Bir jyldan beri el arasyn duyldatqan «zeynetaqy bezgegine» em tabylghan siyaqty. 23 qantarda Memleket basshysy eldegi zeynetkerlik salymdardyng bәrin bir qorgha biriktirip, memleket qaramaghyna berudi tapsyrdy.
Songhy jyldarda zeynetaqy qorlarynyng shyghyny kirisinen kóp. 15 jyl boyy býkil halyq bolyp jighan-tergenimizdi shashau shygharmay saqtaudyng talay amaly aitylghan. Onyng birinshisi - zeynet jasyn kóteru «bastamasy» jappay narazylyq tudyrdy. Ol turaly búryn da jazghanbyz («Merekelik syilyq: zeynetke 63 jasynyzda shyghuynyz mýmkin». №18-19, 6 nauryz, 2012, «Zeynetaqy qorlary demigip túr...» №96, 4 jeltoqsan, 2012). Ekinshisi - mindetti salymdardy 10 payyzdan asyru jayly aitu tipti erte. Ne kerek, «altyn bastar» oilasa kele kóp qordyng bәrin bir «qoragha» tyghatyn bolyp kelisipti. Onyng uaqyty da belgilenip qoydy. 2013 jyldyng 1 shildesi. Al qarapayym halyq «Úlar Ýmittegi» aqshamnyng jayy ne bolady?» dep alanday bastady. Ne kerek, qordyng eng pysyghy «Kapital» bolyp shyqty. Salymshylaryna «esepshotyndaghy qarajat bir tiynyna deyin saqtalady» degen mazmúnda hat jazyp jatyr. Yaghny 10 zeynetaqy qorynda shashyrap jýrgen 20 mlrd. dollarymyz «tyrnaghy da qisaymay» bir qazangha qúiylady. Endi ol qazandy qalay sapyrsa da Últtyq Bankting óz erki.

Bir jyldan beri el arasyn duyldatqan «zeynetaqy bezgegine» em tabylghan siyaqty. 23 qantarda Memleket basshysy eldegi zeynetkerlik salymdardyng bәrin bir qorgha biriktirip, memleket qaramaghyna berudi tapsyrdy.
Songhy jyldarda zeynetaqy qorlarynyng shyghyny kirisinen kóp. 15 jyl boyy býkil halyq bolyp jighan-tergenimizdi shashau shygharmay saqtaudyng talay amaly aitylghan. Onyng birinshisi - zeynet jasyn kóteru «bastamasy» jappay narazylyq tudyrdy. Ol turaly búryn da jazghanbyz («Merekelik syilyq: zeynetke 63 jasynyzda shyghuynyz mýmkin». №18-19, 6 nauryz, 2012, «Zeynetaqy qorlary demigip túr...» №96, 4 jeltoqsan, 2012). Ekinshisi - mindetti salymdardy 10 payyzdan asyru jayly aitu tipti erte. Ne kerek, «altyn bastar» oilasa kele kóp qordyng bәrin bir «qoragha» tyghatyn bolyp kelisipti. Onyng uaqyty da belgilenip qoydy. 2013 jyldyng 1 shildesi. Al qarapayym halyq «Úlar Ýmittegi» aqshamnyng jayy ne bolady?» dep alanday bastady. Ne kerek, qordyng eng pysyghy «Kapital» bolyp shyqty. Salymshylaryna «esepshotyndaghy qarajat bir tiynyna deyin saqtalady» degen mazmúnda hat jazyp jatyr. Yaghny 10 zeynetaqy qorynda shashyrap jýrgen 20 mlrd. dollarymyz «tyrnaghy da qisaymay» bir qazangha qúiylady. Endi ol qazandy qalay sapyrsa da Últtyq Bankting óz erki.
6 aqpanda viyse-premier Qayrat Kelimbetov te sony aitty. «Qazaqstanda qúrylyp jatqan Biregey jinaqtaushy zeynetaqy qorynyng (BZJQ) iyesi - Qazaqstan Ýkimeti, al aktivterin basqaru Últtyq Bank enshisinde. Esesine qazirgi zeynetaqy qorlary týgel taratylmay, investisiyalyq portfelidi basqarady», - dedi tolyqtyryp. Sonda endi qorlar nemen ainalysady deysiz ghoy. 7 aqpanda Grigoriy Marchenko zeynetaqy qorlarynyng ýsh «varianty» bar ekenin ashyq aitty. «Zeynetaqy qorlary basqarushy kompaniyagha ainaluy mýmkin (Kelimbetov myrza aitqanday - red.), nemese tek qana erikti salymdarmen júmys isteytin zeynetaqy qory retinde júmysyn jalghastyrady, ya bolmasa óz erkimen taratylyp, naryqtan ketedi. Ózin-ózi joyghysy keletin qorlar aktivterin satyp, bastapqy kapitalyn qaytaryp ala alady. Búl endi qordyng óz sharuasy».
Búl jaghdaydan aiqyn útylyp túrghan bir tarap bolsa, ol jinaqtaushy zeynetaqy qorlary. Biz habarlasqan qorlardyng ókilderi әzirge týsinikteme beruden bas tartyp otyr. Soghan qaraghanda, ayaq astynan múnday sheshim qabyldanaryn ózderi de kýtpegen siyaqty. «Qyzmetkerimiz qysqaryp, eldi jappay júmyssyzdyq jaylaydy» dep qorqytyp qoyatyndar bar. Biraq shyndyqtyng kózine tura qarasaq, salymshy, yaghny siz ben biz «paraziyt» qordy asyraghymyz kelmeydi ghoy? «Kóp qordyng boluynyng artyqshylyghy - tandau erkindigi» deydi  bilgishter. Biraq jasyryp ne qylamyz, jeme-jemge kelgende qazaqtyng qarjylyq sauaty ailyghyn sanap aludan aspaydy. Auyldaghy kez kelgen múghalimnen súranyz, «Diyrektordyng aituymen «Atamekenge» (shartty týrde alynyp otyr- red.) kirdik qoy» deydi alansyz. Kezinde audan, auyl basshylyghyna qay qordyng «qoly» birinshi jetse, halyqtyng aqshasy sonyng alaqanynda ketti. Al zeynetaqy qorlarynyng investisiyalyq tabysyn eseptep, jinaghyn eseleudi oilaytyn «kózi ashyq» kisiler 2-3 payyzdan aspaydy.
Yaghny qoghamda qorlargha jany ashyp bara jatqan eshkim kórinbeydi. Kýni keshe Mәjilis deputaty Darigha Nazarbaeva: «Zeynetaqy qorlarynyng komissiyasy óte joghary. Halyqararyq sarapshylardyng esebinshe qorlardyng komissiyasy býkil salymnyng 25-30 payyzyn qamtyghan. Jinaqtaushy qorlar komissiya belgileytin kezinde ózining tabys dengeyimen, eldegi inflyasiya dengeyimen sanaspaydy», - dep uayymdaghan bolatyn. «Úlar Ýmitterdin» «darynsyz menedjmentin» de ayausyz synaghan.
Belgili qarjyger Oraz Jandosovtyng pikiri de «ózderine de sol kerek»-ke sayady: «Zeynetaqy qorlary bizding salymdarymyzdy óte jaqsy basqardy dep aita almaymyn. Tipti nashar basqardy deuge bolady. Biz jalaqymyzdyng 10 payyzyn beremiz, olar ózderine aspandatyp ailyq belgileydi, al investisiyalyq tabysy inflyasiyadan asa almaydy. Mindetti salymdargha senip alghan zeynetaqy qorlary erikti zeynetaqy salymdaryn izdegisi kelmeydi. Áytpese olar ýshin salyq jenildikteri 1997 jyly-aq qarastyrylghan. Endi olar naryqtyq ekonomika sharttarymen júmys istep kórsin», - dep qulana jymidy. Singapur, Malayziya, Ontýstik Koreya siyaqty elderde halyqtyng salymdaryn memleket basqaratynyn da, «onda túrghan eshtene joq» ekenin de Jandosov myrzadan bildik.
Endi oilaysyn. Tәuelsiz sarapshylar jinaqtaushy jýie ózin aqtamady, búrynghyday solidarlyq jýiege kóshu kerek degendi aitady. Sonda jana jýiening solidarlyq jýieden aiyrmashylyghy qaysy? Memleketke berip otyrghan zeynetaqy salymdarynyng - qarapayym salyqtan ne ózgesheligi bar? Aqyry memleketke, aqyry mindetti týrde audarasyn, ol aqyry osy memleketting ekonomikasyna qúiylady, aqyry qaytarymyn da memleketten ghana kýtesin. Búl - salyqty kóbeytip, kózboyau ýshin «zeynetkerlik salym» atay saludyng bir joly emes pe?.. Songhy kezde budjetti toltyrudyng nebir qiytúrqy әreketterin bayqap jýrmiz ghoy әitpese...
«Jinaqtaghy aqsha búrynghyday «jabuly qazan» bolmaydy. O dýniyelik bolghan, shet el asqan 750 myng salymshynyng aqshasy da jekelegen kәsipkerlerding qaltasynda qalmaydy», - dep quanady Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministri Serik Ábdenov. Eldi uayymdap, «jekelegen kәsipkerlerge» jem bolmasyn deydi ghoy. Al bizding uayym - «jekelegen kәsipkerlerdin» uysynan shyghyp, jekelegen sheneunikterge tútylmaymyz ba degen uayym. Erteng jelding qay jaqtan esip, taghy qanday reforma bolaryn kim bilsin. Áyteuir halyqtyng әzirgi oiy - «aydaladaghy kәris pen orysqa jelingenshe, tughan ókimetime jelingen jaqsy» degenge sayady. Qansha degenmen, ýirenip qaldyq qoy...

Taqyrypqa oray
Aydar Álibaev, Zeynetaqy qorlary assosiasiyasynyng preziydenti:
ZEYNETAQY SALYMDARYN ShENEUNIKTERDEN ALYS ÚSTAU KEREK
- Memleketting qanday qarjyger ekenin jaqsy bilemiz. Últtyq Bank qaramaghyndaghy qarajatty qalay basqarady, ony da azdap boljay alamyz. Mysaly, Últtyq Qordyng qarjysy tabysy óte tómen batys qaghazdarynda jatyr. Sondyqtan Últtyq Bank bir kýnde ózgerip, zeynetkerlerdi baraqatqa kenelterine kýmәnim bar. Jinaqtaushy jýiening alghashqy jemisi kem degende 40 jylda belgili bolady. Al el ýshin eng qiyn kezenderde Ýkimetten kómek súramay, daghdarystan óz kýshimen shyqqan jýiege, 15 jyl boyy júmys istegen jýiege kýrt ózgeristerding keregi joq edi. Meninshe, zeynetaqy salymdaryn sheneunikterden alys ústau kerek.

Serik Ospanov, Mәjilis deputaty:
BAYBALAM SALATYN NEGIZ JOQ
- Preziydent tapsyrma bergendikten, búl qalay da iske asyrylatyn sharua. Ýkimet pen Últtyq Bank naqty mehanizmderin aiqyndap alghan song halyq qalaulylary - bizdin, deputattardyng aldyna kelip ol úsynystaryn jetkizu kerek. Búl  - Ýkimet óz betimen sheshim qabylday salatyn mәsele emes dep sanaymyn. Qazir elde on zeynetaqy qory bar, olardyng әkimshilik shyghyny bar, jarnamasy bar, shyghyny az emes. Investisiyalyq tabysyna qarasan, qorgha saqtaghannan góri bankterdegi depozitke salghan paydaly. Negizgi sebep sol. Zeynetaqy qorlarynyng qazirgi kónil-kýii belgili. «Oybay, ne bolady?» dep attangha kóship jatyr. Eng bastysy, búl ózgerister halyqtyng qamy ýshin jasalyp jatyr, halyqtyng salymdaryna núqsan kelmeui kerek. Qorqatyn, baybalam salatyn negiz joq

«Halyq sózi» gazeti