ەلىمىز زاماناۋي سىن-تەگەۋرىندەرگە مەن قاۋىپ قاتەرلەردىڭ الدىن-الۋ ءۇشىن مەملەكەتتىڭ قورعانىس قابىلەتىن كۇشەيتۋگە كوڭىل اۋدارۋدا. وسى سالاداعى نەگىزگى ەرەجەلەر مەن تاسىلدەر قر-نىڭ 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ستراتەگياسىندا، مەملەكەت باسشىسى – جوعارعى باس قولباسشى قاسىم-جومارت توقاەۆ بەكىتكەن قارۋلى كۇشتەردى، باسقا دا اسكەرلەر مەن اسكەري قۇرالىمداردى 2030 جىلعا دەيىن قۇرۋ جانە دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا بەلگىلەنگەن. سونىمەن قاتار پرەزيدەنت اسكەري دوكتريناعا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار تۋرالى جارلىققا قول قويدى. ەل باسشىسىنىڭ قارۋدى كۇشتەردى، وزگە دە اسكەري قۇرىلىمداردى قايتا جاڭارتۋ، جاراقتاندىرۋ ءھام قورعانىس-ونەركاسىپ كەشەنىن 2030 جىلعا دەيىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن قايتا قاراۋ تۋراسىنداعى تاپسىرمالارى ىسكە اسىرىلىپ جاتىر.

قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى 1992 جىلى 7 مامىردا قۇرىلدى. بيىل وعان 30 جىل تولدى. ەلىمىزدىڭ قارۋلى كۇشتەرى ءۇش تارماققا بولىنەدى: اسكەري-تەڭىز كۇشتەرى، اۋە قورعانىسى جانە قۇرلىق اسكەرى. قورعانىس سالاسىنداعى حالىقارالىق تاجىريبەگە ساي قارۋلى كۇشتەردىڭ، ارنايى ارميا قاتارىنا كىرەتىن اسكەرلەردىڭ ورنالاسۋ ورىندارى ايقىندالعان. The Military Balance ينستيتۋتىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، الەم ەلدەرىنىڭ قارۋلى كۇشتەرىنىڭ 2021 جىلعى رەيتينگىندە قازاقستان 166 مەملەكەتتىڭ ىشىنەن 70-ورىندا تۇر. دەرەكتەر بويىنشا ەلىمىزدىڭ تۇراقتى اسكەر سانى 39 مىڭ ادامنان تۇرادى. ال قارۋلى كۇشتەرگە كىرمەيتىن اسكەريلەندىرىلگەن قۇرىلىمداردا 31 مىڭنان استام ادام قىزمەت ەتەدى. ناتيجەدە، قازاقستاندا 70,5 مىڭ اسكەري قىزمەتكەر بار. ەلدىڭ 10 مىڭ تۇرعىنىنا شاققاندا 38 ادامنان كەلەدى ەكەن. الەمدە قارۋلى كۇشتەردىڭ العاشقى ۇشتىگىن قىتاي، ءۇندىستان، اقش الادى. تمد ەلدەرى ىشىندە رەسەي – 5 ورىنعا، ۋكراينا – 21 ورىنعا، ازەربايجان – 41 ورىنعا، وزبەكستان – 63 ورىنعا، بەلورۋس – 64 ورىنعا، ارمەنيا – 66 ورىنعا جايعاسقان.

تمد ەلدەرى بويىنشا بويىنشا، رەسەيدە تۇراقتى اسكەر سانى – 1 014 000 ادام، ۋكراينا – 209 000 ادام، ازەربايجان – 126 950 ادام، وزبەكستان – 48 مىڭ ادام، بەلورۋسسيا – 45 350 ادام، ارمەنيا – 44 800 ادام، تۇركىمەنستان – 36 500 ادام، قىرعىزستان – 10 900 ادام، مولدوۆا – 5 150 ادامدى قۇرايدى ەكەن.

بىلتىرعى جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىندا مەملەكەتتىك باسقارۋ، قورعانىس جانە مىندەتتى الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ سالاسىندا 483,2 مىڭ ادام قىزمەت اتقارعان. بۇل 2020 جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىمەن سالىستىرعاندا 1,9 پايىزعا از بولىپ شىقتى. مەملەكەتتى باسقارۋ جانە قورعانىس سالاسىندا قىزمەت ىستەيتىن ادامداردىڭ ەڭ كوبى الماتى وبلىسىندا ورنالاسقان. ياعني اتالعان سالا بويىنشا 72,9 مىڭ ادام الماتى وبلىسىندا جۇمىس ىستەيدى. كەيىنگى ورىندا – 52,6 مىڭ اداممەن شىعىس قازاقستان وبلىسى تۇر. ودان كەيىن استانادا – 41,9 مىڭ ادام،  جامبىل وبلىسىندا دا – 41,9 ادام مەملەكەتتى باسقارۋ جانە قورعانىس سالاسىندا قىزمەت اتقارادى. قاراعاندى وبلىسىندا – 34,6 مىڭ، تۇركىستان وبلىسىندا –25,9 مىڭ ادام، الماتى قالاسىندا – 25,8 مىڭ ادام، اقمولا وبلىسىندا – 23,9 مىڭ ادام، قوستاناي وبلىسىندا – 22,1 مىڭ ادام، پاۆلودار وبلىسىندا – 20,5 مىڭ، اقتوبە وبلىسىندا – 19,4 مىڭ ادام، قىزىلوردا وبلىسىندا – 19,2 مىڭ ادام، باتىس قازاقستان وبلىسىندا – 19 مىڭ ادام، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا – 18,6 مىڭ ادام، شىمكەنت قالاسىندا – 17,6 مىڭ ادام، اتىراۋ وبلىسىندا – 14 مىڭ، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا – 13,4 مىڭ ادام مەملەكەتتى باسقارۋ جانە قورعانىس سالاسىندا جۇمىس ىستەيدى. 2021 جىلدىڭ تولىق ەسەبى بويىنشا ەلىمىزدە مەملەكەتتىك قازىنادان قورعانىس سالاسىنا بولىنگەن قارجى 744,7 ميلليارد تەڭگەنى قۇراعان. بۇل ءبىر جىل ىشىندە 10,9 پايىزعا وسكەنىن كورسەتتى. او ونىڭ بيۋدجەتتىك شىعىسىنداعى ۇلەسى جىل ىشىندە ايتارلىقتاي وزگەرمەگەن. مىسالى، 2020 جىلى 4 پايىز بولعان بولسا، 2021 جىلى 4,1 پايىزعا جەتكەن. ال بيىلعى جىلى قورعانىسقا 2,2 ترلن تەڭگە قارجى ءبولى قاراستىرىلعان. مۇنى بيىلعى مامىر ايىندا قارجى ءمينيسترى ەرۇلان جاماۋباەۆ ايتقان بولاتىن ونىڭ ايتۋىنشا، كۇشتىك قۇرىلىمدارعا قوسىمشا 446 ملرد تەڭگە ءبولىنىپ، جالپى العاندا قورعانىس سالاسىنا بەرىلگەن سوما 2,2 ترلن تەڭگەگە جەتتى. كۇشتىك قۇرىلىمدارعا بولىنەتىن قاراجات جىل وتكەن سايىن ءوسىپ كەلەدى. اتاپ ايتساق، 2016 جىلى – 438,5 ملرد تەڭگە، 2017 جىلى – 452,4 ملرد تەڭگە، 2018 جىلى – 542ع1 ملرد تەڭگە، 2019 جىلى – 738,7 ملرد تەڭگە، 2020 جىلى – 671,8 ملرد تەڭگە، 2021 – 744,7 ملرد تەڭگە قارجى بولىنگەن.

قارجى ءمينيسترى قورعانىسقا بولىنگەن قارجى تۋرالى :  «بارلىق كوزدەلگەن شىعىستىڭ 30%-عا جۋىعى نىسانالى ترانسفەرتتەرمەن وڭىرلەرگە بەرىلەدى. ولاردىڭ جالپى قاراجات سوماسى 818 ملرد تەڭگە بولسا، ونىڭ ىشىندە دامۋعا ارنالعان ترانسفەرتتەر – 475 ملرد تەڭگە. ايماقتارعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن جالپى شىعىستاردىڭ 5,5 ترلن تەڭگەدەن استامى نەمەسە 29,3%-ى باعىتتالاتىن بولادى»،-دەگەن ەدى ەرۇلان جاماۋباەۆ.

قازاقستان قورعانىس سالاسىن اسكەري تەحنيكانىڭ، قارۋ-جاراقتىڭ زاماناۋي، جوعارى دەڭگەيلى تەحنولوگيالارىمەن قامتاماسىز ەتۋدى جوسپارلى تۇردە ىسكە اسىرىپ وتىر. قارۋلى كۇشتەردىڭ كومپونەنتتەرىن جەتىلدىرۋ جونىندەگى ءىس-شارالاردى ىسكە اسىرۋعا باسا نازار اۋدارىلۋدا. باسىم باعىتتار بويىنشا اسكەري ونىمدەر تىزبەگى انىقتالىپ، وتاندىق ونىمگە باسىمدىق بەرىلمەك. ولارعا: مايداندىق جانە اسكەري-كولىك اۆياتسيا ۇشاقتارى، زىمىران-ارتيللەريالىق قارۋ-جاراق، ساۋىتتى تانكتىك تەحنيكا، ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارى، روبوتوتەحنيكالىق قۇرالدار، وق-دارىلەر جانە باسقا دا نومەنكلاتۋرالار جاتادى. قر قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى سۇلتان كامالەتدينوۆتىڭ سوزىنشە، وتاندىق كاسىپورىنداردان شىققان ونىمدەردى پايدالانا وتىرىپ، يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى ازايتامىز. ول وسى سالادا يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىمەن جۇيەلى جۇمىس اتقارىلىپ جاتقانىن ايتتى.

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ اسكەري باسقارۋ جۇيەسىن دامىتۋ ماقساتىندا قارۋلى كۇشتەر قىزمەتىنىڭ بارلىق سالاسى تسيفرلى تەحنولوگيامەن جاراقتاندىرىلىپ جاتىر. سۇلتان كامالەتدينوۆتىڭ ايتۋىنشا، بۇعان دەيىن ەنگىزىلگەن «تسيفرلىق جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگانى» جوباسى بىرىڭعاي اقپاراتتىق ورتانى قالىپتاستىرۋدا جانە ازاماتتار ءۇشىن قورعانىس مينيسترلىگى ارقىلى كورسەتىلەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋدە ءتيىمدى ەكەنىن كورسەتتى. اسكەري مىندەتتىلەر مەن اسكەرگە شاقىرىلۋشىلاردى ەسەپكە الۋ تسيفرلىق فورماتقا اۋىستى. بۇل جەرگىلىكتى اسكەري باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسىن اۆتوماتتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. سونداي-اق بىلتىر قورعانىس سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى ءبىر جىلدا 15,9 پايىزعا ارتىپ، 206,9 مىڭ تەڭگەگە كوتەرىلدى. دەگەنمەن بۇل سالاداعى ورتاشا جالاقى ورتاشا دەيگەيدەن تومەن. مىسالى، ەلدەگى ورتاشا جالاقى كولەمى 2021 جىلى 243,7 مىڭ تەڭگە بولسا، بيىل 285,5 مىڭ تەڭگەنى قۇرادى. استانادا مەملەكەتتىك باسقارۋ جانە قورعانىس سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭ جوعارى جالاقى كولەمى 331,8 مىڭ تەڭگە. جالاقىسى جوعارى ايماقتارعا الماتى، قىزىلوردا كىرسە، ەڭ تومەنگى جالاقى شىعىس قازاقستانعا تيەسىلى ەكەن. قارۋلى كۇشتەردە وفيتسەردەن قاتارداعى جاۋىنگەرگە دەيىن كاسىبي تۇرعىدا ماماندانعان، مورالدىق رۋحى بيىك بولۋى ءتيىس. سوندىقتان كادرلىق الەۋەتتى كۇشەيتۋ بويىنشا اسكەري ءبىلىم جۇيەسىن جەتىلدىرۋ مەن كادر ساياساتىن دامىتۋ شارالارى قابىلدانۋدا. وسى رەتتە قارۋلى كۇشتەردىڭ كادر ساياساتىنىڭ 2027 جىلعا دەيىنگى تۇجىرىمداماسى دايارلاندى. «جاس ۇلان» مەكتەپتەرى، اسكەري كوللەدجدەر، ءۇش اسكەري جوعارى وقۋ ورنى جانە ۇلتتىق قورعانىس ۋنيۆەرسيتەتى اسكەري كادرلار دايارلاۋدا ءۇش دەڭگەيمەن قىزمەت ەتەدى. ودان وزگە، اسكەري قىزمەتشىلەردىڭ كۋرستىق دايىندىقتان ءوتۋى دە قامتاماسىز ەتىلگەن. جەتىسپەيتىن ماماندىقتار، سونداي-اق قاجەتتى ماماندىقتار بويىنشا دايىندىق شەتەلدىڭ جەتەكشى اسكەري وقۋ ورىندارىندا دا ۇيىمداستىرىلعان.

قر قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى سۇلتان كامالەتدينوۆ ەلىمىز قازاقستاندىق بىتىمگەرلەرگە قوسىمشا كۆوتالار الۋعا، قازاقستاننىڭ بىتىمگەرشىلىك الەۋەتىن نىعايتۋعا جانە بۇۇ بىتىمگەرشىلىك وپەراتسيالارىنا قاتىسۋ گەوگرافياسىن كەڭەيتۋگە ىنتالى ەكەنىن اتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، اسكەري قىزمەتتىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋ بويىنشا بىرقاتار باستامالار ازىرلەنىپ جاتىر. اتاپ ايتقاندا، اسكەري قىزمەتشىلەرگە مەرزىمدى قىزمەتىن اتقارۋ ۋاقىتىندا «نەسيەلىك دەمالىستار»، كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە اقى تولەۋ كەزىندە ساربازداردىڭ وتباسىلارىنا جەڭىلدىكتەر  ۇسىنىلادى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جەڭىلدىكتەر بەرۋ جانە مەملەكەتتىك ورگاندارعا جۇمىسقا ورنالاستىرۋعا قاتىستى ۇسىنىستار دا قاراستىرىلعان. سونداي-اق «تەگىن تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ» جوباسى شەڭبەرىندە قورعانىس مينيسترلىگى قازىرگى كۇنى ەڭبەك نارىعىندا سۇرانىسقا يە 16 ماماندىق بويىنشا مەرزىمدى اسكەري قىزمەتشىلەردى ەلەكتريك، تراكتورشى، كران ءماشينيسى، دانەكەرلەۋشى جانە ت.ب. ماماندىقتارعا دايىنداپ جاتىر. جاستار اسكەردە قىزمەت ەتۋ كەزىندە قارۋلى كۇشتەر مەن اسكەري بولىمدەردىڭ وقۋ-جاتتىعۋ ورتالىقتارى بازاسىندا كاسىپتىك ءبىلىم، بىلىك جانە داعدىلاردى تەگىن الۋعا مۇمكىندىگى بار.

«پرەزيدەنت «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە اسكەري قىزمەت جانە ارناۋلى مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتكەرلەرى مەن اسكەري قىزمەتشىلەرىنىڭ تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى. بۇل وزگەرىستەر اسكەري قىزمەتشىلەر مەن ارناۋلى مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتكەرلەرىنىڭ الەۋمەتتىك پاكەتىن جاقسارتۋعا، ولقىلىقتار مەن قايشىلىقتار تۋىنداعان ساتتە اسكەري قىزمەت ماسەلەلەرىن رەتتەۋگە باعىتتالعان»، -دەپ اتاپ ءوتتى قر قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى.

اسكەري سالادا جۇزەگە اسىپ جاتقان جوبالاردىڭ ءبىرى – «قاۋىپسىز ەل» ۇلتتىق جوباسى. بۇل جوبا زاماناۋي قويمالار مەن اسكەري قويمالاردى سالۋدى، سونداي-اق تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك قۇرالدارىمەن جانە اۆتوماتتى ءورت ءسوندىرۋ جۇيەلەرىمەن جۇمىس ىستەپ تۇرعان قويمالاردىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرۋدى ماقسات تۇتادى. ونىڭ مىندەتى – نىسانداردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى بەلگىلەنگەن تالاپتار مەن ەرەجەلەردى مۇلتىكسىز ورىنداۋعا نەگىزدەلەدى. مۇنداي نىسانداردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قويىلاتىن تالاپتار مەن ەرەجەلەرىنىڭ قاتاڭ ساقتالۋى قاداعالاناتىنىن ايتقان سۇلتان كامالەتدينوۆ «قويمالار اينالاسىندا تىيىم سالىنعان ايماقتار مەن اۋدانداردى قۇرۋعا بايلانىستى قاتىناستار زاڭنامالىق دەڭگەيدە رەتتەلگەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار بۇل تالاپتاردى قاتاڭ ساقتاۋعا ءتيىس»، - دەدى.

Abai.kz