Elimiz zamanauy syn-tegeurinderge men qauip qaterlerding aldyn-alu ýshin memleketting qorghanys qabiletin kýsheytuge kónil audaruda. Osy saladaghy negizgi erejeler men tәsilder QR-nyng 2021-2025 jyldargha arnalghan Últtyq qauipsizdik strategiyasynda, Memleket basshysy – Jogharghy Bas qolbasshy Qasym-Jomart Toqaev bekitken Qaruly Kýshterdi, basqa da әskerler men әskery qúralymdardy 2030 jylgha deyin qúru jәne damytu tújyrymdamasynda belgilengen. Sonymen qatar Preziydent әskery doktrinagha ózgertuler men tolyqtyrular turaly jarlyqqa qol qoydy. El basshysynyng Qarudy Kýshterdi, ózge de әskery qúrylymdardy qayta janartu, jaraqtandyru hәm qorghanys-ónerkәsip keshenin 2030 jylgha deyin damytu tújyrymdamasyn qayta qarau turasyndaghy tapsyrmalary iske asyrylyp jatyr.

Qazaqstan Qaruly Kýshteri 1992 jyly 7 mamyrda qúryldy. Biyl oghan 30 jyl toldy. Elimizding Qaruly Kýshteri ýsh tarmaqqa bólinedi: Áskeriy-teniz kýshteri, Áue qorghanysy jәne Qúrlyq әskeri. Qorghanys salasyndaghy halyqaralyq tәjiriybege say Qaruly Kýshterdin, arnayy armiya qataryna kiretin әskerlerding ornalasu oryndary aiqyndalghan. The Military Balance institutynyng derekterine sәikes, әlem elderining qaruly kýshterining 2021 jylghy reytinginde Qazaqstan 166 memleketting ishinen 70-orynda túr. Derekter boyynsha elimizding túraqty әsker sany 39 myng adamnan túrady. Al Qaruly Kýshterge kirmeytin әskeriylendirilgen qúrylymdarda 31 mynnan astam adam qyzmet etedi. Nәtiyjede, Qazaqstanda 70,5 myng әskery qyzmetker bar. Elding 10 myng túrghynyna shaqqanda 38 adamnan keledi eken. Álemde Qaruly Kýshterding alghashqy ýshtigin Qytay, Ýndistan, AQSh alady. TMD elderi ishinde Resey – 5 oryngha, Ukraina – 21 oryngha, Ázerbayjan – 41 oryngha, Ózbekstan – 63 oryngha, Belorusi – 64 oryngha, Armeniya – 66 oryngha jayghasqan.

TMD elderi boyynsha boyynsha, Reseyde túraqty әsker sany – 1 014 000 adam, Ukraina – 209 000 adam, Ázerbayjan – 126 950 adam, Ózbekstan – 48 myng adam, Belorussiya – 45 350 adam, Armeniya – 44 800 adam, Týrkimenstan – 36 500 adam, Qyrghyzstan – 10 900 adam, Moldova – 5 150 adamdy qúraydy eken.

Byltyrghy jyldyng ýshinshi toqsanynda memlekettik basqaru, qorghanys jәne mindetti әleumettik qamsyzdandyru salasynda 483,2 myng adam qyzmet atqarghan. Búl 2020 jyldyng ýshinshi toqsanymen salystyrghanda 1,9 payyzgha az bolyp shyqty. Memleketti basqaru jәne qorghanys salasynda qyzmet isteytin adamdardyng eng kóbi Almaty oblysynda ornalasqan. Yaghny atalghan sala boyynsha 72,9 myng adam Almaty oblysynda júmys isteydi. Keyingi orynda – 52,6 myng adammen Shyghys Qazaqstan oblysy túr. Odan keyin Astanada – 41,9 myng adam,  Jambyl oblysynda da – 41,9 adam memleketti basqaru jәne qorghanys salasynda qyzmet atqarady. Qaraghandy oblysynda – 34,6 myn, Týrkistan oblysynda –25,9 myng adam, Almaty qalasynda – 25,8 myng adam, Aqmola oblysynda – 23,9 myng adam, Qostanay oblysynda – 22,1 myng adam, Pavlodar oblysynda – 20,5 myn, Aqtóbe oblysynda – 19,4 myng adam, Qyzylorda oblysynda – 19,2 myng adam, Batys Qazaqstan oblysynda – 19 myng adam, Soltýstik Qazaqstan oblysynda – 18,6 myng adam, Shymkent qalasynda – 17,6 myng adam, Atyrau oblysynda – 14 myn, Manghystau oblysynda – 13,4 myng adam memleketti basqaru jәne qorghanys salasynda júmys isteydi. 2021 jyldyng tolyq esebi boyynsha elimizde memlekettik qazynadan qorghanys salasyna bólingen qarjy 744,7 milliard tengeni qúraghan. Búl bir jyl ishinde 10,9 payyzgha óskenin kórsetti. Ao onyng budjettik shyghysyndaghy ýlesi jyl ishinde aitarlyqtay ózgermegen. Mysaly, 2020 jyly 4 payyz bolghan bolsa, 2021 jyly 4,1 payyzgha jetken. Al biylghy jyly qorghanysqa 2,2 trln tenge qarjy bóli qarastyrylghan. Múny biylghy mamyr aiynda Qarjy ministri Erúlan Jamaubaev aitqan bolatyn Onyng aituynsha, kýshtik qúrylymdargha qosymsha 446 mlrd tenge bólinip, jalpy alghanda qorghanys salasyna berilgen soma 2,2 trln tengege jetti. Kýshtik qúrylymdargha bólinetin qarajat jyl ótken sayyn ósip keledi. Atap aitsaq, 2016 jyly – 438,5 mlrd tenge, 2017 jyly – 452,4 mlrd tenge, 2018 jyly – 542gh1 mlrd tenge, 2019 jyly – 738,7 mlrd tenge, 2020 jyly – 671,8 mlrd tenge, 2021 – 744,7 mlrd tenge qarjy bólingen.

Qarjy ministri qorghanysqa bólingen qarjy turaly :  «Barlyq kózdelgen shyghystyng 30%-gha juyghy nysanaly transferttermen ónirlerge beriledi. Olardyng jalpy qarajat somasy 818 mlrd tenge bolsa, onyng ishinde damugha arnalghan transfertter – 475 mlrd tenge. Aymaqtargha respublikalyq budjetten jalpy shyghystardyng 5,5 trln tengeden astamy nemese 29,3%-y baghyttalatyn bolady»,-degen edi Erúlan Jamaubaev.

Qazaqstan qorghanys salasyn әskery tehnikanyn, qaru-jaraqtyng zamanaui, joghary dengeyli tehnologiyalarymen qamtamasyz etudi josparly týrde iske asyryp otyr. Qaruly kýshterding komponentterin jetildiru jónindegi is-sharalardy iske asyrugha basa nazar audaryluda. Basym baghyttar boyynsha әskery ónimder tizbegi anyqtalyp, otandyq ónimge basymdyq berilmek. Olargha: maydandyq jәne әskeriy-kólik aviasiya úshaqtary, zymyran-artilleriyalyq qaru-jaraq, sauytty tanktik tehnika, úshqyshsyz úshu apparattary, robototehnikalyq qúraldar, oq-dәriler jәne basqa da nomenklaturalar jatady. QR Qorghanys ministrining orynbasary Súltan Kamaletdinovtyng sózinshe, otandyq kәsiporyndardan shyqqan ónimderdi paydalana otyryp, importqa tәueldilikti azaytamyz. Ol osy salada Industriya jәne infraqúrylymdyq damu ministrligimen jýieli júmys atqarylyp jatqanyn aitty.

Qazirgi tanda elimizding әskery basqaru jýiesin damytu maqsatynda Qaruly Kýshter qyzmetining barlyq salasy sifrly tehnologiyamen jaraqtandyrylyp jatyr. Súltan Kamaletdinovting aituynsha, búghan deyin engizilgen «Sifrlyq jergilikti әskery basqaru organy» jobasy birynghay aqparattyq ortany qalyptastyruda jәne azamattar ýshin Qorghanys ministrligi arqyly kórsetiletin memlekettik qyzmetterding qoljetimdiligin qamtamasyz etude tiyimdi ekenin kórsetti. Áskery mindettiler men әskerge shaqyrylushylardy esepke alu sifrlyq formatqa auysty. Búl jergilikti әskery basqaru organdarynyng júmysyn avtomattandyrugha mýmkindik berdi. Sonday-aq byltyr qorghanys salasy qyzmetkerlerining jalaqysy bir jylda 15,9 payyzgha artyp, 206,9 myng tengege kóterildi. Degenmen búl saladaghy ortasha jalaqy ortasha deygeyden tómen. Mysaly, eldegi ortasha jalaqy kólemi 2021 jyly 243,7 myng tenge bolsa, biyl 285,5 myng tengeni qúrady. Astanada memlekettik basqaru jәne qorghanys salasy qyzmetkerlerining eng joghary jalaqy kólemi 331,8 myng tenge. Jalaqysy joghary aimaqtargha Almaty, Qyzylorda kirse, eng tómengi jalaqy Shyghys Qazaqstangha tiyesili eken. Qaruly Kýshterde ofiyserden qatardaghy jauyngerge deyin kәsiby túrghyda mamandanghan, moralidyq ruhy biyik boluy tiyis. Sondyqtan kadrlyq әleuetti kýsheytu boyynsha әskery bilim jýiesin jetildiru men kadr sayasatyn damytu sharalary qabyldanuda. Osy rette Qaruly Kýshterding kadr sayasatynyng 2027 jylgha deyingi tújyrymdamasy dayarlandy. «Jas Úlan» mektepteri, әskery kolledjder, ýsh әskery joghary oqu orny jәne Últtyq qorghanys uniyversiyteti әskery kadrlar dayarlauda ýsh dengeymen qyzmet etedi. Odan ózge, әskery qyzmetshilerding kurstyq dayyndyqtan ótui de qamtamasyz etilgen. Jetispeytin mamandyqtar, sonday-aq qajetti mamandyqtar boyynsha dayyndyq shetelding jetekshi әskery oqu oryndarynda da úiymdastyrylghan.

QR Qorghanys ministrining orynbasary Súltan Kamaletdinov elimiz qazaqstandyq bitimgerlerge qosymsha kvotalar alugha, Qazaqstannyng bitimgershilik әleuetin nyghaytugha jәne BÚÚ bitimgershilik operasiyalaryna qatysu geografiyasyn keneytuge yntaly ekenin atady. Onyng aituynsha, әskery qyzmetting tartymdylyghyn arttyru boyynsha birqatar bastamalar әzirlenip jatyr. Atap aitqanda, әskery qyzmetshilerge merzimdi qyzmetin atqaru uaqytynda «nesiyelik demalystar», kommunaldyq qyzmetterge aqy tóleu kezinde sarbazdardyng otbasylaryna jenildikter  úsynylady. Bilim beru salasynda jenildikter beru jәne memlekettik organdargha júmysqa ornalastyrugha qatysty úsynystar da qarastyrylghan. Sonday-aq «Tegin tehnikalyq jәne kәsiptik bilim beru» jobasy shenberinde Qorghanys ministrligi qazirgi kýni enbek naryghynda súranysqa ie 16 mamandyq boyynsha merzimdi әskery qyzmetshilerdi elektriyk, traktorshy, kran mashiniysi, dәnekerleushi jәne t.b. mamandyqtargha dayyndap jatyr. Jastar әskerde qyzmet etu kezinde Qaruly Kýshter men әskery bólimderding oqu-jattyghu ortalyqtary bazasynda kәsiptik bilim, bilik jәne daghdylardy tegin alugha mýmkindigi bar.

«Preziydent «Qazaqstan Respublikasynyng keybir zannamalyq aktilerine әskery qyzmet jәne arnauly memlekettik organdar qyzmetkerleri men әskery qyzmetshilerining túrghyn ýy qatynastary mәseleleri boyynsha ózgerister men tolyqtyrular engizu turaly» Zangha qol qoydy. Búl ózgerister әskery qyzmetshiler men arnauly memlekettik organdar qyzmetkerlerining әleumettik paketin jaqsartugha, olqylyqtar men qayshylyqtar tuyndaghan sәtte әskery qyzmet mәselelerin retteuge baghyttalghan», -dep atap ótti QR Qorghanys ministrining orynbasary.

Áskery salada jýzege asyp jatqan jobalardyng biri – «Qauipsiz el» últtyq jobasy. Búl joba zamanauy qoymalar men әskery qoymalardy saludy, sonday-aq tehnikalyq qauipsizdik qúraldarymen jәne avtomatty órt sóndiru jýielerimen júmys istep túrghan qoymalardyng júmysyn jetildirudi maqsat tútady. Onyng mindeti – nysandardyng qauipsizdigine qatysty belgilengen talaptar men erejelerdi mýltiksiz oryndaugha negizdeledi. Múnday nysandardyng qauipsizdigine qoyylatyn talaptar men erejelerining qatang saqtaluy qadaghalanatynyn aitqan Súltan Kamaletdinov «Qoymalar ainalasynda tyiym salynghan aimaqtar men audandardy qúrugha baylanysty qatynastar zannamalyq dengeyde rettelgenin týsinu kerek. Jergilikti atqarushy organdar búl talaptardy qatang saqtaugha tiyis», - dedi.

Abai.kz