Biyl 15 qazanda Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev «Qazaqstan Respublikasynyng Áskery doktrinasyn bekitu turaly» 2017 jylghy 29 qyrkýiektegi №554 Jarlyqqa engiziletin ózgerister men tolyqtyrulargha qol qoydy. Elimizding Áskery doktrinasyna ózgerister engizildi. Búl turaly kópten beri aitylyp kele jatqan-dy.

Jer jahanda geosayasy jaghday kýrdelenip, kimning qas, kimning dos ekenin anday almay otyrghan almaghayyp kezende memleket әskerining quatty bolghany kerek. Sol sebepti Áskery doktrinanyng janaratyn uaqyty de kelip jetken bolatyn. Qújatqa engizilgen birqatar ózgerister negizinen doktrinanyng basty tújyrymdamalaryn qamtidy. Sonymen qatar, әskerlerding jauyngerlik qabileti, әskery ózara әrekettesui, kiybershabuyldar baghyty ózgeriske úshyrady.

Áskery doktrina da qauipsizdikke әser etetin zamanauy faktorlar nazargha alyndy. Solardyng birqataryn atap ótsek, «әlem­de jappay qyryp-joy qarulary­nyng kólemin úlghaytu, sonday-aq jana fizikalyq qaghidattargha negizdelgen jappay yqpal etu qarularyn jasau Qazaqstangha qauip tóndirui mýmkin» delingen. Sonday-aq jana doktrinada kiybershabuyldar – elding әskery úiymynyng aqparattyq jýielerine әser etetini jazylghan. Onyng memlekettegi jaghdaydy túraqsyzdandyru, әskery jәne әskeri-ekonomikalyq kýsh-quatyn tómendetu maqsatynda memleketting tynys-tirshiligin qamtamasyz etu jýielerine keri әser beretini turaly atap kórsetilgen.

Osyghan baylanysty elimizding qaruly kýshteri salasynda kiyber shabuyldargha, aqparattyq-psihologiyalyq әreketterge qarsy túru ýshin bólimsheler qúrylady. Kelesi bir mәsele, doktrinagha engizilgen tolyqtyrularda strategiyalyq baghyttarda әskerlerdin, әskery tehnikanyn, qaru-jaraqtyng әleuetin úlghayts turaly da aitylady. Materialdyq qordyng qajetti jiyntyghyn qúryp, memleket әskery úiymdardyng әuedegi, qúrlyqtaghy jәne әskeriy-teniz qúramdas bólimderining әleuetin úlghaytady. Zaman aghymyna say әskery qauipsizdikti nyghaytu, jauyngerlerding útqyrlyghyn arttyru, qazirgi zamanghy syn-qaterge dayyn boluy ýshin Últtyq úlannyng qúramyn damytu, kýsheytu men infroqúrylymyn jetildiru turasynda sharalar josparly týrde jýrgiziletin bolady.

Áskery doktrina  degenimiz – ghylymy negizi bar, resmy týrde úzaq merzimge qabyldanghan basqynshylyqty toytaru, qorghanu maqsatynda memleketting soghysqa dayyndyghyn, әskery sala sayasatynyng qúqyqtyq, strategiyalyq, ekonomikalyq tehnikalyq odan basqa da manyzdy baghyttaryn qarastyratyn, keleshekte bolyp qaluy mýmkin soghystardyng maqsatyn, mәn-manyzyn aiqyndaytyn kózqarastar kesheni. Memlekette qabyldanghan resmy kózqarastar jýiesi retinde kez-kelgen memleketting Áskery doktrina sy bolady. Búl doktrinalyq kózqarastar bayandalghan qújattardy әr elde әrtýrli ataydy: Reseyde, Belarussiyada, Qazaqstanda – "Áskery doktrina ", AQSh-ta – "Últtyq qauipsizdik strategiyasy" jәne "NATO-nyng strategiyalyq tújyrymdamasy", QHR-da –"Qorghanys doktrinasy" dep atalady.

Qazaqstan tәuelsizdigin alghan sәtten bastap últtyq qauipsizdikti qamtamasyz etu memleketting basty basym baghyty bolyp keledi. Qazaqstan Respublikasynyng Áskery strategiyasy qazirgi әlemning geosayasy jәne geostrategiyalyq jaghdayyna baylanysty Qazaqstannyng әskery qauipsizdigin qamtamasyz etuding naqty jәne tiyimdi joldary men qúraldaryn aiqyndaugha arnalghan.

Qorghanys ministrligining sózinshe, jana doktrinagha 70-ke juyq ózgeris engizilgen. Onyng birnesheui eski sharttardy týzetu bolsa, qalghany ishinara egizilgen jana tújyrymdamalar de bar eken. Preziydentting tapsyrmasy boyynsha qorghanys ministrligi basqa da memlekettik organdarmen bas qosa otyryp, jana qújatty jana kelbetke beyimdeuge baghyttalghan sharualardy atqardy. Keyingi ózgeristerge say, negizgi úghymdar qataryna «rezervtegi әskery qyzmet», «daghdarysty jaghday» sekildi taghy basqa da tyng sózder normativti týrde engizilmek. Rezervtegi әskery qyzmet azamattardy jiyndar men arnayy dayyn­dyq­targha shaqyrtu qarastyrsa, daghdarysty jaghday – memleket aumaghynda tabighi, tehnogendik nemese әleumettik sipattaghy tótenshe jaghdaylardyng saldaryn bildiredi.

Rezervtik qyzmet degen – basty azamattyq qyzmetpen qosa alghanda erikti týrde kelisimshart boyynsha atqarugha bolatyn qyzmetti bildiredi. Býgingi uaqytta әlemning qay elinde bolsyn qaruly qaqtyghystar bolyp qalu qaupine dayyn júmyldyru resurstary bar. Onday әskery sipattaghy syn-qaterler kezinde kóbine damyghan әskeri bar elder ghana ózining basymdyghyn kóresete alady. Elimiz ýshin beybit kezende Qaruly Kýshter qúramyn azamattarmen qamtamasyz etuding bir joly – rezervtegi әskery qyz­metti engizu. Áskery esepte bar, mamandyghy bar әri densaulyghy jaramdy azamattar rezervist bolyp sanalady. Jiyndar jyl sayyn eki retten jauyngerlik dayarlyq baghdarlamasyna say ótkizilip otyrady. Ótkizu merzimi men olardyng jiyngha tartylu jasy normativtik-qúqyqtyq aktilermen aiqyndalmaq.

Janartylghan doktrinada Bak­te­rio­logiyalyq (biologiyalyq) jәne uyt­ty qarugha tyiym salatyn konvensiya­ turaly birinshi ret aityldy. Qazaqstannyng әskery qauipsizdigine yqpal etui mýmkin faktorlar arasyn­an oryn alghan biologiyalyq qaru turaly  «Mәskeu, London jәne Vashington qalalarynda 1972 jylghy 10 sәuirde jasalghan Bakte­riologiyalyq (biologiyalyq) jәne uytty qarudy jasaugha, shygharugha jәne onyng qoryn shoghyrlandyrugha tyiym salu jәne olardy joi turaly konven­siya­nyng erejeleri shenberinen tys shy­­ghatyn prosester men oqighalar» memleketke qaupin tóndirui mýmkin ekeni aitylghan.

Sodan keyin bitimgerlik qyzmetting arnasyn keneytu qarastyrylghan. Sonymen qatar, útqyr әri tiyimdi den qoiy kýshterin qúrudy josparlaghan «aqyldy shekara» tújyrymdamasyn iske asyru úsynylghan. Jobada kiybershauyldan qorghanugha jiti kónil bólingeni angharylady. Sebebi, búl mәsele qújattyng birneshe jerinde nazargha alynghan. Kelesi kóterilgen mәsele – gharysh salasy eken. Eski qújatta gharysh turaly aitylmaghan bolatyn. Jana doktrinada jazylghanday, elimizge әskery qater «gharysh kenistigindegi bәsekelestik jolyndaghy kýres» nәtiyjesinde de tónui mýmkin. Sebebi, Qazaqstan Orta Aziyadaghy jalghyz gharysh ailaghy – Bayqonyrdyng iyesi. Mysaly, elimizding gharysh salasyndaghy mým­kindigin shekteuge, sonday-aq gha­rysh­tyq kenistikten yqpal etu arqyly mem­leketting әskery әleuetin tómendetuge baghyttalghan әreket te qaterli dep esepteletini jazylghan. Jobada «zymyran shabuyly jayly eskertu jәne gharysh kenistigin baqylau jýiesining bazalyq elementterin qúru» elding qorghanys qabi­letin nyqtaugha arnalghan әreketter qatarynan tabylady.

Sarapshylardyng aituynsha, doktrinada gibridtik soghys erekshelikterine, gharyshtaghy ýstemdikke, biologiyalyq qaru qaupin toytarugha jәne zymyrangha qarsy qor­ghanys mәselelerine airyqsha nazar audarylghan.

Qorghanys salasynyng ardagerleri qazirgi zamanda әue-gharyshtyq qarular óte qarqyndy týrde damyp jatqanyn aitady. Zymyrandar men úshaqtar az uaqyt ishinde alys qashyqtyqqa úshyp barugha qauqarly. Yaghni, jauyna kýtpegen jerden soqqy bere alady. Onyng ýstine býgingi tanda úshqyshsyz qúraldar jana zaman qaruyna ainalyp ýlgerdi. Olar jau jaghyna yn-shynsyz úshyp baryp, jayratyp sala alady. Úshqyshsyz apparattardyng joyqyn әldeqashan dәleldengen. Jau jaghy apparatty joysa da, adam shyghynyn keltire almaydy. Minekey, bizge de osynday әue shabuylyna qarsy toytarys bere alatyn shynayy jaghdaygha dayyn bolu kerek.

Qazaqstan tәuelsizdik alghaly Áskery doktrina syn alty ret janartty. Jahannyng jay-kýiine qaray, әskery salany mezgil-mezgil janghyrtyp túru – uaqyt súranysy. Mysaly, Týrkiyanyng «Bayraqtary» әlemning soghys jýrgizu isindegi kózqarasyn ózgertti, búl Reseyding Áskery doktrina syn qayta qarauyna mәjbýrledi. Preziydent Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde zamangha say jabdyqtalghan әsker elimizding berik qorghany ekenin aityp jýredi.

«Geosayasy túraqsyzdyq, jana syn-tegeurinder men qauip-qaterler jaghdayynda biz últtyq mýddemizdi qorghaugha, memleketimizding egemendigi men aumaqtyq tútastyghyn saqtaugha da­yyn boluymyz kerek. Sondyqtan qor­ghanys әleuetin nyghaytu әrdayym bizding manyzdy basymdyghymyz bolady», degen bolatyn Memleket basshysy.

Tәuelsiz elding ensesin kóterip túratyn, ony qorghaytyn aibyndy әskeri desek artyq aitqandyq bolmas. Kez-kelgen memleket qauqarly armiyasy bolmasa, ózining irgetasyn qalyptastyra almaydy. Bizding әskerimizding jauyngerlik qabileti joghary, quatty qorghanys kýshine iye. Álemdik bedeldi әskery sarapshylar Qazaqstan әskerining TMD elderi әskerlerining ishinde ýshinshi orynda túrghanyn aitady. Últtyq armiyamyzdyng jana sapadaghy tehnikamen jaraqtanyp, bilikti әskery kadrlarmen tolyqtyryluy sonyng dәleli.

Degenmen, Preziydentimiz aitqanday әskerimiz әli de óz sheberligin shynday týsui kerek. Otanyn qorghaytyn azamattardyng әrqashan bilimdi, bilikti bolghany manyzdy.

«Biz­ding maq­satymyz – shekaramyzdy, tәuel­siz­digimizdi jәne halqymyzdyng tynysh­ty­ghyn búzugha baghyttalghan kez kelgen әre­ketti toytarugha dayyn jinaqy әri quat­ty armiya qúru. Biz Otannyng kez kelgen búiryghyn oryndaugha dayyn bolu ýshin óz sheberligimizdi shynday týsuimiz qajet. Jauyngerlerdi, kishi ofiyserlerdi osy jolda tәrbiyeleu kerek», degen bolatyn Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev.

Abai.kz