Jaryq jәne qaranghy 

Kýn jaryqta jalghandy  jalpaghynan basyp jýrgen kisi qaranghyda jol tappay qaluy kәdik.

Qaranghygha kózi ýirengen kisi jaryqta kózildirik kiymey jýre almauy da mýmkin.

Ózgergenin kórmey túrmyn

Saylau da ótti. Nauryz da ótti. Sol kisiler qayta keldi. Janaramyz, ózgeremiz degen sózdi aita berdi. Ózgergenin kórmey túrmyn. Sózderine senbey túrmyn.

El kózinshe ant beretin, ertenine jalt beretin sumaqaylar kóktemde erigen qar suynday aghyp keter desem, say týbinde, kýn týspeytin jerde qalghan siresken múzday  jaz shyqsa da saqtalyp qalady eken.

Ýndemey qalu da qylmys

Tanymyng men biliging bolsa dәstýr men ghúryp bylyq pen shylyqqa ainalyp ketkenin kóre túra ýndemeuge bola ma? Azamat azyp, júrt tozyp, alayaqtar ozghan dәuirde ýndemey qalu da qylmys.

Ómirde ne bolmaydy?!

Keyde osy jaydy aitpay-aq qoysam dep oilaysyn. Biraq, aitpasqa bolmaydy. Qostanay oblysyn otyz jyl boyy biylegen shovinist Andrey Borodin degen bolghan. Bizding bir qarakóz aghamyz sol kisimen birge qyzmet istegen eken.  Mansabyn ósirgen shyghar nemese basqa jaqsylyghy bolghan shyghar, anyghyn bile qoymaymyn. Sol kisi jasy úlghayyp, qaytys bolar aldynda: «Meni Borodin jatqan ziratqa jerlender!» – dep ósiyet aitypty. Jengemiz tatar qyzy edi. «Ósiyetin oryndau kerek!» – deydi ghoy. Sýitip, partiyalyq nomkenklaturada bolghan marqúm ne hristian molasy emes, ne músylman ziraty emes, ekeuining ortasyndaghy jerge jerlengen.

Taghy bir últy qazaq kórshimizding әieli orys edi. Qartayyp, jasy jetip qaytys bolghanda ýiine qondyrmay, «ólikten qorqamyn» – dep mәiithanagha aparyp tastapty. Ertenine ýiining aldyna әkelip, qoshtasu rәsimin jasapty.

Ómirde ne bolmaydy?!

Áli de aitarym bar...

Otyz jasymda orda búzdym demeymin. Alayda, oiymdaghyny aittym. Jalasyn jauyp, aldyma kelgenderdi ynghayyn tauyp tistedim, artymnan kelgenderdi teptim. Allagha shýkir! Qiyn-qystau kýnderden aman-esen óttim.

Qyryqqa kelip qamal aldym dep te aita almaymyn. Biyik qabyrghadan sekirdim. Janym qysylghanda tereng ordyng ar jaghyna bekindim. Allagha shýkir! Osy kýnge de jettim.

Elude biraz jýkti enserdim. Alpysta auyrsyndym, tenseldim. Jetpiste jeti belesten asqanday boldym. Áyteuir, ómirdi zayghy ótkizbedim. Kókeydegi biraz arman jetkizbedi.

Alla ghúmyr berse, әli de aitarym bar...

Eseptegen kisi bar ma?

Bizding qazaq: «Kózben kórgen shyn, qúlaqpen estigen ótirik. Qúlaq pen kózding arasy bir-aq tútam jer emes pe?» – deydi. Kóz ben auyzdyng arasyn, múryn men auyzdyng arasyn, qúlaq pen auyzdyng arasyn eseptegen kisi bar ma? Kórip túrsa da, iyisin bilip túrsa da, aram ekenin estip túrsa da asay beretin jebir auyzdardy qaytemiz?

Baspaldaq

Dalada túrghan baspaldaq әbden bylghanghan bolsa, baspaldaqty tómengi basqyshtan bastap tazalaghan kisi joghary shygha alady. Al jogharygha shyghyp alghan kisi bolsa, sol jogharghy basqyshtan bastap tazalasa ghana tómen týse alady. Olay jasamasa, bireui tómende, ekinshisi jogharyda, jauyn-shashynnyng astynda qalady.

Ayyra almaymyz

Ádemi bolsa da tauysty qús patshasy dey almaymyz.   Sóiley alsa da totyqústy deputat qylyp saylay almaymyz. Adamdargha kelsek, bәri bola beredi. Óitkeni, arghymaq pen mәstekti, búlbúl men shymshyqty aiyra almaymyz.

Halyq sheshui kerek

Kóptegen memleketti basqaryp otyrghan patshalargha óz halqynyng kónili tolmasa da jergilikti pop pa, molda ma, basqa da din ókilderi ony Allanyng úigharymy deydi. Osynday jeleumen ozbyr basshylar taqqa otyrsa halyq qinalady. Halyq – Allanyng bir aty. Olay bolsa,  tәj pen taqqa kim layyqty ekenin halyq sheshui kerek.

Paydasy bolmaydy

Týbi tesik shelekke su qúy kerek pe? Adamdar bolmasa dariya bar ekenin eskerter, dariya janynan qúdyq qazghannyng enbegi esh keter. Ónimi bolmasyn bilse eger, shólge ne qúmgha egindi kim seber?!  Sózding de aitatyn nadangha paydasy bolmaydy qoghamgha.

Jas kezinen aqyldy bol!

Jas kezinen aqyldy bol! Búl jalghan óter de keter. Ayaghyndy andap bassan, óz aqylyng ózine jeter. Jas úlghayghan sayyn aqyl qosylady deu beker.

Árkimning bir oiy bar

Bireu siyrym sýtti bolsa eken deydi. Bireu ógizim myqty bolsa eken deydi. Bireu biyem qúlyndasa eken deydi. Bireu biznesim qúldyramasa eken deydi. Bireu jighan-tergenimdi ofshorgha tygha bersem deydi. Bireu sýiengenim tireu bolyp túra berse eken deydi.

Bireu Alladan malymdy saqta dep tileydi. Bireu janymdy saqta dese, izgi músylman arymdy saqta dep tileydi.

Qala kóp pe, mola kóp pe?

Ár auyldyng janynda, qalalardyng manynda tolyp ketken qorymdar. Jer astyna mәiitterdi jasyrghan Jerding ózi ýlken qorym sekildi. Beyiti joq, qúlpytasy joq azamattardy sanaghan kim bar?! Joyqyn silkinisten, tabighat apatynan, sel men kóshkinnen keyin jer astyna jútylyp ketken mekender qanshama?!

Ol az deseniz, qaladaghy avtokólik qorymy, temir-tersek ýiilgen jerler, qyrylghan kiyikter kómilgen oryndar, Aral jaghasyndaghy kemelerding molasy taghy bar. Sibirde tankiler molasy dep atalghan jer bar. AQSh-tyng Arizona shtatynda әlemdegi eng ýlken úshaqtar ziraty bar.

Jer betinde qala kóp pe, mola kóp pe? Jauaby ekiúshty.

Ne taptym?!

Kózimdi japtym. Qúlaqty japtym. Auyzdy japtym.  Ne taptym?!

Kórinbey kózge qalghan kóp. Estimey sózdi qalghan kóp. Aytayyn degen lepesti eshkim de tynday alghan joq.

Balta men balgha

Balta men balghanyng aiyrmasy – bireui aghash jarady, bireui shege qaghady. Ekeui de adamnyng kәdesine jaraydy. Ekeuining de basy temir bolghanmen, saby aghash. Aghash sol sabynan qorlyq kórse, shege sol temirden zardap shegedi. Qaghylghan shegeni tisteuik suyryp alady. Árqaysysy óz mindetin oryndaydy.

Adamdar bolsa sekseuilmen sekseuildi úryp syndyrghanday keyde balta men balghanyn, keyde tisteuikting rólin oryndaydy.

Bireuding aitqan aqyly

Bir kisining aitqan aqyly: Tamyryn qopar óspesin deseng biyik aghashty mәueli. Ótpesin deseng ózennen arghy jaghagha, kópirdi qirat әueli. Ýy ishine qy toltyrsang sasyghan, jinaysyng sonda pәleni.

Qay jer bolar eken?!

Kezinde Kýn-kósem atanghan Leninning Qostanaydaghy eskertkishi Sovet Odaghy túsynda oblystyq partiya komiytetining aldynda túratyn. Enseli ghimarattan shyghyp bara jatqan kisi sekildi edi. Keyin oblystyq әkimdikting jana ghimaraty aldyna kóshirildi. Onda sol ghimaratqa kirip bara jatqan sekildi edi. Sodan keyin ol jerden de alynyp, Jenis baghynyng shetinen oryn aldy. Áyteuir, qalany aralap shyqty. Endigi baratyn orny qay jer bolar eken?!

Bir qyzyghy, búryn oktyabryat, pioner, komsomol, kommunist bolghandar bolmasa, qazirgi úrpaq ony mýlde tanymaydy.

Ómirge qonaqpyz ba?

Ómirge qonaqpyz deymiz. Solay-aq bolsyn! Biraq, tek kiyim kiuge, iship-jeuge ghana keldik pe? Kelgennen keyin ketkenge deyin  qoldan keletin isti atqarugha tyrysu kerek qoy.

Múndaylar da bolady

Basynda qalpaghy bolsa da, qalpaghynyng astynda eshtene joq. Ýstinde kiyimi bolsa da, kiyimining astynda peyili men meyiri joq. Auzynda tili bolsa da aitatyn sózi joq. Múndaylar da bolady.

Bәri kerek

Qazan qaynasa, onyng betin jabugha qaqpaq kerek. Qazyq qaghatyn bolsanyz toqpaq qerek. Aghash jarsanyz balta kerek. Shege qaqsanyz  balgha kerek. Sol kerekti qajetke jarata alsanyz bolghany. Kerek nәrse kóp. Birin tauyp, birin taba almasanyz kimge ókpeleysiz?

Tórde jәne bosaghada

Tórde otyrghandardyng barlyghy birdey aqyldy emes. Bosaghada otyrghandardan da súrau kerek aqyl-kenes.

Jalghasy bar...

Aqylbek Shayahmet

Abai.kz