«Árbir halyq - ózinin ana tilinde ghana baqytty».

Halyq maqaly.

Qazirgi kýnderi elimizde jýz otyz últ ókilderi (etnos) ómir sýrude. Qaytalap aitam, búlar, últ emes, últ ókilderi ghana. Al, bizdegi qazaqtar memleketting negizin salghan jәne ony qúrushy halyq bolyp tabylady. Yaghni, qazaqtan basqasynyng qay-qaysysy bolmasyn, tipti, orystargha deyin etnos retinde qaralady.

Osy arada aiyryqsha eskerterim, sonda biz, qazaqtyng ata-qonysynda otyryp, etnos bolyp esepteletin orystyng tilin memlekettik is-shara jýrgizetin dengeyge deyin kóterdik. Osy dúrys pa?! Orys tili, kórshi Resey Federasiyasynyng memlekettik tili. Ol, Birikken Últtar Úiymynyng alty tilining qúramyna kirse de, bizge onyng keregi qansha?

Mysal retinde aitayyn, Europadaghy kishkentay portugal elining tilin әlemde: Braziliya, Angola, Kabo-Verde, Gviyneiy-Bisau, Mozambiyk, San-Tome, Prinsipy jәne Shyghys Timora elderi memlekettik til retinde moyyndaydy jәne osy tilde is jýrgizedi.

Osy jogharyda atalghan memleketting túrghyndary, sany boyynsha tórt jýz elu milliongha deyin jaqyndaydy eken. Al, orys tilin, bar-joghy  jýz qyryq millionnan asa túrghyndar is jýzinde paydalanady. Ayyrmashylyqty kórdiniz be?! Anau jyldary Birikken Últtar Úiymynda osy portugal tili biraz uaqyt sóz boldy.

Áriyne, bizding orys tilin shetteteyik degen oiymyz joq. Degenmen, últymyzdy ózge tilmen miyghúla etpey, óz ana tilimiz - qazaq tilining abyroyyn, qasiyetti ata-mekenimizde qalayda joghary kóteru jәne bedelin arttyru, uaqyt kýttirmeytin is-sharanyng biri, sonymen qatar, memleketimizdegi eng negizgi isting biregeyi deuge bolady. Elimizdegi búl etnostyng tilin әspetteu, sonday-aq, ony tәuelsizdigimizge otyz jyldan assa da, memlekettik dәrejede kýndelikti jetektep jýru,  eldigimizge syn jәne ainalamyzdaghy el-júrttyng  aldynda abyroyymyzdy týsiredi. Tipti, sonau tәuelsizdikting alghashqy jyldarynda eriksiz paydalansaq ta, qazirgi kýnderi ony paydalanu  kezeni әlde qashan ayaqtaldy. Shyndyghy osy! Eldegi teledidarlardyng qazaq tilindegi rólin kýsheytip, onyng uaqytyn kóbeytu kerek. Menin, qazirgi qadirmendi biylikten súraytynym, Ýkimet qúramyndaghy ministrlikterdin  is jýrgizu júmysyn,  Ata Zanymyzda (Konstitusiya)  memlekettik til dep kórsetilgen qazaq tilinde jýrgizuine, soza bermey, núsqau beruin qúptar edim! Múnyng kezi bayaghyda-aq kelgen!

Elimizdegi etnostyng tilimen ómir sýru, tútas qazaq eline úyat jәne ynghaysyz nәrse! Reseyden seskene beruding týkke qajeti joq. Olardyng qazir qoldary baylauly. Qasyndaghy kórshisimen jaghalasyp, qaqpangha ózderi týsip qalyp otyr. Osyny sәtti paydalanu kerek-aq. Biz, otyz jyldyq biyliktin, halqymyzdy osynday dәrejege deyin qúldyratqanyna jәne qazirgi osy púshayman dengeyimizge, әsirese,  memlekettik  tilding qúnsyzdanuyna  namystanamyz da! Sonymen qatar, orys tili, elimizdi últtyq qasiyetinen aiyryp, tozdyryp barady! Soltýstiktegi kórshimizden ýnemi qorqu jәne jaltaqtau (minez -qúlqy әlsiz, týkke túrghysyz orystan jasqanu kýlki tudyrady) bizge jaraspaydy. Sondyqtan, biylikke aitarym, qalayda, aldaghy uaqytta osy aitylghan pikirimizdi mýmkindiginshe elep-eskerersiz  degen pikirdemiz.

Onomastika nege júmys istemeydi?

Taghy bir aitarymyz, soltýstiktegi,  sonday-aq,  shyghystaghy  oblystardyng aumaghyndaghy audan jәne  eldimekenderding ataularyn ózgertu, nemese, týpkilikti janadan qazaqsha  atau beru, kýn tәrtibinen týspeui tiyis. Osy oblystardyng әkimderine, jyl sayyn kem degende on bes-jiyrma payyzyn ózgertudi mindetteu qajet-aq. Mysaly: Zarechnyi, Dvurechnyi, Priyrechnyi, Daliniy, Razdolinyi, Eiskiy, Kurskiy, Krasnyy Zaporojes, Svobodnyi, Krasivinskiy, Krasivoe, Komsomoliskiy, 37 let oktyabrya, Kalachevskiy degen ataulardyng qazirgi uaqytqa keregi qansha? Tura bir Reseyding guberniyasynda jýrgendey bolasyn. Qazirgi, Aqmola, Qostanay, Soltýstik Qazaqstan jәne Pavlodar oblystarynyng әkimderine, osynday iydeologiyalyq túrghyda mýlde eskirgen ataulardy Jana Qazaqstan zamanyna say etip, qaytadan ataudy uaqyt ketirmey úiymdastyrudy, yaghny aitqanda, tezdetip onomastikalyq komissiyanyng júmys isteuine rúqsat berudi qamtamasyz etu kerek. Áytpese, osy ataular qay kezde bolmasyn, kezindegi bodandyq uaqytty eske týsirip túrady.

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz