«Qazgharysh»: últtyq mýddeni tabandy qorghau – basty mindet»
Qynjylamyz ba, qaytemiz: qazaq tili «gharyshqa» jýrmeydi eken. Ýkimet basshysynyng orynbasary Qayrat Kelimbetovting qatysuymen ótken Qazaqstannyng Últtyq gharysh agenttigining keshegi keneytilgen, qorytyndy alqa otyrysy tolyghymen, bastan-ayaq tek orys tilinde ótti. Sodan jiyn sonyna deyin kirpining ýstine otyrghanday qylpyldaghan telearnalardyng qazaq bólimderining jurnalisteri alqa ayaqtala salysymen, bolghandy memlekettik tilde sauatty týrde kórermenderge týsindirip beretin túlghany izdedi. «Múnda qazaqsha aita alatyn adam bar ma?» dep anyraghan tilshilerge «Qazgharysh» basshysynyng orynbasary Meyirbek Moldabekov keldi. Myna jayttyng mәnisin de sol kisiden súradyq: «Roskosmos» Qazaqstan men Resey arasyndaghy «Bayqonyr» turaly Kelisimning jana jobasyn keri qaytaryp tastapty.
Jalpy, tilge «teris» qaraghandyghy bolmasa, «Qazgharysh» óz salasyndaghy memlekettik mýddeni qorghaugha jan salyp jýrgen úiym. Onyng basqa lajy da joq: Elbasy búl Agenttikke Qazaqstandy gharysh ailaghyn jay «jalgha berushiden» «gharysh qyzmetine tolyqqandy qatysushygha» ainaldyru mindetin jýktegen. Biraq Resey әriptes emes, ózine bәsekeles kóre me, kim bilsin, Qazaqstanmen janasha mәmilelesuge asyghar emes.
Qynjylamyz ba, qaytemiz: qazaq tili «gharyshqa» jýrmeydi eken. Ýkimet basshysynyng orynbasary Qayrat Kelimbetovting qatysuymen ótken Qazaqstannyng Últtyq gharysh agenttigining keshegi keneytilgen, qorytyndy alqa otyrysy tolyghymen, bastan-ayaq tek orys tilinde ótti. Sodan jiyn sonyna deyin kirpining ýstine otyrghanday qylpyldaghan telearnalardyng qazaq bólimderining jurnalisteri alqa ayaqtala salysymen, bolghandy memlekettik tilde sauatty týrde kórermenderge týsindirip beretin túlghany izdedi. «Múnda qazaqsha aita alatyn adam bar ma?» dep anyraghan tilshilerge «Qazgharysh» basshysynyng orynbasary Meyirbek Moldabekov keldi. Myna jayttyng mәnisin de sol kisiden súradyq: «Roskosmos» Qazaqstan men Resey arasyndaghy «Bayqonyr» turaly Kelisimning jana jobasyn keri qaytaryp tastapty.
Jalpy, tilge «teris» qaraghandyghy bolmasa, «Qazgharysh» óz salasyndaghy memlekettik mýddeni qorghaugha jan salyp jýrgen úiym. Onyng basqa lajy da joq: Elbasy búl Agenttikke Qazaqstandy gharysh ailaghyn jay «jalgha berushiden» «gharysh qyzmetine tolyqqandy qatysushygha» ainaldyru mindetin jýktegen. Biraq Resey әriptes emes, ózine bәsekeles kóre me, kim bilsin, Qazaqstanmen janasha mәmilelesuge asyghar emes.
- Qazaqstan men Resey Federasiyasy arasyndaghy «Bayqonyr» keshenin paydalanu boyynsha ary qarayghy yntymaqtastyq turaly Kelisim jobasynyng birinshi núsqasyn әzirlep, Reseyge baghyttadyq, - dedi «Qazgharysh» basshysy, gharyshker Talghat Músabaev. - «Roskosmos» ol Kelisim jobasyn әli pysyqtaudy úsyndy.
«Biz «Roskosmosqa» qaraugha jibergenbiz, olar óz eskertulerin, úsynystaryn qosyp, bizge qaytardy, - dep habarlady bizge Últtyq gharysh agenttigi tóraghasynyng orynbasary Meyirbek Moldabekov. - Olardyng aituynsha, biz әzirlegen núsqada barlyq mәseleler eskerilmegen. Solardy eskeru turaly úsynystary kelip otyr. Biz jana Kelisimde Qazaqstan ýshin gharyshtyq qyzmetke tikeley qatysugha mýmkinshilikter qarastyrdyq. Qoldanystaghy Kelisimde ol qarastyrylmaghan». «Jalpy, Resey bizdi sol iske jiberuge kelisip otyr ma?» dep súradyq. Onday uaghdalastyqqa endigi memleket basshylary dengeyinde qol jetkizilipti. «Endi eki el preziydentterining sheshimderin biz naqty is-sharalarmen, qadam-qadam boyynsha iske asyruymyz kerek qoy. Osy qadamdar talqylanyp jatyr» dedi M.Moldabekov.
Osynyng aldynda T.Músabaevtyng «Bayqonyrdan» úshyrylatyn zymyrandar sanynyng jyl sayyn qysqara beretindigi jónindegi mәlimdemesi Resey tarapynan ashynys tughyzghan. Artynsha soltýstik kórshimiz elimizge qarsylyq notasyn joldap, onda «eger zymyrandar sanyn shektesender, biz «Bәiterek» siyaqty birlesken jobalardan shyghamyz» degen auanda «tandau» úsynypty. Jalpy, «zymyran úshyrular sanyn qysqartu» turaly búrynnan uaghdalastyq bar eken, biraq búl jerde uly geptilmen úshatyn «Proton» zymyrandarynyng sanyn ekologiyalyq jaghynan taza, kerosinmen úshatyn «Angaramen» almastyru esebinen qysqartu kózdelipti. Biraq qazir «Angara» zymyranynyng «Bayqonyrdan» úshpaytyndyghy belgili boluda. Sondyqtan «Roskosmos» «Protondardyn» úshu sanyn saqtap qalugha jan saluda desedi. «Biz «Angara» almastyrmasa da, «Protondar» sanyn qysqartamyz dep nyq aittyq olargha» deydi «Qazgharysh» tóraghasynyng orynbasary. Qazaqstan aqyry osyghan kórshisin kóndirgenge úqsaydy!
Alqa otyrysynda viyse-premier Qayrat Kelimbetov el Ýkimetining «Bayqonyrgha» qatysty ústanymyn mәlimdedi: «2004 jyly Qazaqstan men Resey liyderleri qol qoyghan «Bayqonyr» gharysh ailaghyn jalgha beru merzimin 2050 jylgha deyin úzartu turaly Kelisimdi sózsiz ústanatyndyghymyzdy resmy týrde rastaymyn! Qazaqstan men Resey odaqtas jәne basqalarmen qosa, gharysh salasynda da strategiyalyq әriptes bolyp tabylady. Sondyqtan barlyq tuyndaytyn mәseleler ýkimetaralyq komissiya ayasynda, júmys tәrtibinde talqylanady. Ol komissiyany men, RF Ýkimeti tóraghasynyng birinshi orynbasary Igori Shuvalovpen birge basqaratyn bolamyz. Kelissózder eki elding gharyshtyq mekemeler dengeyinde jýrude. Dauly mәselelerdi syndarly kelissózder jolymen sheshemiz».
Qayrat Nematúly osy tústa «joghary toksikalyq otyndy paydalanatyn, Qazaqstandaghy ekologiyalyq jaghdaygha keri әser etetin zymyrandardy úshyru sanyn qysqartugha qatysty mәseleler» tuyndap otyrghandyghyn jetkizdi. «Kelisimge sәikes, Resey tarapy «Proton» zymyrantasyghyshtaryn kezen-kezenmen qysqartugha septesuge mindetteme aldy» dep mәlimdedi Q.Kelimbetov.
Alqany qorytqan Ýkimet basshysynyng orynbasary gharysh salasyna jauapty túlghalargha: «últtyq mýddeni tabandy qorghau» «basty mindet» dep belgiledi.
Taghy bir derek: «QazSAT-2» gharysh serigi býginde 56 payyzgha ghana jýktelipti. Onyng qyzmetine elimizding 9 baylanys operatory jýginedi eken. «Osynyng arqasynda 35 million dollar elimizde qaldy» dedi «Respublikalyq gharyshtyq baylanys ortalyghynyn» preziydenti V.Lefter. Viyse-premier biylghy jyly búl kórsetkishti 70 payzygha jetkizu turaly tapsyrma berdi.
Ayhan ShÁRIP
"Ayqyn" gazeti
