikpen tartyp alghanday bolghanyn әngimelegen edik. Al búl joly italiyalyqtar shyn mәninde dop dodasyndaghy eng kýshti qúrama boldy. Barlyq matchtarda olar qarsylastarynan әldeqayda basym týsip jatty. 30-jyldardaghy әlemning ýzdik újymdarynyng biri – Vengriya qúramasy da oghan qarsy túra almady. Nәtiyjede danqty bapker Vittorio Posso óz komandasyn qatarynan eki ret әlem chempiony etken túnghysh maman retinde tarihta qaldy. Jattyqtyrushy ghana emes, shabuylshylar Djovanny Ferrary men Djuzeppe Meassa jәne qorghaushy Eralido Mondzelio da eki dýrkin әlem chempiony atandy. Italiya –  qatarynan eki ret altynnan alqa taqqan tarihtaghy alghashqy komanda.

V.Posso – futbol tarihyndaghy túnghysh әlemdik dengeydegi bapker edi. Sol kezendegi italiyan oiynshylary Possonyng futboldy óte tereng týsinetin súnghylalyghyn ghana emes, qaramaghyndaghy әr jigitke әkedey qamqor qasiyetin basa kórsetken. Solay bola túra ol qajet kezinde qatqyl minez de tanyta bilgen, aqyl ýiretpek bolghandardy dereu óz ornyna qoyyp otyrghan. Tipti 1934 jylghy chempionat finalynyng aldynda «Altyndy tek Italiya útyp aluy kerek!» dep shart qoyghan diktator Benito Mussoliniyding ózine bapker «Eger biz futboldy Chehoslovakiyadan góri jaqsy oinasaq, onda mindetti týrde jenemiz, al qarsylastan basymdyghymyzdy bayqata almasaq, onda ekinshi orynda qalugha tura keledi» dep taysalmay jauap bergen.

Parijdegi finaldyq oiyn bastalar aldynda da Possonyng qolyna últtyq federasiyanyng ókili Mussoliniyding qoly qoyylghan bir hat әkep tapsyrypty. Onda eki-aq auyz sóz jazylghan eken: «Ne jenis, ne ólim!». Demek, italiyalyq futbolshylar finalda tek jenis ýshin ghana emes, óz ómirleri ýshin de aiqasqan tәrizdi...

1938 jylghy chempionat – úiymdastyrushylargha әjeptәuir tabys (5 million frank) әkelgen túnghysh turnir edi. Futbol jarysy búl kezde әlem júrtshylyghynyng nazaryn ózine audaryp, iri de manyzdy sporttyq oqighagha ainala bastaghan-dy. Búghan dәlel – III chempionat barysyn jalpaq әlemge jariya etu ýshin jahannyng әr aluan elinen 615 jurnalist kelip júmys istedi.

Oyyn nәtiyjeleri

Finaldyq turnirge 15 komanda qatysty.

18 oiyn ótkizildi, 84 dop soghyldy (orta eseppen 4,67 gol).

1/8 final

Shveysariya – Germaniya – 1:1 (qosymsha match 4:2), Kuba – Rumyniya – 3:3 (qosymsha match 2:1), Chehoslovakiya – Gollandiya – 3:0 (qosymsha uaqytta), Fransiya – Beligiya – 3:1, Vengriya – Indoneziya – 6:0, Braziliya – Polisha – 6:5 (qosymsha uaqytta), Italiya – Norvegiya – 2:1 (qosymsha uaqytta)

Shiyrek final

Italiya – Fransiya – 3:1, Shvesiya – Kuba – 8:0, Vengriya – Shveysariya – 2:0, Braziliya – Chehoslovakiya – 1:1(qosymsha match 2:1)

Jartylay final

Vengriya – Shvesiya – 5:1,  Italiya – Braziliya – 2:1

3-oryn ýshin match

Braziliya – Shvesiya – 4:2

Final

Italiya – Vengriya – 4:2

19 mausym. Pariyj. «Kolomb» stadiony. 60 000 kórermen. Tóreshi Kapdevili (Fransiya).

Italiya: Olivieri, Foni, Rava, Serantoni, Andreolo, Lokatelli, Biyavati, Meassa, Piola, Ferrari, Kolaussiy.

Vengriya: Sabo, Polgar, Biro, Salai, Such, Lazar, Shash, Vinse, Sharoshi, Jengeller, Titkosh.

Goldar: Kolaussi, 6-minut (1:0), Titkosh, 8 (1:1), Piola, 16 (2:1), Kolaussi, 35 (3:1), Sharoshi, 70 (3:2), Piola, 82 (4:2).

Súrmergender: Leonidas (Braziliya) – 8 dop, Jengeller  (Vengriya) – 6, Sharoshy (Vengriya), Piola (Italiya) – 5.

Sәken Sybanbay

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2388