Mening aitayyn dep otyrghanym, bizding Ýkimetting qúramyndaghy ministrler turaly. Men, on jeti jyl Aqmola oblysynyng aumaghyndaghy Esil audandyq әkimshiliginde qyzmet ettim. Ol kezde, әriyne zamannyng auyr kezi edi. Elimiz tәuelsizdik alghan, alghashqy jyldary bolatyn. Osy  audanda  qyzmette  jýrgenimde, 1995 jyly Ata zanymyzgha biraz ózgerister engizgen referendum ótti. Tay-túyaghymyz qalmay, bәrimiz qatystyq.

Osy, respublikalyq referendumda qabyldanghan Qazaqstan  Respublikasynyng Ata zany, tәuelsiz, egemen memleketting konstitusiyalyq damuynyng jana kezenine  jol ashqan akt bolyp tabyldy.

Janadan qabyldanghan Ata zanymyzda, memlekettik til bolyp tabylatyn qazaq tili - memleketting barlyq aumaghynda, qoghamdyq qatynastardyng barlyq salalarynda, tikeley qoldanylatyn memlekettik basqaru, zang shygharu, sot isin jýrgizu jәne is jýrgizu tili dep kórsetildi. Osyghan oray, Qazaqstan halqyn toptastyrudyng asa manyzdy faktory bolyp tabylatyn memlekettik tildi mengeru - Qazaqstan Respublikasynyng әr azamatynyng paryzy ekendigi týsinikti týrde, naqty aitylghan.

Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda orys tili resmy týrde qazaq tilimen teng qoldanylady. (Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyasynyn 7 babynyng 2-tarmaghy). Degenmen, qazaq tili sekildi, Ata zanymyzda  orys tili arnayy tarmaqpen resmy til dep kórsetilmegen. Tek qana,  resmy týrde ghana paydalanylady, dep jazylghan. Sondyqtan, biyliktegilerdin  jәne barlyq memlekettik qyzmette jýrgender  osyny týsinui kerek.

Sonda, nege biz osy orys tilin, búl kýnge deyin memlekettik dengeyge kóterip, is jýrgizip kelemiz? Qazirgi jogharyda jýrgen ministrlerding múny týsinetin sayasy sauattylyghy nege joq?! Búghan kim  jauapty? Álde, elimizde etnos bolyp sanalatyn   orystardan qoryqqandyqtan  ba?! Nemese, irgemizdegi Reseyge jaltaqtaymyz ba?!

Sol tústa, bizge, memlekettik qazaq tili men birge orys tili, orys tildi túrghyndary basym oblystarda ghana birdey qoldanylady dep týsindiretin. Men qatelespesem, respublika dengeyinde tek qana qazaq tili zandyq túrghyda ýstemdikke ie dep aitylatyn edi. Bizge solay týsindiriletin. Al, eger men qatelessem, aiyp etpenizder!

Osyghan oray, ózim júmys jasaghan audan, sonymen qatar, býkil Aqmola oblysynyng aumaghy tútas is jýrgizgende qazaq tili men orys tilin qatar paydalanatynbyz. Biraq, qazir ol jaqtyng da orystary men qalghan-qútqan nemesterinin, qazaq tilin mengerip alatynday uaqyty әldeqashan boldy ghoy. Otyz jyldan asa uaqyt ótti.

Búl arada, memleketimizding talap etu dengeyi óte tómen. Tipti, til bilmese, әsirese memlekettik organdarda qyzmetshilerge qazaq tilin oqytatyn  kurstar ashudy nege úiymdastyrmaydy?! Yaghni, jogharydaghylarda jauapkershilik joq.

1996 jyly 4 qarashada sol kezdegi QR Preziydentining Jarlyghymen, «Qazaqstan Respublikasynyng til sayasaty tújyrymdamasy» maqúldanyp, el aumaghyndaghy  barlyq ghylym-bilim, mәdeniyet, tehnika salalaryn memlekettik tilge kóshiru kezenin bastalyp ketken bolatyn. Sodan beri talay jyldar ótti. Qazir endi, býkil osy aty atalghan salalar memlekettik tilge auysyp boldy deuge negiz bar. Solay shyghar.

Endi aitarym, memleketimizding tәuelsizdik alghanyna otyz jyldan asty. Nege biz әli kýnge deyin, elimizde etnos bolyp sanalatyn orystyng tilin memleket dengeyinde ústap túrmyz. Mysaly: Týrkistan, Shymkent, Qyzylorda, Jambyl, Jetisu, Almaty, sonymen qatar, kópshiligi qazaqtar bolyp keletin batys oblystargha jәne Abay oblysyna, sonau Úlytau men, ózge de qazaqtary basym keybir oblystardyng audandaryna orys tilining keregi qansha, memlekettik til túrghanda! Bizding respublika, ol Qazaq memleketi. Negizin salghan qazaq halqy. Sondyqtan, zandy túrghyda barlyq ýstemdik qazaq tiline berilui kerek emes pe?! Sony nege úqpaymyz!

Endi, maqalanyng jogharghy túsynda aitqanymday, nege osy kýnge deyin ministrlikterge osy jaghday týsindirilmeydi. Álde, búl sayasy sauatsyzdyq pa! Mysaly: osydan biraz uaqyt búryn, Preziydentimiz janadan bes ministrdi taghayyndady. Jas kelse iske degen. Biz quandyq. Degenmen, osy ministrlerding keybiri mýlde sayasy sauaty tómen ekeni kórinip túrady. Mysalgha aitqanda, industriya jәne infraqúrylymdyq damu ministri Marat Qarabaev ózi Ózbekstannan eken. Alayda, jurnalistterding qoyghan súraghyna ýnemi orys tilinde ghana jauap beredi. Degenmen, orys tilinde onshalyqty dúrys sóiley almaytyndyghy kórinip túr.  Aytqan sózderine kóniling tolmaydy. Áriyne, búl azamatqa kir jaqqymyz kelmeydi. Biraq, qazaq memleketinde jýrgen son, Ata zanymyzda memlekettik til qazaq tili bolyp tabylghannan keyin, osy tilde  jauap berui tiyis.  Búlargha tútas qazaq halqy qarap túr ghoy. Ayyp etpesin, aty atalghan ministrdin, sayasi  sauatynyn  jәne  týsiniginin  tómen ekendigi kórinip túr.

Eskerteyin degenim, jogharydan ministrlerdi taghayyndaghanda, әrdayym, olardyng sayasi  sauattylyghynyn  dengeyine de, qarau kerek shyghar!

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz