Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Biylik 606 0 pikir 16 Nauryz, 2023 saghat 17:38

Qazaqstan Qaruly kýshteri: Bizding biletinimiz...

Qaru-jaraq pen әsker ústau shyghyny – әlem boyynsha budjettik shyghyny kóp bap bolyp esepteledi. Endeshe tәuelsizdikting alghashqy jyldarynda Qazaqstan Qaruly Kýshterining aldynda ýlken eki mәsele boldy: birinshi — qarjy tapshylyghy uaqytynda Sovetter Odaghynan qalghan materialdyq-tehnikalyq baza men kadrlardy saqtap qalu; jana әskery doktrina qalyptastyru jәne soghan say ozyq ýlgide qarulana bastau. Birinshi mәseleni Qazaqstan – Ekinshi dýniyejýzilik soghys uaqytynda qoldanylghan әdispen sheshti: ýsh-alty ailyq ofiyserlik kurstar ashyp, nәtiyjesinde qorghanys salasynda jappay kadr tapshylyghy kórinisin boldyrmady.

Al әskery doktrina qalyptastyryp, soghan sәikes ozyq ýlgide qarulana bastau mәselesi shyn mәninde aitarlyqtay qiyn edi. Qaru-jaraqtyng barlyq derlik týri – Sovetter Odaghynyng Orta Aziya Áskery Okrugy men Týrkistan Áskery Okrugynen múragha qalghan eski edi. Dәl sol uaqytta aimaqta da birneshe úrys oshaqtary payda bolyp, olardyng sipaty qarudyng keybir týrleri boyynsha – IV, V tolqyndaghy jabdyqtarmen jaraqtanu mindetin tudyrdy. Sonymen birge Qazaqstangha — kórshileri men әlemdik qauymdastyqqa ózining beybit el bolatynyn dәleldeu qajettiligi de boldy.

Osynyng bәrin sheship ýlgergen shaqta jәne әjerbayjan-armyan qaqtyghysyn saraptap ótkize bastaghan shaqta reseyding ukrainamen soghysy jana әskery ústanym jasaugha mәjbýr etti.

2022 jyldyng 1 nauryz kýni Preziydent Qasym-Jomart Toqaev osy mәselege qatysty pikir bildirdi, ol Qazaqstan eki eldi tatulastyru ýshin araaghayyn bola alatynyn aitqan bolatyn.

– Aytyp otyrghan sózderimning bәri Ukrainada bolyp jatqan jaghday ayasynda manyzy arta týsedi. Bizding pozisiya elimizding qauipsizdigin qamtamasyz etu, egemendigi men aumaqtyq tútastyghyn saqtau túrghysynan ghana kórinui kerek. 2010 jyly EYQÚ sammiytin ótkizgen el retinde biz Euraziyalyq bólinbeu qaghidatyn saqtau jón dep esepteymiz. Búl turaly men 10 aqpanda Mәskeuge barghan kezimde de aittym, – dedi Preziydent.

Preziydent Minsk kelisimi qaghaz jýzinde ghana qalghanyn aityp ótti.

– Osynyng bәri Ukraina aumaghyndaghy әskery qaqtyghystargha alyp keldi. Geosayasy jaghday joghary dengeyde ushyghyp ketti. Tendensiya solay bayqalady. Sol sebepti eki memleketti ortaq til tabysugha shaqyramyz. Kelissózder ýstelinde kelisimge kelu kerek. Qalay desek te qaqtyghystyng kez kelgen týri beybitshilikke ziyan keltiredi. Beybitshiliksiz damu bolmaydy. Qazaqstan óz tarapynan jan-jaqty qoldaugha, onyng ishinde eki elding arasynda araaghayyn bolugha dayyn, – dedi Preziydent.

Búrynghy  Senat Spiykeri Mәulen Áshimbaev «qazaqstandyq bitimgerler qaqtyghys aimaghyna jiberile me?» degen súraqqa da jauap berdi.

– Búl jerde biz birjaqty ústanymdamyz. ÚQShÚ jarghysyna sәikes, Qazaqstan bitimgershilik kýshterin ÚQShÚ elderining aumaghynan tysqary jerlerge tek BÚÚ mandatyna sәikes jibere alady. ÚQShÚ elderining bitimgershilik kýshteri qatysushy memleketterding aumaghynda ghana qoldanylady. Al qaqtyghys aimaghy úiymgha qatysushy elderding aumaghyna kirmeydi. ÚQShÚ ayasynda qaqtyghys aimaghyna bitimgershilik kýshterin jiberuge mýmkindigimiz joq. Biraq BÚÚ dengeyinde sheshim qabyldansa, Qazaqstan әlemning kez kelgen nýktesine bitimgerlerin jibere alady. Búl mәselege qatysty Resey bizge jýgingen joq, jýginbeydi de dep oilaymyn, – dep týiindedi sózin Mәulen Áshimbaev.

Sayasattanushy Júmabek Sarabekov bolsa:

«Býginde Mәskeu men Kiyev arasyndaghy qaqtyghys sharyqtau shegine jaqyndap kele jatyr. Soghys qimyldarynyng bastalghanyna bir apta boldy jәne osy uaqyt ishinde Resey Qaruly kýshteri Ukrainanyng eng iri qalalaryn tolyqtay qorshaugha alyp otyr. Búl turaly Zelenskiy myrza keshegi Europarlamentke jasaghan ýndeuinde aitqan bolatyn. AQSh jәne Europa memleketteri әskery agressiyany bastaghany ýshin Reseyge qarsy óte qatal jәne auqymdy sanksiyalar engize bastady.

Atap aitqanda, reseylik biznes batys memleketterining naryghynan tolyqtay derlik alastatyldy. Odan bólek, Reseyding rezervtik qorlaryna edәuir shekteuler engizilip jatyr. Saldarynan Mәskeu naghyz ekonomikalyq alasapyrangha úshyrap otyr. Batystyq oiynshylar sanksiyalar arqyly Mәskeuge qysym kórsetip, әskery operasiyany toqtatudy talap etude.

Alayda reseylik sayasatkerler әskery qimyldardy sonyna deyin jalghastyratynyn ashyq aityp otyr. Yaghni, Kiyev óz moynyna NATO-gha kirmeytini turaly mindetteme alyp, Qyrymdy Reseyding ajyramas bóligi retinde moyyndamayynsha, Mәskeu óz operasiyasyn jalghastyra bermek. Alayda Zelenskiy múnday qadamdargha bara almaytyny týsinikti.

Óz kezeginde, búl Resey әskeriylerining Kiyevti sonyna deyin jaulap alyp, qazirgi ukrain biyligin atalghan talaptardy moyyndaugha kýshpen mәjbýrleui mýmkin degen sóz. Biraq Mәskeu ýshin Ukraina astanasyn basyp alu onaygha týspeytini de anyq. Qazir ukraindyqtar jalpyúlttyq dengeyde Resey armiyasyna tótep beruge barynsha tyrysyp jatyr. Odan bólek, birqatar Europa memleketi Ukrainagha qosymsha qaru-jaraq pen qarjylyq qoldau kórsetuge dayyn ekenin bildirip otyr.

Osynyng bәrin eskere otyryp, Resey men Ukraina arasyndaghy soghys jaghdayynyng úzaqqa sozylyp ketui әbden mýmkin ekenin aitu kerek. Tiyisinshe, adam shyghyndary men gumanitarlyq daghdarystyng da auqymy keneye bermek. BÚÚ habarlauynsha, býginning ózinde Ukrainadan 650 myngha juyq bosqyn qashyp shyqqan. Jalpy, teketiresting sony nemen ayaqtalatynyn qazir dóp basyp aitu qiyn.

Mysaly, reseylikter basyp alghan ukrain territoriyalarynyng bolashaghy qalay bolmaq? Mәskeu búl aimaqtardy Lugansk pen Donesk siyaqty derbes respublikalar retinde moyynday ma? Odan keyin sanksiyalyq shekteulerge Resey qansha uaqyt shyday alady?

Áriyne, Kiyev pen Mәskeu, jalpy Resey men batys memleketterining arasyndaghy geosayasy daghdarys Qazaqstangha teris әserin tiygizip, jana qiyndyqtar әkeletini týsinikti. Eng aldymen, ekonomika salasyna. Mәskeuge qarsy engizilip jatqan auqymdy sanksiyalar elimizdi tikeley shektemese de, janama týrde yqpal etedi, sebebi Resey men Qazaqstan arasyndaghy ekonomikalyq baylanystar osy kýnge deyin tyghyz baylanysta damyp keldi.

Áriyne, tәuelsiz memleket retinde Qazaqstan últtyq ekonomikasyn qorghau boyynsha әrtýrli qadamdargha bara alady. Onyng ishinde Resey ekonomikasyna, rublige degen sayasatty ózgertu. Atap aitqanda, sanksiyagha úshyraghan kompaniyalardan ózimizdi alshaq ústauymyz kerek. Odan keyin últtyq ekonomikany әrtaraptandyru, importty birtindep otandyq tauarlarmen almastyru siyaqty qadamdardy jalghastyruymyz kerek.

Al Qazaqstannyng geosayasattaghy ústanymdaryna kelsek, ukrain oqighasynan keyin bizding kópvektorly syrtqy sayasatymyz ýshin de qiyn kezender tuyp otyr. Sebebi Resey men Batys jana qyrghiqabaq soghys jaghdayyna kóship jatqan kezde, taraptardyng bireuin tandau kerek degen siyaqty talaptar qoyyluy mýmkin. Biraq oghan qaramastan, Qazaqstan kópvektorly baghyttan bas tartpauy kerek dep oilaymyn. Áytpese, geosayasy kýreske kiyligu elimiz ýshin orasan ekonomikalyq jәne sayasy shyghyndar әkeletini týsinikti» degeni kóp oy salady.

Búl orayda atqarylghan ister meylinshe jedel әri tynghylyqty jýzege asyryldy deuge bolady.

Býgingi Qazaqstan Qaruly Kýshteri – biz qysqasha atap ótuge tyrysqan osynday transformasiyalar men ahualdardan qalyptasqan әleuetti úiym. Qazir qaruly kýshterimiz strategiyalyq mindetterge qaray — «Batys» (Atyrau), «Shyghys» (Semey), «Ontýstik» (Taraz) jәne «Astana» aimaqtyq shtabtargha bólingen. Ásker týrlerine qaray – jayau әsker, әue qorghanysy kýshteri jәne әskeriy-teniz kýshteri bolyp bólingen. Óz kezeginde olardyng qúramyna Zymyran jәne artilleriya әskerleri, desanttyq-shabuyldau әskerleri men, himiyalyq, biologiyalyq, radiasiyalyq qauipsizdik pen injenerlik qamtamasyz etu mindettelgen Arnayy әskerler kiredi. Ásker qataryna jospar boyynsha da, kelisim-shart negizinde de alady. Qazaqstan Qaruly Kýshterindegi әsker sany – Últtyq Gvardiya jәne basqa da әskery jasaqtardy qosa alghanda 120 myng adamgha juyq.

Álemde memleketterding әskery әleuetine monitoring jasap otyratyn úiymdar óte kóp. Arnayy ortalyqtardy esepke almaghanda, týrli ghylymy úiymdardyng janyndaghy zertteu bólimderining ózining sany birshama. Bizder әlemdik aldynghy qatarly BAQ-tar jii tilge tiyek etip, jýginetin bir-ekeuin tandap alyp, onda Qazaqstangha qanday bagha beriletinin sholyp ótsek.

Onday úiymdardyng ishinde Global Firepower nazar audarugha túrarlyq. Ol beretin mәlimetterding BAQ-tardaghy әskeriy-saraptamalyq maqalalargha jii derekkóz bolatyny óz aldyna, búl ortalyqtyng ózinshe meylinshe әdiletti jasaghan reyting jýiesi bar. Olardyng týsindiruinshe, memleketting әlem boyynsha әskery әleueti 50 kórsetkish boyynsha baghalanady. Reytingting basty artyqshylyghy retinde — «úsaq, biraq tehnologiyalyq damyghan memleketterding – iri, biraq damu jaghynan әlsizdeu memlekettermen bәsekelesuine mýmkindik beretini» aitylghan. Sonymen birge, reyting týzu kezinde qaru-jaraqtyng sanyna emes – týrlerining kóp boluyna basymdyq beriledi. Mysal, 100 dana mina joyghysh kemesi bar el – 10 dana avianosesi bar elge tenese almaydy eken. Múny qanday da bir dengeyde әdiletti deuge bolady. Yadrolyq әleuet esepke alynbaydy, biraq yadrolyq derjavalar men yadrolyq qaruy turaly qaueset bar memleketterge bonustyq úpay beriledi eken. Tenizge shyghatyn joly joq memleketter esh útylmaydy. NATO mýsheleri – teoriyalyq túrghydan resurstardyng birshama birkelki taraluyna baylanysty «kishkene bonus» alady. Aghymdaghy sayasy jәne/nemese әskery biylik esepke alynbaydy. Aqyr ayaghynda – jaghyrapiyalyq faktorlar, logistikalyq iykemdilik, tabighy baylyqtar men jergilikti óndiris reytingting nýktesin qoyady eken.

Mineki, atalyp kórsetilgen kórsetkishterge sýiene otyryp, Global Firepower – 2017 jylghy әskery әleuet reytinginde Qazaqstandy 133 memleketting arasynda 55-inshi oryngha qoyypty. Búrynghy odaqtastarymyz Belarusi, Ózbekstan, Ukraina men Resey — bizding aldymyzda. Qazirgi ukrainadgha soghys búghan kóp ózgeris engizdi.

Endi osylardy jana jaghdaygha beyimdey bilsek kóp nәrseni útamyz.

Qoryta kelgende, qazaq qoghamy osynday әskery reytingterge salqynqandylyq, syny kózqaras tanytugha tiyis. Olay bolatyn sebebi beybit ómir sýruimiz siz ben bizding elimiz turaly syndarly pikirimizge tikeley tәueldi.

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2392