3

Qanike aruaqqa atap soyghyzyp jatqan «aqsarbastyn» etine eshkim qarap otyra almady. Azdan song jan-jaqtan tez jiylghan kóp attylarmen jýz qaraly kisi bolyp, Taylaqbaydan bastap barlyq ýlkender birge attanyp, Ály aulyna jetti. Búl eki ara onsha qashyq emes, eki-ýsh qyrdyng asty bolatyn. Múnda kelip, ai-shaygha qaramay, auyl ýstinde әngir-tayaq oinatqandar, kóp qaugha saqaldy, shatynaghan, shargez baylar eken. Sonada kýzgi as-nәzir ýstinde Mamozymen birge kelgen jaqsy at, jana kiyimdi kóp saqaldar. Búlar at oinatyp jetken boyda Áliyge «qyzdy shyghar» dep auyldyng jiyrma shaqty jayau dýngenin byqpyrt tiygendey ghyp qualap sabap, kez kelgenin at ýstinen úmtylyp úryp, sonyng ayaghynan amalsyz ýlken tóbeles bastala bergen. Attylar auyl adamdaryn әr tústa qualap tyghyp, kóbirek tyqsyrghanymen, qyzdy tartyp ala almaghan eken. Jana qazaq jigitteri jeterding aldynda baghanaghy habar boyynsha sondarynan taghy qyryq-otyz attysy shapqylap jetipti. Sonyng bәri endi jayau tayaq, soyyl shoshaytqan Áliylerdi әr jerde ortagha alyp, soyylgha jyghyp, kez kelgenin at omyrauymen qaqtyryp qualap úryp, auyl ýstin ozan-shugha batyrghan. Álegin aspannan keltirgendey kýige jetkizip bara jatqan. Qatyn-balany da tandamay úryp, úlar-shu ghylyp sabaghan. Tús-tústa ústaghanyn kergilep sabauda. Az ýy kedeyding shaq-shalekeyin shygharyp, týtip bara jatyr edi.

3

Qanike aruaqqa atap soyghyzyp jatqan «aqsarbastyn» etine eshkim qarap otyra almady. Azdan song jan-jaqtan tez jiylghan kóp attylarmen jýz qaraly kisi bolyp, Taylaqbaydan bastap barlyq ýlkender birge attanyp, Ály aulyna jetti. Búl eki ara onsha qashyq emes, eki-ýsh qyrdyng asty bolatyn. Múnda kelip, ai-shaygha qaramay, auyl ýstinde әngir-tayaq oinatqandar, kóp qaugha saqaldy, shatynaghan, shargez baylar eken. Sonada kýzgi as-nәzir ýstinde Mamozymen birge kelgen jaqsy at, jana kiyimdi kóp saqaldar. Búlar at oinatyp jetken boyda Áliyge «qyzdy shyghar» dep auyldyng jiyrma shaqty jayau dýngenin byqpyrt tiygendey ghyp qualap sabap, kez kelgenin at ýstinen úmtylyp úryp, sonyng ayaghynan amalsyz ýlken tóbeles bastala bergen. Attylar auyl adamdaryn әr tústa qualap tyghyp, kóbirek tyqsyrghanymen, qyzdy tartyp ala almaghan eken. Jana qazaq jigitteri jeterding aldynda baghanaghy habar boyynsha sondarynan taghy qyryq-otyz attysy shapqylap jetipti. Sonyng bәri endi jayau tayaq, soyyl shoshaytqan Áliylerdi әr jerde ortagha alyp, soyylgha jyghyp, kez kelgenin at omyrauymen qaqtyryp qualap úryp, auyl ýstin ozan-shugha batyrghan. Álegin aspannan keltirgendey kýige jetkizip bara jatqan. Qatyn-balany da tandamay úryp, úlar-shu ghylyp sabaghan. Tús-tústa ústaghanyn kergilep sabauda. Az ýy kedeyding shaq-shalekeyin shygharyp, týtip bara jatyr edi.

Bir sheti qyzdy tartyp alugha attan endi týse bastaghan eken. Tap sol mezgilde Aryppay bastaghan otyz jigit te qyrghiday kelip kiylikken. Búlar dýngenning sanyn kópsinip, olardyng qyryq-elu soyylshysynan taysanatyndar emes, erkine jiberse olardy kókpar ghyp әketemiz deytin, Sheruding anyq joryqshy sayly jigitteri. Túmaqtarynyng bauyn jymyryp baylap, yqsham kiyinip, shekpenderining etegin belge qystyryp, nemese yshqyrlanyp alghan, әlekedey jalanyp kelgen, «Izdegenge súraghan» iytelgi kózding ózderi bolatúghyn. At aiylyn tóstep tartyp, antalaghan qomaghay kózben toyymsyzdanyp, solar kelip jetkende múny kórgen mol sandy dýngender ýderisip búlardan ózgeshe qimyl kýtkendey bolysqan... Tas týiindey top jigitting taqymdarynda jәne bilekterine ilgen ayaqtarynyng basyna bauynan ilip sýiretken shoqpar, soyyldary da say.

Mamozy qazaqtyng bú kelisinen mәn kýtip, osylardyng art jaghynan sekemdenip qalghan. Seskene túryp óz oiyn qazaqqa degen keshilmes yzamen topshylady. Alghashynda arasha súray kelgen, búl topty azsynghanday soyyldaryn syghymdap ústap edirendegen, qyzba bas jigitterin Mamozy ózi toqtatqan. Sonymen qazaq jigitterining súray kelgen arashasyn yqtiyarsyz tyndasyp, shapqyndaryn lezde bógey, sharasyz tejegen. Dýngen tilimen aiqúsh-úiqysh aighaylasyp, ózdi-ózin qatty aqyrghan ýnmen jyldam basyp, bir sәtte su sepkendey tolastay qalghan. Qyzdaryn endi sózben jenip әketpek edi.

Kerimbekter jetkende, Mamozy toby qazaqtyng osy keyingi jaghyn tosyp qalghanday, shetteu shyghyp, ózderi jeke iyirilip túrghan edi. Mamozynyng kóregen kónili kele jatqannyng qarasyn sholyp jiberip, myghym shendesken, qaraldysy berik attanys ekenin ózgeden anaghúrlym erte úqty. Jәne «Qyzdy alyp qashtyrghan Kerimbek» degen óz oiyna endi esh shýbәsi bolmady... Osy ýshin  shoqtay ýiirilip arnayy jiyn otyrghan dep bildi.

Bir-birine japsarlasa tyghylyp, jypyrlay salynghan, birynghay domdama, alasa, júpyny tam ýilerding shúghynyng gýl qaptaghan betkey jaghyn alyp túrghan Mamozy toby Kerimbekterge qaray jýrdi. Aldyda Aryppaydyng jýirik qara atyna mingen Mamozymen taghy bir tórt-bes ýlken saqaldy, irikti baylar. Suyq týspey shiratylghan shetinen salmaqty myghym kisiler. Esik aldynda ózderinshe bir jeke top bop túryp qalghan Aryppaylar shoghyry da eki toptyng ortasyna taman qiystap qosylghan. Osylaysha ýsh jaqtan kele jatqan ýsh top Áliyler mekenining ór jaghynda tiyip túrghan Qarymsaq auylynyng qystaularymen eki ortadaghy keng kók jazanda týiise berdi. Artqy jaqta kóp jayau bolyp Áliyler de jyljyp keledi. Qoldaryndaghy tayaq-soyyldaryn әli tastamaghan. Qarsy eki top bir-birine týnergen týspen kóz tastasyp, súlyq ayanmen jaqyndasa berdi. Áli eki jaq toqtamastan sonadaydan ýn qatyp, aldymen zil tastaghan Mamozy ózgeshe qiyapatpen:

- E, Kerimbek shaniya*. Taghy bastadyng ba! Qyzdy aldyrghanynmen qoymay, soyyl alyp, jasaq jinadyng ghoy, ә?! Osynyndy úmytpa! Osynyndy esinde ústa! - dedi, kózin syghyrayta: - Óz kórindi ózing qazghyng bar eken, myna soyyldylaryndy erteng moyyndaytyn bol! - dep, qos býkteuli qamshysymen Aryppaylar tobyn asqaq núsqady. «Jauap ber» degendey bop, oinaqshyp túrghan qara at ýstinde shiyrshyq ata býiirin tayandy. Eki jaq arqan osy kezde boyynday jerde at basyn tartysyp, toqtasa berdi. Kerimbek әueli Mamozy qasyndaghy ózge ýlkendermen iyek qaghysyp sәlem beristi. Keybiri jay Mamozygha ergenderi bolmasa, Kerimbekpen de syilasyp jýretin: Majalan, Núrma, Sýnjýk, Syr, Ybyray deytin atqaminerler. Mamozy sózine jauabyn Kerimbek shapshang aityp, týrilgen qabaq pen kirpigin suyq qagha ýn berip:

*Shaniya - el basqarghan lauazym.

- IYә, sening basyna qargha sanghyp ketse de, Kerimbek úshyrghan qargha bolady ghoy! Sen aldymen anau әl ýstinde jatqan adamymyz ýshin jauap ber! Ana dýrelep ketken adamyn, әne, әl ýstinde jatyr! Eger jazatayym, sol birnene bolatyn bolsa, myna túrghan halyqqa sening qúnyng bir-bir qoydan da kelmeydi. Sen ózge emes, osyny úq! - dep sózdi basqa jaqtan bastady.

Kerimbekting búl aityp bildirgeni osydan on-on bes kýnder búryn Mamozy biylghy bәji júmysymen eldi aralaghan. Sonda Derbisaly ruynyng ishinde Burabaydyng atalas bir auylyndaghy qúmarpaz Qyryqbay degen jigitti salyq jóninen dau shyghyp, janjal tuady da, qasyndaghy eki shabarmangha Mamozy jyghyp sap dýreletip, ayausyz jaza tartqyzady. Sol jigit ishki jaghyna zaqym jetken be, soqqy auyr tiyip, kýni býgin ornynan túrmay, tósek tartyp qalypty. Sonan beri jas sorpamen qaljalap jatsa da, beti beri qaramay qoydy deydi. Eregisten tughan yzamen dizege salyp ezip úrghanda, ókpe-bauyrgha dәz ketse kerek, qaqyrsa qan týsedi degen. Burabay kesheli beri Kerimbek ýiinde kópshilikke qayta-qayta sony aityp, kóp kýpinumen bop, ata-atadan kelgen kisilerge osyny qatty shaqqan. Qazir Kerimbek toqtay bergende endigi sózdi sol Burabay qaghyp әketti. Ker atty tebinip jiberip, úzyn qyzyl buyryl saqaly jelk-jelk ete, aldygha shygha berdi de:

- Sasay teke qúsaghan itting balasy! Osy sen neden qútyryp, ne istep jýrsin! Ua, qoy! Ua, qoy, deymin shúnaq! Ana adam, әne, ólim ýstinde jatyr! Áger-әkim sol birnene bolatúghyn bolsa, saqalynnan laqsha qayyryp, ana qoqa kenirdeginnen ózim bauyzdaymyn! - dep, aqyra sóilep, zirk-zirk tepsindi.

Búryn óz betine dәl múnday ashumen balaghat aitylmaghan Mamozy ishtey shynymen-aq yghysayyn dep qalghan. Kózi aqshandaghan Burabay myna týrinde tóbeles bastap jibere me, dep shoshydy. Osy kezde Mamozynyng suyrylyp jauaptasa almasyn bayqap, onyng qasyndaghy bireu kie sóiledi. Tili qazaqshagha jatyq emes. Eki shyqshytyna saqal jibergen, qara qasty, qyzyl bet bay:

- A, Kerimpek! Ály sisten piske jaqyn emes me? Sen ózining qazaqyn pilse polmay ma? Dúnghan da ne sharban bar? Arbaq atqyr, Áliydi paylap әketsek te pis ózimis pilemis! - degen. Búl Áliymen birge kóship kelgen kedeylerdi jalshylyqta ústaghannyng biri edi. Sol kezde myna jaqtan Áliy:

- Baylarsyn! Ol bayaghydaghy týsing shyghar! - dep sanq etti. Qolynda syghymdap ústaghan bir qysqaltan, júmyr bel temiri bar, sony salmaqtap, bilep qoyyp qalshyldap túr eken. Ózining ong jaq qabaghy aiyryla jarylypty. Bet-auzyn, kózin basyp ketken, aldynghy ónirin bylghaghan josqyn qan bar. Sol әli de toqtamay, әredik sayyn sýrtse de qayta jylyp aghady. Múnday jaraly bir emes, jayaulardan úshyray týsedi. Ásirese bireuding juan bilekten qoly synyp ketken. Jәne tayaq tiygen eki qabat bir jas әiel shoshynyp, talyp jyghylyp edi. Ály janaghy adamdy tastay bere, Mamozygha aqyra aiqaylap:

- Ei, Ma-syn-ku!* Endi men ólmey qyzdy ala almaysyn! Bar! Baratyn jerine bara ber! - dep bir-aq kesti.

*Ma-syn-ku - hayuan (ma - hayuan) degen sóz (qytay, dýngen tilderinde).

Mamozy Áliyge til qatpay, әli de Kerimbekke uyttana: - Kerimbek sen asyqpa!.. Sen toqtap túr!.. Az shydasang kórering aldynda! - dedi. Býgingi kelgen, dýngenderding tek ózderi ghana emes-ti. Kýrege bedeli zor, qazaq jerinde ózderine ýlken meken-jәy salyp, kóp malay, malshy-jalshy ústap danqy elden-elge asyp otyrghan bir-eki bay qytaylar da bar edi. Býgin Mamozy sonyng birnesheuine habar jiberip, qastaryna birge mynalardy da ala kelgen. Olardyng kuәligi Kýre ýkimetine dýngendikinen anaghúrlym bedelmen ótedi.

Sondyqtan Kerimbekti aqtaytyn sózge Kýre ózi qoyghan bolys Abdolla kiristi:

- Ei, shaqalaq! - dep, qamshyly qolymen Mamozyny núsqap: - Sening tanyp alghanyng Kerimbek pe? Jýzimiz istegen isti birimizden kórme! Qolynnan kelering bolsa, múny istetken myna men! Men dep bar! Búryn Kerimbek bolsa, endi Abdolla bastapty dep bar. Osyghan jauapty men berem! Tútas túrghan myna halyq beredi... Bar! Tarta ber! - Ol bar Sheruge býgin shyndap iyelik etip sóiledi. Osy, kezde qarasúr atyna Taylaqbay da lep berip qalyp:

- O, Mamozy shyraq! «Ayghyr úshynsa at bolady, at úshynsa et bolady», - deydi. Sendey jigit kóppen oinap, bir kýni mert bolady. «Kes» desem, basyndy qazir keskizem!, - dep bar túlghasynan ot shasha qarady. Onaylyqpen qozghalmaytyn qarttyng aibaty arystanday dese bolarlyq edi. Mamozy jýregi oinamaly adamday, es-aqyly ornynda túrmay, jýitkip túla boyymen shoshyp qaldy. Qara qúlaq súr at tizgin tartyp, tyqyrshyp túr. Erkin qayratqa bir jaramay, jýregi attay tulap soqqan el aghasy Taylaqbayday iyesining kýiin kózge tartqanday, auyzdyghyn da qarshyldatyp shaynap qoyady. Myna jaqta Aryppay men Nýsipbek bastaghan jigitter de minbeley kelip túr eken. Eger osy jerde Taylaqbay, ne Kerimbek bir auyz úran tastasa, taysalghaly túrghan bireui joq siyaqty.

Mamozy endi til qatpady. Álgindey suretpen kózge týsken Taylaqbaygha tilsiz bezerip, tylsym bola qarap túrdy da, atty moyyngha salyp jiberip, búryla jóneldi. Sol kezde qalghan toby da onyng sonynan bir sәtte lap etip japyryla ilesti.

Áliyding inisi Osman qyzdy múnda saqtamay, tang ata kelgen boyda osyndaghy Ómirshi sayy deytin qalyng toghayly saydy órlep ketken bolatyn. Baghana Áliyge Kerimbek sәlemin jetkizgen jastardyng biri ol ekeuin alyp, sol saydyng basymen asyp týsip, ary qaray Kerimbek aulyna jónelip ketken.

Búl kýni Ály aulynyng manynda onshaqty jigit qalyp, ýlkender osyndaghy dýngen ýilerining shekken japa, kórgen soqqysyn tolyq kórip-bilip, soghan baylanysty keler kýnge kerekti akt jәne aryz jazyp olardyng ózderining tegis qoldaryn qoyghyzyp alyp attanghan. Sol ýlkender tobymen birge bolyp keyin osynda qalghan Maqsút pen Mamyrtay Áliyding ýiine kirip biraz ayaldaghan-dy. Kire beriste ýishiktey auyz ýii bar kishkene meken ishinde, tór jaqta az ghana jýk túr. Qabyghy alynbaghan aghashty qatarlastyryp tósep soghan jighan, súrghylt týsti, ýsh-tórt kórpe kórinedi. Jәne sonday jútang kórinisti, eki-ýsh búdyr jastyqtar ishine arpa, qyshy sabany tyghylghany bayqalyp túr.

Edenge qamys boyra tósep, soghan әldeqashanghy bir júlymy shyqqan qúrym kiyiz salynghan. Búdan búryn Maqsút búlardyng tap osynshalyq júqana tartyp, kedeylesip ketkenin bilmeushi edi. Ertenge qaldyrmay, osy býgin-aq bir tekemet jәne birdemelerdi ógizge artqyzyp jiberudi oilady. Áliyding núsqasyna qarap; bilegine eski meshpentining jeni jetpey, bilezik buynynyng jogharghy jaghynan, bylay qaray qoly sorayyp, ashyq túrghanyna jany ashyp ketti. Ózining qabaghy jaraly. Qazandyqtyng kómeyimen jalghasqan, eki kisi syiyp jatarlyqtay, biyikteu tekshe, úzyn qan* bar. Sonyng bas jaghyna tórgi búryshqa tiginen sýiep qasterlep qoyghan jana astaugha kózi týsken Mamyrtay qolynyng syrtymen Maqsúttyng tizesinen týrtip, ym qaghyp qoydy. Byltyr Qarymsaq ýiinen kórgen, erneuining alaqanday bezi bar, terek astaudy Mamyrtay janylmay tanyp otyrghan.

* Qang - ishin ot jalyny aralap ótetin adam jatugha arnalghan jyly oryn.

Shashyn eki búrym etip órgen, sóilese aldymen ýlken, kýrek tisteri aqsiyp kórinetin, arghymaqtay derlik biyik boyly, jaydary jýz jas әiel kirip shyghady. Búlandaghan qayqaq denesinde qajymaghan shapshan, jenil qimyl bar. Týr keskinindegi júmys, beynet, túrmys taby bolmasa, ejelinde tu qayratty jaralys bayqaltady. Ály soqa aidasa, mala basyp, túqym seuip, oraq orsa, deste salyp, bau baylaytyn, jәne ózdiginen túlyq aidap, shantas jýrgize beretin naghyz bir ýlken júmysker әiel osy. Ózi bayaghy Mamozy qolynan ólgen balasynan ózge úl kótermegen. Sodan keyingi biri әke, biri sheshe bolyp betine qarap otyrghan qyzy әli jastau. Aldanyshtary sol. Kóktemgi anyzaq jegen, targhyldanghan jýzinde býgin erekshe bir jelpinispen qosa, arylmay túrghan uayymday kýdik, múng bar-dy... Ýmiti men qaupi - kelin kelip ózderine sýieu tapqany jәne sonyng sony. Ol Maqsútty kópten kórmese de, erkin ajarmen ózimsinip jayrandap:

- Maqsút inim, qalay, quanyp jatyrsyndar ma? Ákim aghang kele jatyr dep edi ghoy, keldi me? Ata-analarynyz shat-shadyman quanyp jatyr ma? - dep bәrin súrady. Sol auyldyng adamdaryn ózine jaqyn sýieu sanap, birge sýiingendey, aghynan jaryla jarqyldap túr. Ózi paryqshyl, jәne anyq beynet iyesi kisini eriksiz ózine tartqanday. Maqsút oghan shynayy kishilikpen jónin aityp, tuysqanynyng kelgenin, bauyr-tuystyng barlyghy quanyp, shattanyp jatqanyn bildirdi. Áyel Maqsúttargha óz ýiinen as auyz tiygizip, betine qyzyl búrysh ezip qúiyp «ashlampún» degen tagham әkelgen. Maqsút tәuir kórushi edi, raqattanyp jedi de, Mamyrtay onyng ejir ishinde appaq bop, irkildep túrghan jylauyq tektes kórinisine bajaylap qarady da:

- Qoy bәtir, jalqayaq siyaqty eken, ózing ala ber, - dep auzyna salmay qoydy. Búl auyl býgin soq-qostaryn jege almay qalghan. Bar tirshilikterining tiyek, tynysy bolghan azynaulaq jerlerin bir kýn, bir saghat ta bolsa, jan salyp tyrmyshtaulary kerek bolatyn. Maqsúttarmen azyraq sóilesip, býgingi bolghan barlyq oqighany basynan bastap, aityp shyqqan Ály әngimesin asyghys ayaqtata berip, әieline:

- Ámina, bar ait, endi tezirek bәrine, attaryn tegis qamdasyn, - dedi qazaqsha. Dalagha ózderi de shyqty. Ong jaq kózin bastyra qabaghyn Áminanyng jana aq jaulyghymen qighash tanghan Ály shúbar sauyr qara buryl attyng qataryna bir shyl jiyrendi qosady eken. Attargha qamyt-saymandaryn kiygizip jyldam ketuge jabdynyp jatyr. Áliydi qara tartyp kóship kelgen Elahún degen qyzyq minezdi kembaghal úighyr bar edi. Sol býgin tang atqaly endi kórindi... Baghana, Mamozylar at oinatyp jetken zamatta, jan tappay qorqyp ketip әieline:

- Qotyn, meni paqalmen kómip tastaghyna, sadaghang ketey! - dep, ýii irgesindegi maya sabannyng qopsyghan etek jaghyna sýngip ketken-di. Ázir qúlaqshynynda sol saban qiqymdary ileskenine qaramastan, qolyna bir kelte temirdi syghymdap ústap, óz-ózinen qorazdanyp jýrgenine júrttyng bәri kýlude. Biraq sabangha tyghylghanyn eshkim bayqamady dep oilaghan Elahún:

- Pahat, maghan eshkim tiymedi. Áliyge oqshap, peshenemdi jarghan bolsa, dadannyng qashygha bar dep, óltirip ótettim, - degeni shyn kýlkili bolatyn.

Órgi jaqtan qos-qos atpen Qarymsaq, Múrynshaq jәne sol auyldyng birneshe er-әiel eginshileri de dayyndalyp keledi eken. Qarymsaq auylynyng jәne bir tórt-bes ýii búlar qúsap jazda eng bolmasa qystaudan jyljyp, kókke de shyqpay, birli-jarym eski-qúsqy kiyiz ýii barlary osyndaghy tamdarynyng yghynan qalqaytyp alyp, dýngenmen birge anyq jayau jataq bop jatatyn. Bút artary joqtar. Qystaulyqtyng syrtynda mineu túrghan, alaqanday jazangha iyirilip qonyp, bir-birine yqtaghanday tozyghy jete jýdegen, qara barqyn, qúrym ýiler, sol kedey aghayyndar.

Janaghy atqa mingen erlerding artynan sýmetilgendey bop, jayau ergen, qoldaryna nan, talqandaryn týiip, susyn ústaghan, jýzderi synyq qyz-qatyn osy ýilerden birlep-ekilep shyghyp keledi. Momyn, qayau jýzdi, bir-eki qyz Maqsút, Mamyrtaylardy kórip, iyinderine ilgen, jútang kiyimderi men boylarynan qoryna ma, jenge, sheshelerining qabatyna taman tyghyla jýredi. Solardy panalap, búgha jýrgileri kelgendey. Biri - Maqsút byltyr Qamardyng janynda kórgen, úzyn qyz, boyy sorayghan Tәiimhan. Janyndaghylardy daldalap, aldymen tyghylghan sol bolghanymen, onyng boyyna eshkim pana bola alghan joq. Óz ata-analarynyng «ong jaghynda» otyryp, sonsha miskin, tensizdikte jasyp ósip kele jatqandyqtary bilinedi. Tәiimhannyng ata-anasy basynda bir baydyng jalshysy bolyp jýrgen. Bay bәibishe bir nәrseden Tәiimhangha úrsyp:

- Yshtansyzdyng týsine eki qary bóz kiredi!.. - degeninde boyjetip qalghan qyz bayghús eki kýnge deyin jylap jýredi. Sodan әkesi:

- Týiinshek arqalap ketsem de, baylargha kiriptar bolmayyn! - dep bir týnde kóship jóneledi. Bay ýiinen tamsanyp birdeme jese de bәibishe «auyzdarynyng dәm alghyshyn qarashy! Tandaylaryn taqyldatpay jese qaytedi!?» dep qyjyrynyp otyratyn.

Tәiimhannyng janaghy siqyn kózi shalghan Maqsút qasyndaghy Mamyrtaygha kýbir etip:

- Qaramay túrayyqshy. Bayqúsqa kiyim jiberteyikshi, - degen. Qazizanyng «boy jetken qyz múnlyq» degenin esine aldy. Sol anyq, ras sóz bolsa mynalardan ótken múnlyqtardyng joq ekeni de ras edi.

Auyl aldynda soqagha minetin kóp shapaq kóz dýngen balalardan basqa, belderin oramal, jaulyqpen baylaghan, dýngen әiel, qyzdar da qauaqtaghy, ejir kózedegi kóje, susyndaryn alyp shyghysyp jatyr. Egindi seniki-meniki demey birinen song birin jabylyp aidaytyn. Soqagha minetin Baghdat shiliya-qamyty salynghan bayaghy «lonqa tory» atpen Maqsúttyng qasyna kelip, ózining shәnkildek ýnimen:

- Múghalim-eke! Ýige barmaysyz ba? Ýide Qaziza bar ghoy, bizdikine baryp qymyz ishiniz! - dep, ýni, týri, bolmysymen jabysa ótinish etip qadalyp túr. Ózi biyl alghash ashylghan Mazy mektebinde birinshi synyp oqydy. Es bilgennen tartyp ózining bala qiyalymen janynday jaqsy kórgen Maqsút endi óz múghalimi bolghangha ózge bala aldynda masattanyp jýretin. Tipti el bolyp mektepti jana kórgendigi me, oqytushy - ayaulynyng ayaulysy. Bas jaqta, anau byltyrghy júrttaryna baryp Qarymsaq auyly qonghan. Maqsút ótken jyly, el jaylaudan qaytqandaghy saparynan keyin, sonan bergi aralyqta, Qamardy qysta kelip bir-aq ret kóre alghan bolatyn. Jer shalghay, jol alys emes. Búl jóninde oilansa boldy, Maqsút ózin ainalada aiyr tilin shygharghan, aidahar ólkesining ortasynda qalghanday sezinedi.

(Jalghasy bar)

Abai.kz