KÓShPENDILER OIYNY KÓKKE KÓTERGEN ÚLY DALA RUHY KÓK TULY ELDING ÚLTTYQ IYDEOLOGIYaSYNA JALGhASUY TIYIS!

Kóshpendiler oiyny kókke kótergen Úly Dalanyng Últtyq ruhyn týsirmey, Últtyq iydeologiyalyq konsepsiya qabyldap, jaqsy jalghastyryp alyp ketu kerek!

Biz әlemge Kóshpendilerding qarashanyraghy Kók týrikten kóktegen Kók tuly Qazaq Eli ekenin kórsettik! Úly Dala dýbiri Últtyq ruhymyzdy kóterip ketti Úly dala ordasyna jetken Kóshpendiler alamany dýrildep ótti! Dýniyejýzilik kóshpendiler olimpiadasynyng ashyluyndaghy ghúndar men saqtardan, kók týrikter men Altyn Orda, Qazaq handyghynan, Attila, Tomiriys, Kýltegin-Tonykók, Shynghys han-Joshy handardan tartyp, Qazaq Elining Kók tuy kókte jelbireuine deyingi kýshti kórinister ruh terbedi!
Astanamyzdaghy saltanatty ashyluynyng manyzy men sәn-saltanatyn sheteldik jurnalister men sarapshylardyng ózderi Parij olimpiadasynyng ashyluynan joghary baghalady!

Keremet ótken ashylu saltanaty men barlyq oiyndar tek Memlekettik tilimiz - Qazaq tilinde jәne halyqaralyq til - aghylshyn tilinde ótip, әlemning 89 eline 89 tilge audarylyp, tarap jatty. Búl Tәuelsizdik alghaly 33 jyldaghy ruhany tәuelsizdikting jarqyn kórsetkishi! Qazaq tili Qazaq Elining basty tili retinde, әlemdik sharada túnghysh ret memlekettik mәrtebesin sezindi!

Qalyng halyqtyng ruhtanyp, dýr silkingenin kórgende osynday dýbirli sharalardyng manyzy zor ekenine kózing jetedi!

Dýniyejýzilik kóshpendiler oiynynyng eng shyrqau shegi kókpardyng aqtyq sayysy - qazaq-qyrghyz tartysy boldy! Arqa tósindegi “Qazanat” atshabaryndaghy aiqay salghan attan men úran aspan astyndaghy aqsha búlttardyng ózin jelpip jiberip jatty… Dәl búnday aiqayy kýshti úrandy Braziliyadaghy futboldan ótken әlem chempionaty da kórgen joq shyghar…

Qazaq-qyrghyz kókpary naghyz doda boldy! Qazaqtar sekildi at jalynda oinap ósken qyrghyzdaryng da naghyz kókjal kókparshylar eken! Oiynnyng negizgi uaqyty teng bolyp ayaqtaldy. Birinshi taymda jenilip túrghan qazaqtar ekinshi taymda 4:3 esebimen jenip túrghanda, songhy sekundtarda qyrghyzdar esepti tenestirip ýlgerdi!

Degenmen, Kók týrikten kóktegen Kók tuly el - Kóshpendiler qarashanyraghy - Qazaqtar bәribir basymdyghyn kórsetti. Qosymsha uaqyttaghy oiynda birinshi bolyp, qazaq batyry Qúrbanbek Túrghanbek Jenis salymyn - Altyn salymdy salyp ýlgerdi! Búl ýshin qanday jankeshtilik, qanday ruh kerek deseyshi!?
Jaraysyndar, Qazaqtar!
Negizi, eger kókpar әlemdik olimpiadagha kirse, finalda altyngha tek qazaqtar men qyrghyzdar talasatyny anyq eken!
Al qazir - Álemdegi eng myqty kókparshylar - Qazaqtar atanyp, altynnan alqa taghyp, Kók tuymyzdy kókke kóterdi!
Búl kókpardy kórgen de armanda, kórmegen de armanda!

Atshabardyng da ornalasqan jeri keremet eken! Qarsy aldynda túlparlardyng qúighytuy, shabandozdar kók tudy jelbiretip shauyp bara jatqanda kókshil kýmbezderi kóz tartqan kók meshitting kórinip túruy keremet kóz tartatyn kórinis! Últtyq Ruhyng biyiktep, úrandap ketkenindi ózing de sezbey qalasyn! Kókpardyng Jenis salymy salynghanda, QR Parlamenti Mәjilisi tóraghasy Erlan Qoshanov bastaghan deputattar, býkil ippodromda otyrghan halyq dýr kóterildi! Kók jýzin kók tu jauyp ketti!
Mine, Últtyq ruh!

30 jyldan beri mayshammen izdep, tappay jýrgen Últtyq kodymyz osy - Últtyq ruh! Últtyq ruh degenimiz - Últtyq kod!

Últtyq ruhty kóterip ketken sayys Kókpar oiyny boldy! Eshqanday kózge sýiel bolar әdiletsizdik bolghan joq! Naghyz teketires, teng shayqas boldy. Sonda da kýshtilik pen eptilik jendi! Taqymymyzdy qysyp, kóz almay, demimizdi ishimizge tartyp qarap otyrdyq!

Kókparda qamshy siltenbey qalmaydy qay kezde de! Tipti, bas jarylyp, qol synyp ta jatady. Óitkeni, búl at ýstindegi aiqas! Sharshy taqta ýstindegi shahmat emes… Qyrghyzstanda ótken kókparda bizding enkeyip salym alyp jatqan shabandozymyzdy qyrghyz shabandozy әdeyilep atpen soghyp taldyryp týsirip, ol jansaqtau bólimine týsip, jany әzer aman qalghanda da, qazaq kókparshylary qyrghyz kókparshylary sekildi oibaylamaq týgili, qynq etken joq!

Qyrghyz kókparshylarynyng kýmis medalidy moyyndarynan alyp alghandarymen, aqshasyn qaltalaryna salyp alghandaryna qarap-aq kóp nәrseni angharugha bolady. Al Qazaq Elining gimnin tyndamay ketip qaluy qarapayym etika auylynan alystyghyn aitpaghanda, Kóshpendiler oiyny erejesin búzu!

Shyndyq kerek bolsa, kóp tarap ketken viydeoda anyq kórinip qalghanday, qazaq shabandozy Qúrmanbek altyn salym salghanda, shenberding dәl ortasyna tura týsken kókpardy qyrghyz shabandozynyng shenberding syrtyna shygharyp tastap jatqany әshkere bolyp, әdiletsizdik qayda ekeni kórinip qalghan…

Sol qamshy siltengeni ýshin ghana kókpardy kórmey-aq “oyyn әdiletsiz boldy” dep eki jaqtan da soghyp jatqandar kókpar týgili attyng qay jaghynan minetinin de bilmeytinder! Al qyrghyz kókparshylary oiyndy “әdiletsiz” dep jatsa, “jenilgen kýreske toymaydy” degen maqal bar… Ózderin “er halyqpyz” dep jýrgen qyrghyz aghayyndar “Jenilgendi moyyndau da erlik” ekenin esten shygharmauy kerek…

Jazda sport ministrligi deputattardy jinap, Dýniyejýzilik kóshpendiler oiynyna dayyndyq barysymen esep bergende, aitqan edik: “Birinshiden, Dýniyejýzilik Kóshpendilerding 5-shi oiyny týrik әlemining qarashanyraghynda ótip jatqanda dengeyi búghan deyingi tórt oiynnyng tóresindey kýshti ótui kerek. Ekinshiden, ózimizding tól últtyq sporttarymyzdan, qazaqsha kýres pen kókpar, bәige, audaryspaq, qúsbegilik, jamby atu, tenge alu, toghyzqúmalaqtan altyn almasaq, últymyzgha syn!” dep. Sonyng bәri derlik oryndaldy! Al dýniyejýzilik kóshpendiler oiynyna ketken shyghyn Últtyq ruhtyng dýr kóteriluimen aqtalyp túr!

V Dýniyejýzilik kóshpendiler oiyndarynyng qorytyndysy boyynsha Qazaqstan 114 medali jenip alyp, birinshi jalpy komandalyq oryngha ie boldy. Onyng 44-i Altyn, 33-i kýmis jәne 37-si qola jýldeler.
Qazaqstan ýshin oiyndarda 21 sport týrinen baq synaghan 216 sportshy óner kórsetti. Medali boyynsha ýzdik 5 El qataryna kirdi:

Qazaqstan-114 medali,
Qyrghyzstan-64 medali,
Ózbekstan - 34 medali,
Resey-46 medali,
Týrkiya-6 medali.

Úshqyr bәigeden 3200 metrge jarysta barlyq jýldeli oryndardy Qazaqstan jylqylary iyelendi. Ýzdik bәigede mәrege 19 jylqydan mәrege jetken ýsh jýirik te Qazaqstannyng dýldýlderi. Alaman bәigede ýsh jýldeli orynnyng ekeuin altyn-kýmisti Qazaqstan jenip aldy, ýshinshisine Qyrghyzstan ie boldy.
Tendesi joq tenge iluden de, audaryspaqtan da qazaq jigitterine teneser eshkim tabylmady! Týrkistandyq Baghdat Tóltay qatarynan tizilip jatqan 7 tengening bәrin ilip alyp shyghyp, altynnan alqa taqty!

Taghy bir aitarymyz, týie kótergen, temirden týiin týigen Temir Sypatay baluanymyz bastamashy bolyp jýrgen “Tolaghay-Alyptar aiqasyn” Kóshpendiler oiynyna qosugha sol kezdegi Sport ministri Ermek Marjyqpaevqa aityp jýrip, ózimiz ýles qosyp edik. Elimizge 18 elden alyptar kelip, dýrildegen sayys ótti. 180 kilolyq alyptar kelgende, kópsayystan altyndy Týrkistan oblysyndaghy Arystyng arysy 110 kilolyq Azamat Maqúlbek jenip alyp, “Alyptardyng alyby” atanghany keremet boldy!

Keshegi qazaqty әlemge tanytqan Alashtyng attary anyzgha ainalghan baluandary Qajymúqan, Baluan Sholaqtardyng izbasarlary býgin de ortamyzda jýrgenine kóz jetkizip, alyp kýshting alapat kórinisterine kuә boldyq.

IYә, elding ensesin kóterip, qayrat pen jiger syilaytyn osynday Alyptar alamanyn Últtyq sportymyzdyng bir salasy retinde tirkep, memlekettik qoldau jasauymyz kerek.

Alyp qana jenedi arpalysta әr,
Ayqaspenen keledi san tabystar.
Qazaq degen Qajymúqan, Baluan Sholaq,
Tua bersin Tolaghay, Alpamystar!-
dep aq batamyzdy berdik alyptargha.

Otan qorghau neden bastalady?

Eng aldymen últtyq-patriottyq tәrbiyeden bastalady. Últtyq sport naghyz batyrlardy dayyndap shygharady. Otan qorghaytyn, kýshti, quatty jigitter qanday bolatynyn alyptar aiqasynan, últtyq sport týrleri sayysynan kórip, riza boldyq.

Byltyr Astanada ótken sayysta Alashtyng alyptary qazaqtyng últtyq kiyimderimen qatar túra qalghanda, arpalysqan sayysta alapat kýshti aqiqatqa ainaldyryp, eldi tanghaldyrghanda últtyq ruhymyz kóterilip, qanymyz oinap shygha kelgen edi. Oinap jýrgen balalardy da, oiynyn tastay salyp, kózderinde ot oinap, mikrofonnan: “Men de batyr bolamyn, barlyghyn jenemin! Algha, Qazaq Eli!”- dep aiqay saldyryp túrghan últtyq ruh! Mine, Alash júrtyna qazaqtyng ýni, últtyng ruhy keldi degen osy!

ÚLY DALANYNG BATYRLARY ÚLTTYQ RUHTY KÓTERDI!

IYә, “Dýniyejýzilik Kóshpendiler oiynyn olimpiada deuge bolady” dep, Memleket basshysy Q.Toqaevtyng ózi aitqanday, әlemning 89 elinen iriktelgen kileng ýzdik sportshylardyng alamany eshbir olimpiadadan kem emes!
Keshegi әlemdi shulatqan qazaq-qyrghyz kókpary sayysynyng ózi nege túrady?!.

“Ár qiyndyqtyng da óz jaqsylyghy bar” degendey, birjaghynan qazaqtardyng jenisin moyyndaugha erlikteri jetpegen qyrghyzdardyng shu shygharghany da jaqsy jarnama boldy! Janjal bolmasa, әlem Kóshpendiler oiynyna kónil audarmaytyn edi! Álem futboldan da kýshti sport bar ekenin bildi! Búnday jarnamany eshqanday aqshagha satyp alyp ta jasay almaysyn?!.

Endeshe, memleket basshysynyng ózi olimpiadagha tenep jatsa, Kóshpendiler alamanynyng altyn alghan jenimpazdaryn nege olimpiada chempiondarynday qúrmettemeymiz?!.

Mysaly, osy “Alyptar aiqasy” olimpiadagha kirse de, osy atan týiedey alyptar jinalar edi de, atan jilik Azamatymyz “Alyptardyng alyby” atanyp, altynnan alqa taghar edi. Endeshe nege chempiondarymyzdy qúrmettemeske? Azamat ta, keshegi kókparda eng kóp salym salghan ýzdik shabandoz Týrkistandyq Abylayhan Nysanbay da, altyn salymdy salghan Jambyldyq shabandoz Qúrbanbek Túrghanbek te, jalpy últtyq sporttyng bar týrinen jenimpaz bolghandardyng bәri de kólik minip, ýy alyp jatqan Olimpiada jenimpazdarynan kem emes!

Kók tuymyzdy kókke kóterip, memlekettik әnúranymyzdy sharyqtatqan Azamatty, kókparshylarymyzdy Týrkistan oblysy, Shymkent qalasy qalay qarsy aluda? Barlyq jenimpazdardy olardyng oblystary layyqty qarsy alyp, qúrmetteui tiyis! Búl ruhymyzdy biyikteter últtyq, memlekettik manyzy zor, patriottyq tәrbiyesi mol mәsele!

Úly dalanyng jylqynyng ghana emes, qyrandardyng da iyesi ekenin kórsetken Qúsbegiler sayysynda últtyq ruhymyz qyran kóteriler qiyagha samghady!
Býrkitpen ang aulauda finalgha shyqqan 12 qúsbegining ishinen "Altyndy" qazaqstandyq býrkitshi Serikbek Kýntughan jenip aldy.

Altyn jәne kýmis jýlde iyelengen býrkitshilerge avtokólik syilandy! Mine, ýlgi alatyn ýzdik qoldau! Bәrin kýshti úiymdastyrghan Respublikalyq “Qúsbegilik” federasiyasynyng preziydenti Berik Uәly bauyrymyzgha el alghysy zor!

Qoryta aitqanda, osynday dýbirdi sharalardyng Últtyq ruhtyq dengeyde, halyqtyq meyram bolyp óte bastaghany quantady. Álemning әr týkpirinen kelgen turister etnoauyldaghy әr kiyiz ýige kirip, últtyq taghamdardan dәm tatyp, últtyq qolóner búiymdaryn tamashalap, bәri jarysa suretke týsip jatqandary qanday jarasymdy!

Mysaly, aitys ótip jatqan eng ýlken kiyiz ýy tektes zalgha sheteldikterding kirip ketip, oryn joq bolghandyqtan kógalgha otyra ketkenin kórgende, týregep túrghan qazaqtardyng bәri jayghasyp otyra ketkeni bir sәuleli sәt boldy!

Búrynghy ótken ýlken sharalardyng qalay ótkenin eske týsire almaymyz. Mysaly, EKSPO-gha 3 mlrd dollar júmsalghanynan basqasy esimizde joq. Óitkeni ol últtyq ruhta, halyqtyq meyram retinde ótken joq!

Al búrynghy qala kýnderi búrynghy preziydentti tughan kýnimen qúttyqtaudan sheneunikterding sherui men jaghympazdyq jarysy bolatyn. Tipti, el qynaday qyrylyp jatqan pandemiyada 2020 jyly 6 shildede otshashu shashyp, elding songhy ýmitin aspanda órtep jibergen... Sol kezde biz búnday sanagha syimas essizdikti “Zirat ýstindegi otshashu” dep jazyp, “Qazaq ýni” gazetinde synaghanbyz.

Shetelden shaqyrghan danghazasy kóp әnshilerding qaltasyn qazaqtyng qarjysyna toltyryp jiberetin shuly dumandar óz aldyna jeke әngime. Endi Kóshpendiler oiyny kótergen últtyq ruhty týsirmey, Últtyq iydeologiyalyq konsepsiya qabyldap, jaqsy jalghastyryp alyp ketu kerek!

Keshegi әlemdik dengeyde ótken sayystarda mereyimizdi ósirgen Últtyq sport týrlerimiz tek Kóshpendiler oiynynda ghana eske týspey, olargha memlekettik qoldau jasauymyz kerek! Sport ministrligindegi bizding talabymyzben qysqartylyp jatqan eshkim bilmeytin qaptap jýrgen 180 sport týrin (barlyq elde 18-den artyq emes) ýsh ese qysqartudan ýnemdelgen qarjyny osy últtyq sport týrlerine bólu kerek!

Búl negizgi últtyq sport týrlerin sporttyq joghary oqu ordalarynyng negizgi pәnderi qataryna engizu kerek. Áriyne, JOO, arnauly kolledjder jәne mektepterdegi deneshynyqtyru sabaqtaryna da kirgizgen jón.

Dýniyejýzilik kóshpendiler oiynynyng danqy әlemge tarap jatqany quanyshty! Kók tuly Qazaq Elindegi “Úly Dala dýbiri” Kóshpendiler danqyn kókke kóterip, jaqsy jalghasyn taba bergey! Últtyq ruhymyz biyiktep, Kók tuymyz kókke órley bersin!

Qazybek Isa,

aqyn, QR Parlamenti Mәjilisining deputaty

Abai.kz