«ءاربىر حالىق - ءوزىنىڭ انا تىلىندە عانا باقىتتى».

حالىق ماقالى.

قازىرگى كۇندەرى ەلىمىزدە ءجۇز وتىز ۇلت وكىلدەرى (ەتنوس) ءومىر سۇرۋدە. قايتالاپ ايتام، بۇلار، ۇلت ەمەس، ۇلت وكىلدەرى عانا. ال، بىزدەگى قازاقتار مەملەكەتتىڭ نەگىزىن سالعان جانە ونى قۇرۋشى حالىق بولىپ تابىلادى. ياعني، قازاقتان باسقاسىنىڭ قاي-قايسىسى بولماسىن، ءتىپتى، ورىستارعا دەيىن ەتنوس رەتىندە قارالادى.

وسى ارادا ايىرىقشا ەسكەرتەرىم، سوندا ءبىز، قازاقتىڭ اتا-قونىسىندا وتىرىپ، ەتنوس بولىپ ەسەپتەلەتىن ورىستىڭ ءتىلىن مەملەكەتتىك ءىس-شارا جۇرگىزەتىن دەڭگەيگە دەيىن كوتەردىك. وسى دۇرىس پا؟! ورىس ءتىلى، كورشى رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى. ول، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ التى ءتىلىنىڭ قۇرامىنا كىرسە دە، بىزگە ونىڭ كەرەگى قانشا؟

مىسال رەتىندە ايتايىن، ەۋروپاداعى كىشكەنتاي پورتۋگال ەلىنىڭ ءتىلىن الەمدە: برازيليا، انگولا، كابو-ۆەردە، گۆينەي-بيساۋ، موزامبيك، سان-تومە، پرينسيپي جانە شىعىس تيمورا ەلدەرى مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندە مويىندايدى جانە وسى تىلدە ءىس جۇرگىزەدى.

وسى جوعارىدا اتالعان مەملەكەتتىڭ تۇرعىندارى، سانى بويىنشا ءتورت ءجۇز ەلۋ ميلليونعا دەيىن جاقىندايدى ەكەن. ال، ورىس ءتىلىن، بار-جوعى  ءجۇز قىرىق ميلليوننان اسا تۇرعىندار ءىس جۇزىندە پايدالانادى. ايىرماشىلىقتى كوردىڭىز بە؟! اناۋ جىلدارى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىندا وسى پورتۋگال ءتىلى ءبىراز ۋاقىت ءسوز بولدى.

ارينە، ءبىزدىڭ ورىس ءتىلىن شەتتەتەيىك دەگەن ويىمىز جوق. دەگەنمەن، ۇلتىمىزدى وزگە تىلمەن ميعۇلا ەتپەي، ءوز انا ءتىلىمىز - قازاق ءتىلىنىڭ ابىرويىن، قاسيەتتى اتا-مەكەنىمىزدە قالايدا جوعارى كوتەرۋ جانە بەدەلىن ارتتىرۋ، ۋاقىت كۇتتىرمەيتىن ءىس-شارانىڭ ءبىرى، سونىمەن قاتار، مەملەكەتىمىزدەگى ەڭ نەگىزگى ءىستىڭ بىرەگەيى دەۋگە بولادى. ەلىمىزدەگى بۇل ەتنوستىڭ ءتىلىن اسپەتتەۋ، سونداي-اق، ونى تاۋەلسىزدىگىمىزگە وتىز جىلدان اسسا دا، مەملەكەتتىك دارەجەدە كۇندەلىكتى جەتەكتەپ ءجۇرۋ،  ەلدىگىمىزگە سىن جانە اينالامىزداعى ەل-جۇرتتىڭ  الدىندا ابىرويىمىزدى تۇسىرەدى. ءتىپتى، سوناۋ تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا ەرىكسىز پايدالانساق تا، قازىرگى كۇندەرى ونى پايدالانۋ  كەزەڭى الدە قاشان اياقتالدى. شىندىعى وسى! ەلدەگى تەلەديدارلاردىڭ قازاق تىلىندەگى ءرولىن كۇشەيتىپ، ونىڭ ۋاقىتىن كوبەيتۋ كەرەك. مەنىڭ، قازىرگى قادىرمەندى بيلىكتەن سۇرايتىنىم، ۇكىمەت قۇرامىنداعى مينيسترلىكتەردىڭ  ءىس جۇرگىزۋ جۇمىسىن،  اتا زاڭىمىزدا (كونستيتۋتسيا)  مەملەكەتتىك ءتىل دەپ كورسەتىلگەن قازاق تىلىندە جۇرگىزۋىنە، سوزا بەرمەي، نۇسقاۋ بەرۋىن قۇپتار ەدىم! مۇنىڭ كەزى باياعىدا-اق كەلگەن!

ەلىمىزدەگى ەتنوستىڭ تىلىمەن ءومىر ءسۇرۋ، تۇتاس قازاق ەلىنە ۇيات جانە ىڭعايسىز نارسە! رەسەيدەن سەسكەنە بەرۋدىڭ تۇككە قاجەتى جوق. ولاردىڭ قازىر قولدارى بايلاۋلى. قاسىنداعى كورشىسىمەن جاعالاسىپ، قاقپانعا وزدەرى ءتۇسىپ قالىپ وتىر. وسىنى ءساتتى پايدالانۋ كەرەك-اق. ءبىز، وتىز جىلدىق بيلىكتىڭ، حالقىمىزدى وسىنداي دارەجەگە دەيىن قۇلدىراتقانىنا جانە قازىرگى وسى پۇشايمان دەڭگەيىمىزگە، اسىرەسە،  مەملەكەتتىك  ءتىلدىڭ قۇنسىزدانۋىنا  نامىستانامىز دا! سونىمەن قاتار، ورىس ءتىلى، ەلىمىزدى ۇلتتىق قاسيەتىنەن ايىرىپ، توزدىرىپ بارادى! سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدەن ۇنەمى قورقۋ جانە جالتاقتاۋ (مىنەز -قۇلقى ءالسىز، تۇككە تۇرعىسىز ورىستان جاسقانۋ كۇلكى تۋدىرادى) بىزگە جاراسپايدى. سوندىقتان، بيلىككە ايتارىم، قالايدا، الداعى ۋاقىتتا وسى ايتىلعان پىكىرىمىزدى مۇمكىندىگىنشە ەلەپ-ەسكەرەرسىز  دەگەن پىكىردەمىز.

ونوماستيكا نەگە جۇمىس ىستەمەيدى؟

تاعى ءبىر ايتارىمىز، سولتۇستىكتەگى،  سونداي-اق،  شىعىستاعى  وبلىستاردىڭ اۋماعىنداعى اۋدان جانە  ەلدىمەكەندەردىڭ اتاۋلارىن وزگەرتۋ، نەمەسە، تۇپكىلىكتى جاڭادان قازاقشا  اتاۋ بەرۋ، كۇن تارتىبىنەن تۇسپەۋى ءتيىس. وسى وبلىستاردىڭ اكىمدەرىنە، جىل سايىن كەم دەگەندە ون بەس-جيىرما پايىزىن وزگەرتۋدى مىندەتتەۋ قاجەت-اق. مىسالى: زارەچنىي، دۆۋرەچنىي، پريرەچنىي، دالني، رازدولنىي، ەيسكي، كۋرسكي، كراسنىي زاپوروجەتس، سۆوبودنىي، كراسيۆينسكي، كراسيۆوە، كومسومولسكي، 37 لەت وكتيابريا، كالاچەۆسكي دەگەن اتاۋلاردىڭ قازىرگى ۋاقىتقا كەرەگى قانشا؟ تۋرا ءبىر رەسەيدىڭ گۋبەرنياسىندا جۇرگەندەي بولاسىڭ. قازىرگى، اقمولا، قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان جانە پاۆلودار وبلىستارىنىڭ اكىمدەرىنە، وسىنداي يدەولوگيالىق تۇرعىدا مۇلدە ەسكىرگەن اتاۋلاردى جاڭا قازاقستان زامانىنا ساي ەتىپ، قايتادان اتاۋدى ۋاقىت كەتىرمەي ۇيىمداستىرۋدى، ياعني ايتقاندا، تەزدەتىپ ونوماستيكالىق كوميسسيانىڭ جۇمىس ىستەۋىنە رۇقسات بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. ايتپەسە، وسى اتاۋلار قاي كەزدە بولماسىن، كەزىندەگى بوداندىق ۋاقىتتى ەسكە ءتۇسىرىپ تۇرادى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz