Dýisenbi, 7 Qazan 2024
1724 106 pikir 15 Jeltoqsan, 2022 saghat 14:52

AQSh ghalymdary "Jasandy kýndi" jasap shyghardy

AQSh-taghy Lourens Liyvermor últtyq zerthanasynyng (Lawrence Livermore National Laboratory) ghalymdary adamzat tarihyndaghy eng ýlken jobany - «Jasandy kýndi» iske qosty.

“Jasandy kýn” degenimiz – ýlken yadrolyq reaktor, yaghny atom yadrosynan energiya alu bolyp sanalady.  Atomnyng yadrosyndaghy reaksiyadan energiya alu songhy 50 jyldan beri qoldanylyp keledi. Biraq ol uran atom yadrosynyng ydyrap basqa kishi atomdargha ainalu barysynda shyqqan energiyagha negizdelgen. Eng bastapqyda, atom energiyasyn qaru retinde qoldandy, yaghny atom bombalary jasaldy. Keyin energetikalyq maqsatqa da qoldanugha bolatynyn bilip, AES-ter sala bastady. Biraq búl óte qauipti sanaldy. Mysaly, Chernobli men Japoniyadaghy AES jarylyp, ýlken zardaptargha alyp keldi.

Sondyqtan ghalymdar yadrolyq ydyrau emes, yadrolyq birigu reaksiyasynan shyghatyn energiyagha qatty qyzyqqan. Onday qúbylys tek kýnde ghana bolady. Kýnning ishindegi sutek izotoby (proty men tritiy) birigip, geliy atomyn týzedi. Olardyng atomdary birigu barysynda óte joyqyn energiya bóledi. Kýnde búl prosessting oryndaluy qiyn emes. Óitkeni kýnning massasy da, tartu kýshi de jerden әldeqayda ýlken. Sondyqtan reaksiya onay jýredi. Al jerde prosess, yaghny sutek izotoptary qalypty jaghdayda ózdiginen birikpeydi. Sondyqtan reaksiyany jýrgizu ýshin 250 mln ℃ temperatura bolatyn orta jasau kerek. Sonda bar bolghany 4 mln ℃ temperaturagha deyin qol jetkizuge bolady. Yaghny kiristen shyghys kóp. Sondyqtan ghalymdar tómen temperatura arqyly reaksiyany jýrgizuding jolyn izdeumen keldi. Búl tehnologiyany iske asyrghan el – әlemning qojasy bolady. Sebebi ómir boyy energiya ýshin múnay men gazgha kýni qaramaydy.

Adamzatqa arman bolghan, adamzat tarihyndaghy osy bir әigili jobany jogharydaghy atalghan AQSh-taghy Lourens Liyvermor últtyq zerthanasynyng ghalymdary sәtti jasadyq dep 2022 jyly 13 jeltoqsan, saghat 10:00 de resmy týrde jariyalady.

Olardyng aituy boyynsha AQSh ghalymdary lazer tehnikasyn qoldanyp 2.05 megajoul energiya júmsau arqyly 3.15 megajoul energiya alghan, yaghni, júmsalghan energiyadan 50% kóp energiya alghan. Búnday jetistik adamzat tarihynda әli kýnge deyin bolghan emes. Búl energiyany aludaghy  shiykizat kózi – jәy ghana su bolmaq. Jer sharynyng  jartysynan kóbi su ekenin eskersek, búl әri tiyimdi, әri óte taza energiya kózi bolmaq. Eger reaktorlar jarylsa uran qoldanatyn AES siyaqty uly zattar taramaydy. Qysqasy adamzat qolymen jasalghan alghashqy «kýn» payda bolayyn dep túr.

 

Abai.kz

106 pikir