- Kalinin sovhozynyn  jiyrma jeti bas jylqysy elektr jelisine úrynyp tok soghyp, qyrylyp qalypty. Baryp, kózben kórip, anyqtap kelinder, - dedi býkil buro mýshelerining kózinshe maghan tapsyrma bergen birinshi sekretari. Qasyma audandyq auyl sharuashylyghy basqarmasynyng bastyghy Erejepov pen gosstrahtan Ertaydy qosty.

Raykom aitty - búljymas zan.  Kalinin sovhozy ortalyqtan jyraqta sonou qalyng qúmnyng jaghasyna ornalasqan týie men jylqy ósiretin sharuashylyq.

Astymda su jana uaziyk, ishin qalyndap eshki terisimen tystap, tabanyna kilem tósettirgenmin. Dalada aqpannyng aqyrghan aq borany, al mashina ishi úyaday jyp-jyly. Ekeuin qasyma otyrghyzyp alyp, sovhozgha jetip bardyq.  Diyrektor auyryp qaldy dep, bizdi bas zootehnik qarsy aldy. Qara tony qaudyrlaghan iri denesine qaramay úshyp-qonyp, iltipat kórsetip jatqan bas zootehnik saldyrlay qatty sóileydi eken.

- Ýiden shәy iship, jylynyp alynyzdar. Kýn azynap túr ghoy, jol jabylyp qalmasa... mýmkin  ashylghan song ertengisin shyghyp ketemiz be?

- Baqanday bir ýiir asyl túqymdy jylqylar týgel qyrylyp jatqanda qaytip demalasyng bas zootehnik joldas? Kettik qane!

Týrine qarasang qansha jasta ekeni aiyrghysyz Erejepov:

- Úlan Kerimbekovich, tonyp, dirildep túrmyn senseniz. Bir-eki kese shәy iship, jylynyp alayyq. Jol alys, kýn bolsa mynau bozdaghan...

- Astan ýlken eshtene joq, - dep Ertay da qostay ketti.

- Kalinin sovhozynyn  jiyrma jeti bas jylqysy elektr jelisine úrynyp tok soghyp, qyrylyp qalypty. Baryp, kózben kórip, anyqtap kelinder, - dedi býkil buro mýshelerining kózinshe maghan tapsyrma bergen birinshi sekretari. Qasyma audandyq auyl sharuashylyghy basqarmasynyng bastyghy Erejepov pen gosstrahtan Ertaydy qosty.

Raykom aitty - búljymas zan.  Kalinin sovhozy ortalyqtan jyraqta sonou qalyng qúmnyng jaghasyna ornalasqan týie men jylqy ósiretin sharuashylyq.

Astymda su jana uaziyk, ishin qalyndap eshki terisimen tystap, tabanyna kilem tósettirgenmin. Dalada aqpannyng aqyrghan aq borany, al mashina ishi úyaday jyp-jyly. Ekeuin qasyma otyrghyzyp alyp, sovhozgha jetip bardyq.  Diyrektor auyryp qaldy dep, bizdi bas zootehnik qarsy aldy. Qara tony qaudyrlaghan iri denesine qaramay úshyp-qonyp, iltipat kórsetip jatqan bas zootehnik saldyrlay qatty sóileydi eken.

- Ýiden shәy iship, jylynyp alynyzdar. Kýn azynap túr ghoy, jol jabylyp qalmasa... mýmkin  ashylghan song ertengisin shyghyp ketemiz be?

- Baqanday bir ýiir asyl túqymdy jylqylar týgel qyrylyp jatqanda qaytip demalasyng bas zootehnik joldas? Kettik qane!

Týrine qarasang qansha jasta ekeni aiyrghysyz Erejepov:

- Úlan Kerimbekovich, tonyp, dirildep túrmyn senseniz. Bir-eki kese shәy iship, jylynyp alayyq. Jol alys, kýn bolsa mynau bozdaghan...

- Astan ýlken eshtene joq, - dep Ertay da qostay ketti.

Bas zootehnikting jaytandaghan  ashyq-jarqyn kelinshegi aghylshyn tilining múghalimasy dastarhandy jaynatyp tastapty. Et jep, qúrt qatqan sorpa iship, shәigha qanyp, jolgha shyqtyq.

Bas zootehnikting uaziygine  otyryp, ekeuimiz jol bastadyq. Erejepov pen Ertay mingen mening mashinam  qalyng qarly boranda әiteuir qalmay ilesip keledi.

- Au, osy senderding diyrektorlaryn  júmys istey me ózi?  Qashan kórseng Almatyda jýredi, ózi әli kýnge kóship te kelmepti. Álgi sheshenderge toghyz qora saldyrdyq dep aqshasyn jep qoydy dep sóz shyghyp edi, aqyry ne boldy? - dep bas zootehnikti alqymgha aldym.

Shynynda da diyrektor bas terisi kelispegen, týkirigin shashyratyp kekeshtene sóilegen sózin jan adam týsinbeytin órkókirek qu, berekesiz bireu. Júmysy sonsha aqsap jatsa da bylq etpeydi.  Mine, bizdi de mensinbey ýiinde tyghylyp qaldy.

- Prorabtyng shalalyghy ghoy,  dokumentterdi dúrys toltyrmaghan. Qúm ishindegi qamys qoralar ghoy salynghan! Biraq bireuler qastandyq jasap órtep jiberipti bәrin. Komisiya shyghyp, gosstrahtan qúnyn óndirip aldyq qoy...

- Al, bas zootehnik joldas, qalay ghana aidyng kýnning amanynda osynshama jylqy qyrylyp qaldy? Kórshi kolhoz, sovhozdardyng órisi bir, qonysy bir maldary din aman. Partiyalyq jauap beresinder búghan! Qozy alu josparynan en  sonyndasyndar, mal shyghyny da orasan. Búl qalay Bekbolov joldas?

Quyryp, shyjghyryp bara jatsam da rulidi sygha ústaghan bas zootehnik mynq eter emes.

- Biyl jóndeymiz bәrin,  retke keltiremiz, - dep mingirlegendey boldy.

Qopadaghy shoyyn joldan ótisimen en dalagha shyqtyng ba degendey aqtýtek ala qanshyq boran jalaqtap, ýrdi de túrdy.

- Osynnan qansha shaqyrym biz baratyn jer?

- Jýz jiyrma bolyp qalady. Jol ashyq bolsa eshtene etpes edi, al mynandayda qiyn-aq...

Jol tanauy qusyrylyp,  taryla týsken, dóngelekting qos izi keyde kórinip, keyde mýlde kórinbeydi.

- Anyraqaydyng qúzghyn jeli  kóterilipti ghoy, - dep bas zootehniyk  әngimeni basqa jaqqa búrdy.

Úlyghan boran tereze әinegin  sabap-sabap ketedi.  Jol jiyegindegi kýrdik-kýrdik aqqyrau kómgen býrisken shoq-shoq jusan qobyzday synsidy.

Janalghysh әzireyildey ysyldap-yzyldap, ahlap-uhlep  alas qaghyp toqtamaytyn Anyraqaydyn  aq myltyq borany quraghan qanbaqtardy dedektete qualap, jol  ýstine әkep tyghyp, qarmen býrkep tastapty.

Eki uazik te yzylday yshqynyp,  qalyng qardy qars aiyryp,  borangha qarsy ashulanghan arystansha úmtylady.

Qys týsti boldy audan alashapqyn bolamyz, býkil mal osynda qystaydy. Raykom bizdi  ókil etip kolhoz-sovhozdardyn  mal qystatuyn teksertedi. Qanshengelde aptalap kezekshi bolyp jatamyz. Al mynanday - oqys oqigha, alapat jaghdaydaghy erekshe tapsyrmagha abay bolmasang bosqa kýiip ketesin.

Jol-jónekey Qosqúdyq, Ashysay degen bir-eki ýilik qystau mandarynan ghana bolmashy tirshilik nyshany seziledi.  Basqa selt etken eshtene joq, súrqay dala, súmyray kesh.

Anyraqaydyng әzireyil borany bastalsa kólik te  jýre bermeydi.  Mine, bizge qarsy azynaghan abajaday eki ghana әskery mashina ótti.

- Úlan Kerimbekovich, sәl-pәl toqtap, ayaq-qolymyzdy  qozghaltyp alayyq - dep bas zootehnik súranghanda ózim de әzer otyrghanmyn, basymdy iyzey berdim.

Bekbolov sómkesinen   araq, konservi, qazy, et shyghara bastap edi:

- Osy toy-toylaymyn dep gólayttap  jýrip qúrttyndar ghoy qogham malyn, - dep dýrse qoya berdim. Ol dereu sómkesin qayta jinastyra bastady.

Qútyrghan tóbettey boran arsyldap-gýrsildep orayda-oray soghady, sәl-pәl ghana entigin basyp alady da qayta ekilenedi.  Jylqynyn  kartasynday  ayaz sorghan әppaq bel-belester bozarady.

Mening  shoferym men Ertay týsti de, Erejepov kórinbedi.

- Ol úiyqtap qaldy - degende gosstrahtyng bastyghynyng auzynan araq iyisi búrq ete týsti.

«Á-ә, búlar ókirtip iship keledi eken ghoy».

- Baseke, kýn qaqap túr ghoy, jylynu ýshin sәl-pәl iship edik, - dep Ertay aqtalghansydy.

- Kesh batyp barady, tezdeteyik qane! - dedim  digirlep. Áne-mine degenshe qaranghylyq ýiirile bastady.

- Endi qansha qaldy?

- Jiyrma shaqyrymday - dedi Bekbolov algha ýnilgen qalpy.

Jol ekige aiyryldy, tike ketetini - Qanshengelge barady. Qanshengel - qúm ónirindegi qystaytyn malshylardyng ortalyghy sanalatyn onshaqty ýili auyl. Biz oghan jetpey Ayaqjol dep atalatyn jolmen  kýnbatysqa búryldyq. Búl ónirdegi әr say, jota, jolynyng ózindik attary bar, ony myna Bekbolovtar  jatqa soghady, tipti qyzyq-qyzyq tarihynan da әngime aitady. Qanshengel onshaqty shaqyrym,  odan әrmen  qalyng qúm ishinde  jýzdey shaqyrym jerde  - Aqtúz atty  kenshiler poselogy bar.

Mashina  shoqalaqtap, sekirip, oiqy-shoyqy jolda  yzyldap jýrisi ónbeydi. Aldan týk kórinbeydi. Álgi ertegilerdegi Tausoghar men Kóltauysarlar shayqasynday qúm, qar jentek-jentek mashinamyzdy  sabalap, qúm qoynauynyng әnki-tәnkisi shyqqan.

Eki mәrte oppa qargha tyghylyp, әzer shygharyp aldyq.

Óldim-taldym degende  jylt-jylt etken jaryq kórindi. Áupildegen eki  baraq  iyt  aldymyzdan jýgirip shyghyp, shabalana ýrdi.

Qora-qopsygha janay salynghan  ýige taqap toqtay qalghanda esikten  tonyn jelbegey jamyla bir jigit jýgire shyqty.

- Ket, әy ket әri, - dep itterdi aparyp ýishikterine qamady. - Kel, kelinizder! - dep bas zootehnikti ghana tanyp, bizderge tanyrqay qarap, ýiine bastady.

- Jaurap qalmadynyzdar ma? Jol úzaq,  kýn bolsa mynau, boran degendey... men svet bereyin, qazir shabankany qosayyn! - dep sereygen úzyn jigit qalbalaqtap qaldy.

Tyr-pyr etip shaban dvijogy otalyp, lyp-lyp elektr jaryghy jandy.

Biz ýige  jaurap kirdik.

Betining qyzyly tamghan  tolyqsha kelgen aqsary kelinshek ýi-ishin  jiystyryp, tórge kórpe tósep jatyr.

Bekbolov birden tapsyrma bere bastady:

- Peshti jaghyp, shәilaryndy әkelinder. Kelinjan tezdet, tonyp qaldyq.

- Qazir-qazir,  aghalar!...

Dóngelek ýstel ýstine qant, may qoyyp,  shәy әkelgenshe Bekbolov tanystyra bastady:

- Myna kisi bәrimizding bastyghymyz - dep meni maqtap-maqtap talay jerge apardy.  Ózi gazetke shyqqan mening әngimelerimdi oqyghandyghyn tanytyp, ýlken jazushy dep darday ghyp qoydy.

Býrisken su torghayday әpter-tәpteri shyghyp myjyrayghan  Erejepov peshke kirip kete  jazdap qaqtalyp otyr. Al, osynday saparlargha әbden eti ólip ketken Ertay shiraq, qayta qunaq qaghady.

- Mynau әlgi jylqyshymyz - Sattar, mynau kelinshegi - Gulya.

Shәimen birge synghyrlap bótelkeler keldi, Erejepov kózi túnyp  eki ret qyrly stakanmen  tartqannan keyin kәdimgidey sóiley bastady.

- Al, baseke, men myna Sattarmen Qanshengelge  baryp kele qoyayyn - dep Bekbolov ornynan túrdy - kelin, shyraghym soghym etinen molyraq sal.

- Men de әlgi  pochtashyda sharuam bar edi, sendermen birge barayyn! - dep gosstrahtyng bastyghy Ertay da  olargha qosyldy.

Erejepov mashinadan sómkemdi alam dep  dalagha birge shyghyp  ketip edi, kózi tipti atysyp ketipti, ýstelde túrghan araqtan dәu bir staqangha lipildete  ózi qúiyp toltyryp aldy da lyqyldata jútqany-ay!

Shókim nandy iyiskelep, birdenelerdi múrnynyng astynan mingirlep aitqan boyy qyljiyp úiyqtap ketti.

Búryshqa kóterip aparyp jatqyzyp, ýstine tonyn japtym.

- Búl kisi de kótere almaytyn bolypty, әieli basqa kýieuge tiyip ketkeli osynday bolyp jýr... Ne degen atpal arystanday jigit edi!...

Qazangha et salyp bolyp,  dastarhannyng shetine tize býkken kelinshek búryshqa nemqúraydy ghana kóz qiyghyn saldy.

- Ózi týk tamaq ishpeydi, endi osydan  mәngirip ertengisin biraq oyanady.  Óte bilimdi, jigitting tóresi edi, shamnyng biltesindey tausylyp bitip barady.

Dastarhan ýstine bir shisha araq әkep qoydy.

- Oqymysty qaynym, jaurap kelding ghoy, kel mynadan tartyp jiber.

- Jana aittym ghoy, men ishpeushi em...

- Onda mende taza spirt bar, - dep  sandyghyn sart-súrt ashyp, ishinen әskery flyajka  shyghardy. - Em ýshin, qarashy, týshkire beresing denendi suyq buyp qalghan.

Shynynda da múzdap, jayym bolmay túr.

- Jasym jiyrma toghyzda deysing be? Kýieuim otyz altyda. Al ózim... - dep sylq-sylq kýldi. - Ózim biyl jiyrma altygha shyghamyn.

Mә, myna kelinshek menen de jas eken ghoy. Júp-júmyr bilegi men  tolyq omyrauyna kózim eriksiz týsip ketti.

- Oqymysty qaynym-au, jengenning niyetin qaytarma - dep staqangha jartylay flәjkeden spirt qúidy da, bir shyny taza su әkep berdi. Jarqylday kýlip, denesin  taqay janyma otyra ketkende jyly aghys boyyma jýgirip ótti. - Em ýshin demalmay tartyp jiber!

Ári-sәri bop otyryp:

- Aq jeneshe! Birinshi siz  alynyzshy!

- Áy sheshek-au,  men tamaq isteymin ghoy. Meyli oqymysty qaynym aitqanda u da bolsa zәm-zәm bolar - dep ózine qúighandy  ary búrylyp simirip aldy da, artynan su iship, biraz otyryp qaldy.

Beri búrylghanda janarynda lypyldaghan ot tútanypty. Ádemi jan jadyratar  jymiysy qanday!...

- Nartәuekel! Ala ghoy, qane qaynym!..

- IYә, densaulyq ýshin,- dep kózimdi shart júmyp tartyp kep jiberdim.

Aua jetpey túnshyghyp baramyn.

- Mynany jútyp jiberiniz - dep  móltildegen kesedegi sudy úsyndy aq kelinshek. Ish-әlemim órtenip barady.

Lezde busanyp, janym jadyrap shygha keldi. Temir peshtegi laulaghan ottan ba, ýy ysyp bara ma, arqama japqan tonymdy ysyryp tastadym.

Kózim shyraday janyp, artynan ishken eki kese  ystyq shaygha balbyrap, balqyp, ishki әlemim ystyq aghysqa tolyp, rahat kýige bólenip, tolyp shygha keldim.

- Ábden buyn-buynynyzdy suyq qarmap qalypty, kel terindi sýrtip jibereyin, - dep әppaq júmsaq sýlgimen bet-auzymdy  bir qolymen sýrtkishtep, ekinshi alaqanymen  arqamdy sipalay ma, әiteuir bir rahat әlemge janym bólenip, býkil denem jadyrap, shattyq әnin sala jóneldi.

- Oqymysty qaynym-au, kel, endi kishkene ghana ishseniz, týk te  bolmay birjola sauyghyp ketesiz.

Managhyday emes, ózimning de taghy yndynym qúryp, zeyinim soghan auyp túr.  Myna  búlyqsyghan  әdemi  kelinshek taghy qyshasa eken degen emeksi oy buady.

- Terlep, jaqsy bop qaldym, jeter, jeneshe?

- Jengenning tilegin qaytarma. Suyq әbden soryp tastaghan,  sýiek-sýiegine deyin ótip ketken. Eger mynany ishpesen, keyin keseldenip ketesin.

- Aq jeneshe-au,  onyng bәrin qaydan bilesin?

- Men kóp nәrse bilemin, qaynym... Qazir su әkep bereyin...

Menen keyin ol da tartynbady.

Temir pesh ýstinde qazanda jylqynyng sýr eti  shúrq-shúrq qaynaydy,  ýy ishi ystyq pa, joq   spirtten be terlep ap jóneldim.

Shar etip bala jylady.

Kelinshek lyp kóterilip, tolqy basyp «men qazir» degendey ymmen bildire týpki bólmege kirip ketti.

Balasyn úiyqtatyp, qayta kirgende kelinshek tipti ajarlanyp ketipti. Eki beti albyrap, erini qyzghaldaqtyng ýlbiregen qauyzynday  qyzara tolyp, kózi jarqyrap, ýstine jensiz kóilek kiyipti.

- Ýy ysyp ketti ghoy, - deydi mening súqtana qaraghanyma qysylghanday. Taralghan eki búrym shashy úzyn, arqasyn erkeley qaghyp, bóksesin úrady.

Ol otty qaghystyryp, sorpany sapyryp, etti audarystyryp jatqanda shyday almay ornymnan qalay týregelip, art jaghynan baryp qapsyra qúshaqtaghanymdy  bilmeymin.  Onyng qolang shashyn sipap, ózime tartqanda ol kýle búryldy.

- Ói, qaynym-au, etti sapyrayyn da! -  dedi zilsiz ýnmen sybyrlay.

Men erkinsip kettim, әppaq mәrmәrday moyynynan, júpar iyisti   omyrauynan, top-tolyq  erininen ólip-óship sýie bastadym.

- Sheshek-au, jýr ana bólmege barayyq! - dep erkeley nazdanghan kelinshek týpki bólmege jetektey jóneldi.

Áppaq seysepti kórpe japqan jerge tósek salyp qoyypty. Sol búryshqa baryp, shyrt etkizip jaryqty óshirip, sheshine bastady.

Kómpiygen tósekke sýngip:

- Kelseyshi, - deymin ýzdigip.

- Qazir - deydi ol shashyn týzey,  kórpeni asha berip, - Shydasayshy janym!...

Altynnyng buynday, kýmisting suynday inkәr kónil alyp-úshyp barady.

Kýn singen, sýt singen, uyz iyisi búrqyraghan top-tolyq úrshyqsha iyirilgen pisken әngelektey jas kelinshek esimdi alyp,  eljirep, alys-alys  armantaularynan asyp ketip baramyn,  shattyq shyndaryna biyiktep kelemin...

Ne degen ghajap әlem, siqyrly dýniye: myng ghasyrda bir aq ret  kelip, ketetin naghyz rahatstan újmaq esigin ashyp, tórin úsynyp,  tanghajayyptarymen tanqaldyra tanystyryp, esimdi alyp barady, bәrin-bәrin úmyttyryp, esten tandyryp, esengiretip barady.

Qyz Jibektin  jelkildegen әsem kónilindey, Aq Bayannyn  aqjarqyn peyilindey, Qyz Qúrtqanyn  saghynyshty sazynday әldiylegen aqúlpa әppaq sezimder tútqynynda  shәhid bolyp ketseng de armanyng bolmas, sirә! Áppәq shuda-shuda búlttar ýstimen  jelbirey úshyp kelemin, úshyp kelemin. Agharandaghan aq perishteler tym biyikke alyp úshyp әketti.

 

*                 *                 *

 

Kózim ilinip barady eken, selk ete oyandym.

- Analar kelip qalsa qaytemiz?

Ol moyynymdy qúshaqtaghan bilegin alyp, mekirene kerildi.

- Maldyng býkil dokumentin, aktilerin  týni boyy toltyryp tanerteng ghana әkeledi.

- Olar Qanshengelge ghana baryp-kelemiz dep edi ghoy?

- IYә, Qanshengeldegi poshtashynyng ýiinde.  Sonda auyldan vetvrach, upravlyaishiy bәrin shaqyrtyp, dokumentterdi toltyryp jatyr.

- Meni aldap tastap ketken be sonda? - Shyrt ete ashulanyp, ornymnan qarghyp túryp kettim.

- Tanerteng biraq keledi. Týnimen karta soghyp, araq ishedi.

Áppaq sazanday búlyqsyghan kelinshek artyq-kemi joq әppaq tәnin jarqyrata  kórsete, esh qymsynbay  týregele bastady.

- Ne boldy, janym? - dep tik túrghan meni jalanash kýii qysa qúshaqtap, qúshyrlana sýidi.

Managhy bir sәttik joyqyn sezim, asyghyp-aptyqqan qyzba minez sap basylghan qatty aldanghanyma ishimdi uday ókinish tilgileydi. Qoynyma suyq jylan salyp jibergendey qinaldym.

- Meni bәring aldaghansyndar ma sonda?

- Qaynym-au, janym!... Ne boldy sonshama! Jana kiyimdi birden batpaqqa salmas bolar. Qyzyghymyzdy laylamashy. Qoyshy janym!

Onyng jәdigóilene jalyna bastaghanyna ishim múzdap,  lezde qatayyp aldym.

- Qoyshy, janym,  mine deneng de lapyldap túr. Tundrada jaurap kelgen qonaqty әielimen jatqyzyp jylytady eken. Sen de endi auyrmaysyn.

- Shoferimdi de, mashinany da alyp ketkenin qarashy.

- Qoyshy, janym! - dep tyghyrshyqtay kelinshek júp-júmsaq ýnmen  bóbegin sipaghanday sylap-sipap, óbektey bastady. Áyelding demi, ainalyp-tónkerilgeni, sybyrlaghany - bәri-bәri janyma mayday jaghyp barady. Biraq, syr bermegensip sazaryp, qatayyp qaldym.

- Nege sonsha qapa bolasyn? Tiken ishinde de gýl bolady, batpaqta da altyn jarqyrap jatady. Ómirding osynday  sәttiligin sezinip,  dәnin terip jemeseng aqqan suday óte shyqqan ghúmyrynda ne qyzyq qalady? Týp-týzu jol da jalyqtyrady, anda-múnda óstip búzyp qoymasang nesi qyzyq?

«Sen kóringenmen óstip jata ketesing be?» degen  suyq súraq kókeyimde tirelip túryp qaldy.

Tas qorghasyndy da ystyq balqytady. Ol mening qolymnan tartyp, qayta jatqyzdy.

- Qaynym-au, myna kelinshek әbden búzylghan, kóringen erkekke kóz satady eken dep oilap qaldyng ba? Mende de ar-namys bar, kóringen keship ótetin jaydaq su, saldaqy emespin. Esine saqta janym, - senseng sen kirip kelgen bette-aq únap qaldyn. Jer betinde qybyrlaghan qanshama adam bar, bir-aq saghan búiyrghanyma  shyn baqyttymyn! Óitkeni, sen mandayy jarqyrap tughan  naghyz  altyn aidarly ertegimsing menin... Senesing be, seni osydan bir ay búryn týsimde kórgenmin. Jana kirip kelgende tan-tamasha boldym. Men ylghy osylay bolashaghymdy týsimde kóremin.

- Baqsylyghyng bar ma? Tәuipsing be?

- E, jogha. Biraq keleshekte bolatyn jaghdaylardy týsimde aldyn-ala  kórip qoyatynym bar. Ylghy osylay.

- Apyr-ay, ә? Men týk kórmeymin, tipti týske senbeymin.

- Bilesing be, armanday berseng alys taudyng shynyna da shyghasyn. Mine býgin senimen jolyqtym, baqyttymyn! Múnday baqyt búiyra bermeydi.

Ol ólip-óship qayta sýiip, qúshaqtap erkelete bastady. Shynynda da jomart baqyt qúsy  basyna qondy degen osy ma eken?

Kelinshekting ynghayyna kónip, búlyqsyghan denesine kómilip, armantaularyna qalyqtap baramyn. Lәzzat atty tanghajayyp әlem esigin ashyp, bәrin-bәrin tars úmytatyn, әppaq núrgha bólenip, gýl-gýl jaynar qayran shaqtar-ay...

*                 *                 *

 

Auyzghy bólmede  qanghyrlap shelek qúlady, tasyr-túsyr etip esik ashyldy. Shoshyp, túra bergenimde:

- Janym, ol  Erejepov qoy. Esin bilmeydi, dalagha shyqpaqshy. Jýz gramm qúiyp berseng ólgen ógizdey bylq etpey  sótkelep úiyqtaydy, - dedi kelinshek yp-ystyq qúshaghyna qysa.

- Túrayyq - dedim de, tez kiyindim.

Erejepov daladan qaltyrap-dirildep jylan qughan kójektey býrisip,  súrqy qashyp, kózi baghjandap dóngelek ýstel janyna súlq otyra ketti.

- Ii, kýnning suyghyn-ay!

- Kel, jylynu ýshin kishkene alyp qoyayyq - dep kelinshek aldyna araq qúiylghan  staqandy qoya saldy.

Anau  dauyl kýngi quraghan japyraqtay dirildep, staqandy eki qolymen ústap, ezuinen tamshylata  tyjyryna jútty. Ánsheyindegi shәushiygen beti tipti  kýigen teridey tyrysyp-pyrysyp, júdyryghymen  auzy-basyn sýrtkiledi. Sýt pisirimdey túnjyrap otyrdy da bótelkeni alyp, taghy ózine-ózi qúya bastady:

- Sizder ýshin. Kýnde múnday toy bola bermes - dep taghy  simirdi. Araq ishkende ashyrqanyp, bet-әlpeti shópiyip bir uys bolyp, tyjyrynyp bireu jelkelep batpaq jegizgendey әbden qinalady eken.

- Et balbyrap pisipti, mine týsirip jatyrmyn, - dep úrshyqsha qozghalghan qyzylsary kelinshek  peshting týbinde dóngelenip jýr.

Erejepov shynynda da araqtan әbden jenilipti, otyrghan orynynda kózin jartylay júmyp,  es-týssiz qyljiyp qaldy. Auyldan shyqqaly auzyna týiir as salmady ghoy búl sabazyn. Kýiip ketedi ghoy, ishine týsken sher-shemenin óstip  jyndy sumen  juamyn dep jýrip birjolata órtenip ketedi ghoy.

- Jigittin  tóresi edi búl kisi, naghyz intelliygent! Bilimdi, júmysty shyr ainaldyratyn myqty maman deytin.  Áyeli múny tastap,  basqagha tiyip ketkeli beri osyghan ýiir bolyp, aqyry osynday sormanday  kýige týsti.

Ortadaghy nәn tabaqtaghy  etting shetin de oya almadyq, bir-bir kese qúrt qatqan  sorpa iship,  kelinshekpen emen-jarqyn әngimelesip otyrmyn.

- Mynalar keshikti ghoy.

- Ertengisin biraq keledi demedim be? - dedi kelinshek jaybyraqat.

Saghat tili týngi ýshti kórsetip túr.  Ystyqtap dalagha shyqsam, boran әli úlyp túr, týnde әldeqaydan ajdahanyng qyrylynday zәrli-zapyran túla boyyndy titirkendiretin jaman ýn sarnaydy. Tasyrlap jylqylar ýrikkendey bolady. Qap-qara týnekten  bozarghan qar kómgen  dalada Anyraqaydyn  әngýdik jeli jyn-oynaq salyp, eserlenedi.

Tasyrlaghan mening jýregimning lýpili eken. Suyldaghan qardy iyirip әkelip ýiding yq jaghyna ýiip tastaghan.

Úiqym shayday ashylyp,  qardy syqyr-syqyr, qarsh-qarsh basyp ary-beri jýrgishtep kettim.

Búlar meni aldap, torgha týsirmek qoy. Kólding betin qanshama qamshymen sabalasang da iz qalmaydy. Myna jylqyshynyng kýzdi kýngi pisken almaday  qyzyl kelinshegimen әdeyi jeke qaldyrghandary ghoy. Men qazir taptap-taptap kelinshekke  aityp qoiym kerek, auzyna saq bolsyn. Al, anau maskýnem Erejepovten  keler qauip joq, bir qatynym ketti dep  sonshama jýnjip, bituge shaq jýr ózi.  Ruhy kýireuik-au, әlde qatynyn tym qatty jaqsy kórip, jýregin berip qoyghan ba eken? Bekbolovtar talaydy kórgen әkki kókjaldar ghoy, kýlip otyryp, ayaq-qolyndy baylap, otqa tastap jiberuden tayynbas. Abaylamasang - arandap qalasyn. Osy sovhoz ghúmyry kóterile almay-aq qoydy, ózine bastyq ta qútaymaydy.  Maldyng ólim-jitimi de kóp, tól aluda da eng sonynda jýredi. Solay bola túrsa da myna bir dúdyq, aitqan sózin adam úqpaytyn dókir minezdi byltyr kýzde kelgen  diyrektory eshkimnen yqpaydy, qynq demeydi. Tipti audandaghy buro, ispolkom,  halyqtyq baqylau sekildi san-sapalaq jinalystargha da qatyspaydy, myna bas zootehnikti jiberedi.

Qúrysjanov ta búryn eki audandy basqarghan, ústaghan jerinen aiyrylmaytyn, aitqanynan qaytpaytyn, qarsy kelgendi qaqyratyp jiberetin birbetkey de azuly basshy. Ol buro ótkizgende  shybynnyng úshqan yzyny estilmeydi, bireuge óshikse  basyna  qandy qara boran dauyl soghyp túrghanday túqyrtyp  jiberedi. Burogha týskender esi ketip, qol-ayaghy dirildep, esengirep otyrady.  Tek osy sovhozdyng diyrektoryna ghana   tisi batpay,  ynghayy kelse ondyrmay alyp úrayyn dep anysyn andyp jýr edi. Myna jiyrma jeti jylqynyng ayaq asty óliminen keyin kekesh diyrektordyng ayaghy kókten keletin shyghar. Qoy, qyzyl bet kelinshekpen әngimemdi әbden pisirip qoyayyn. Jolamay-aq qoyym kerek pe edi, әy biraq búl qúpiyany kim bilip jatyr? Ekeumizding ortamyzda mәngi aitylmas syr bolyp qalar.  Búl beti jyltyraghan jyltyndaghan bәlekettey qatyn әlde meni túzaqqa  týsiru ýshin әdeyi, qasaqana osyndaygha bardy ma?

Jýregim shym etti. Alasúrghan baqsyday úiqy-túiqy soqqan borannan denem múzdady.

Jyp-jyly úyaday ýige kirsem... laulap janghan temir pesh týbinde kelinshek jýrelep kishkentay aghash oryndyqta jylap otyr. Eki kózi qyp-qyzyl, jasy betinen aighyz-ayghyz aghady.

- Ne boldy? - dedim sasqalaqtap.

- Úlan, Úlan Kerimbekovich! Keshirshi! Keyde baqyttan  bas ainalyp osylay ishtegi  sher-shemendi  shygharu ýshin qatyn degen óstip jylap-syqtap alatyny bar. Siz meni bir jenil jýristi saldaqy dep oilap qaldynyz-au, sirә?...

- Jo-jogha! - dep sasqalaqtap qasyna  tize býktim

- Men de bireuding erke qyzy edim. Ýide bir úl, bir qyz ghana edik, agham erte ýilenip ketti. Men  student bolyp anau-mynau jigitterdi mensinbey, kókirek kerip jýrip aldym.  Tәkkәparlyq - jargha jyghady. Ýshinshi kursta Saghymgha jolyqtym.  Au, ony siz tanymaysyz ghoy, atyn neghyp aityp otyrmyn. Ol fizkuliturnyy institutta oqidy, kýresten qala chempiony, úzyn boyly, búira shashty әlgini ólerdey jaqsy kórip qaldym. Myna essiz jaqsy kóru de - apiyn sekildi  jyndandyryp, ne istep, ne qoyghanyndy bilmey qalasyn. Onymen restorandatyp, anda-múnda qonyp qalyp jýrip jýkti bolyp qaldym. Tónireginde ónkey sportpen ainalysatyndar, shetinen maqtanshaq, danghoy, qaltalarynda uys-uys aqsha, týnimen sayrandap, kýni boyy japalaq sekildi pyryldap úiyqtaydy. Ayaghym auyrlaghannan keyin  ýileneyik dep edim ózime tarpa bas saldy.

- Nemene dep sandalyp otyrsyn! Áli oqudy bitiruime eki jyl bar. Eki jyldan keyin kóremiz.

- Oghan deyin kýn sanap ósip bara jatqan ishimdi  qaytemin? - desem:

- Basymdy qatyrma kóp! Aldyrtyp tasta! Sen-aq pәle boldyng ghoy jabysyp! - dep qansha jylap jalynyp, jalbarynsam da tastap ketip qaldy. Joly jinishke bizder jylaghannan basqa qolymyzdan ne keledi? Ábden jylap-jylap, amalym joq dәrigerge  bardym. Ne kerek, bala ósip ketken, tórt aidan asqan, aldyrugha bolmaydy. Jalyndym, aqsha úsyndym. Kónbedi. Talay jerdi sharladym. Saghym da sol ketkennen joq bolyp, mýlde kórinbey ketti. Sharaday basym shaqshaday bolyp, óz perzenti ghoy birdene oilastyrar, nekemizdi qidyrarmyz dep jatyp kep izdedim.  Ony esh jerden taba almay dal boldym, ózim sabaqqa da bara almay jatyp qaldym.  Eki aiday uaqyt ótkende baryp Saghym qalada degen habar estidim.  Biraq ol meni izdep kelmedi. Bir kýn kýttim, eki kýn, aqyry oghan ayaghymmen ózim izdep bardym.

Medeudegi týngi oiynhanada bir top joldastarymen  shala mas bolyp duyldap otyr eken.  Saghymnyng qoltyghynda úzyn tyrna siraq, jelbiregen sary shashy iyghyn japqan tyrighan aryq qyz tipti úyalu-qymsynudy bilmey jabysyp qayta-qayta sýiisedi. Saghym meni keudemnen iyterip, sýmelek ittey qynsylatyp, zar jylatyp quyp shyqty.

- Endi kózime kórinbe! Ishindegi mening balam emes, mine mynalar kuә bolady! Ket degende it te ketedi! Joghal! - dep shapalaqpen salyp-salyp jibergeni-ay.

Medeuden әbden tauym shaghylyp, ebil-sebil jylap qayttym. Nesin jasyrayyn, múnshama masqara qarabet bolghansha birjola ólgim keldi. Endi qalay óludi oilana bastadym. U ishem be, arqangha asylyp qalam ba, tamyrymdy qiyp, vannada qansyrap jatyp kóz júmamyn ba?... Jan shygharu degenning - qanshama azap ekenin úqtym, eger kezdeysoq tiri qalsam, onda tipti masqara bolghanym ghoy. Ánki-tәnki basym qatty.

Búl ómirde balanyng paryzy - әke-sheshe, bauyrlaryna kir keltirmeu eken. Kópe-kórneu ólip ketsem  masqaralanghan әke-sheshem zar iylep sorlap qalady. Mýlde joq bop ketsem ghoy. Qaytip birjola joghalamyn, myna qarghys atqyr qu ómirden. Moynyma tas baylap kólge sekirem be, qaytemin endi?...

Eng súmdyghy - ólimge moyynsúnghan jan sergektenip ketedi eken. Eki hat jazdym, bireui Saghymgha, ekinshisi әke-shesheme... Boyym jenildep, hatymdy jazyp bolyp, kim arqyly bererimdi oiladym.

Sanamdy sapyrylystyryp, qúrby-dostarymdy jiktep qaray kele Dinagha toqtadym. Dina degen jan dosym, osy sovhozdyn  qyzy. Úyat-namysy bar. Basyndy qatyryp qayteyin, oghan  bar syrymdy, súmdyq shynymdy týk qaldyrmay jyrday ghyp aityp berdim. Ol hattardy eki mәrte qaytalap  oqyp shyghyp jabyrqap, qabaghy týsip, salmaqtana bylay dedi:

- Sholaq ózen tez tasidy. Sen tym qyzba, mort ekensing ghoy. Bәrin aqylgha salu kerek.  Ózine eng qymbat - ómirindi jәne sol ómirindi  jalghastyratyn qúrsaghyndaghy balandy qalay ólimge qiyasyn? Tym kelte oilaydy ekensin,  seni men aqyldy qyz ba dep jýrsem. Qanshama jaysang jigitter sonynnan ólip-óship jýgirdi, bireuine kóz toqtatyp qaramadyn. Pang boldyn, tәkappar boldyn. Órkókirektik - orgha jyghady, sor jabystyrady. Sheshilmeytin týiin bolmaydy. Qanshama júbaylar bir perzentke zar bolyp, jete almay zar jylap jýr. Alla saghan syilady. Ghúmyr - bireu, ómir bir-aq ret beriledi. Ony qadirleu kerek, ayalap, әlpeshtep, baghalau kerek. Kimning basynda bolmay jatyr múnday jaghday, tek endi ekeumiz birigip  oylastyrayyq.

- Qajay berseng temir de tesiledi, úra berseng qara tas ta uatylady. Mening ary qaray tiri jýruge әlim joq. Mýjilip bittim, qap-qara qalyng mún, sor, ishimnen tausylyp bittim. Nege ghana maghan osynday qasiretti basyma ýiip-tógedi, nege ghana búl ómirge keldim eken? - qarghana zar jylaghanym esimde.

Dina shapalaqpen osyp-osyp jiberdi.

- Sen taza  aqymaq ekensing ghoy. Seni jyn iyektep, shaytan  azghyrghan ghoy. Jap- jas ýlbiregen ómirindi qaytip dәting baryp qiyp ketpeksin? Esindi ji, basyndy kóter! Keyin kim biledi, qyzyghyndy osy baladan kórersin.

- Bala emes ol maghan bәle boldy ghoy. Ákesi onbaghannyng balasy qaybir jetisedi ghoy deysin?

- Ghaybat aitpa, Ishindegi bala bәrin estip, sezedi. Ol - әppaq núrdan jaralghan perishte. Sol perishte - saghan baq әkeledi, baqyt syilaydy. Bәrin úmyttyrady, osy bóbeginning kýlkisi - bar qayghyndy juyp ketedi!

Dina qúrbymnyng osynshama aqyldylyghyna tan-tamasha boldym. Dәl bir seksenge kelip,  kópti kórgen әjedey aqyl-kenesin berip, birde úrysyp, birde jibektey esile әngimeler aityp keshke deyin qasymnan shyqpady.

Tomagha-túiyqtyq, jan adamgha syr ashpau - qasiret ekenin sonda úqtym. Ishke týsken uayym-qayghyny eshkimge  aitpasang týiindele-týiindele ýlkeyip, at basynday sher-shemen keudendi buyp, qaratas-qalyng orman qayghy jamylyp, auru-indetke úshyraysyng da ýzilesin, ne ózine qol salyp, búl fәniymen qoshtasasyn.

Syrlasatyn dosyng bolghany - qanday jaqsy! «Dos jylatyp aitady, dúshpan kýldirip aitady» - degen ras eken.  Shyn joldasyng - shynghyrghan shyndyqty betine shyjghyryp aita otyryp, odan qalay jolyn tauyp qútyludy da oilastyrady. Dinagha, shynyn aitayyn, eki dýniyede de alghysymdy aitamyn, tiri kórer kýnimdi, jaryq dýniyede óstip tiri qalghanym tek qana sol qyzdyng kóregendigi. Ne kerek, sol kýni keshke maghan úrsyp-úrsyp alyp:

- Seni bizding auyldaghy bir jigitke úzatamyn! Qalasang erteng kelip mashinasymen alyp ketedi! - dep túr.

- Qarnym shermiyip baygha tiyetin jaghdayym bar ma?

- Onyng bәrin oilastyryp, ol jigitpen әbden kesip-piship, kelisip qoydym. Býgin birneshe mәrte telefonmen sóilestim. Bar shyndyqty aittym.

- Ei, Dina, aqyly auysqan jigit bolmasa bireuding ekiqabat qylyp tastap ketken saldaqysyn qalay jar ghyp alady?

- Mine, mәsele osynda bolyp otyr, - dep Dina bәrin tәptishtep týsindire bastady.

Auylynda Sapar degen jamaghayyn aghasy bar eken,  ózi tumasynan jylqyshy, jasy bizderden bir mýsheldey ýlken bolghanymen, taza aua, keng dalada kókpar tartyp, qymyz iship jýrgendikten súnghaq boyly, jiyrmadaghy jigitke bergisiz. Ózi eki ret ýilense de bala bolmapty, dәrigerlerge qaralsa kinә Sapardan bolsa kerek. Boranda qalyp, suyq ótip, qatty auyryp, auruhanagha jatyp emdelgen. Emdelip shyqqanymen  bedeu bolyp qalatynyn eskertken eken.  Taghdyrgha ne shara, sol jylqyshy aghasyna bala kerek, jar kerek. Mine, Dina sol Sapar aghasyna osylay-da-osylay dep bar jaydy tәptishtep týsindirip aitypty.

- Gýlnar jenil jýristi jaman qyz emes. Salmaqty, aqyldy, tek ghashyq bolamyn dep úrynyp qaldy. Jigiti almay tastap ketti.  Týr deseng týri bar, minezi jibektey! - dep әbden maqtapty.

Belden úrghan jylanday men seksen shiratylyp, toqsan  tarqatylyp qalyng oigha malynyp,  oilanyp otyryp qaldym.

Adamnyng ýmiti óshken kýni - ólgeni degen ras qoy. Búl ómirden mýlde kýder ýzgen,  tausylyp bitken men búl úsynysqa ne derimdi bilmey dal boldym. Sheginerge jer joq.

Dina alqymdap, taqyldap qoyar emes, qaytse de ol kóndiruge kóshti. Aqyry ne kerek:

- Jigitting ózin kóreyinshi! - deppin. Ózimning qas masqaram shyghyp  otyrghanyna qaramay  ana jigit mýmkin auzy-basy qisayghan,  tórt mýshesi sau emes mýgedek ne esalang ba degen oy tudy.

Auyly osy Almatydan eki jýz shaqyrym Kýrtide. Ertesine týste «Jiguli» mashinasymen kelip túr ghoy. Sapar - shynynda da jigittin  kórkemi, kóz tartatyn úzyn boyly, taramys jigit eken.

JenPIY-ding janyndaghy «Shahta» dep atalatyn ashanadan týstik ishtik. Laghmandy jey alsamshy, órttey qyzaryp, úyattan ólip baramyn, jigit te tike qaraugha jasqanyp,  sózden qalghan.  Dina ghana ekeuimizge tilegin aqtaryla aityp jatyr, aityp jatyr.  Sapargha perzent kerek, myna sәbiydi óz balasy deydi,  eshuaqytta jan balasyna aitpaydy, betine baspaydy... anau basyn iyzep, maqúl  dey berdi.

Ne kerek ekeumizden de uәdelerimizdi alyp, qolymyzdy ústastyryp:

- Aghashtyng tamyry ashy bolghanymen jemisi tәtti. Ekeuing osylay qol ústasyp tatu-tәtti úzaq baqytty ómir sýrinder! - dep týs aua bizdi  jolgha shygharyp saldy. Oquymdy syrttay oqyp, keyin bitiruge  kelistiretin de Dina boldy.

Jol-jónekey syqsyndap jyladym. Ol tyrs etip ýndemeydi.

Kýrti ózenining jaghasyna toqtaghanda ghana aqyryn ghana shashymnan sipady.

- Gýlnar, Gulyajan... jylama. Men seni endi eshqashan jylatpaymyn. Saghan uәde beremin! Seni endi Gulya, Gulyajanym dep ataymyn - degende basymdy engezerdey jigitting keudesine qoyyp, enkildegenim-ay. Ol kýrektey qolymen shashymdy, iyghymdy, arqamdy ayalay sipay berdi.  Mandayymnan shópildete sýigeni-ay!...

- Rahmet! - dedim - Rahmet, sizge! Myng da bir rahmet. Allagha, sizge keziktirgenine! Men mәngi sendikpin!

Kóktem jana-jana shyghyp kele jatqan kókózek shaq. Qyrgha qyltiyp bәisheshekter shyghypty.

- Bәisheshekter biyl qalyng shyghypty, bereke bolady, - dedi Sapar. - Olardy júlmay-aq qoyayyq.

Ekeumiz jaghany kerip, kóbigi shapshyp, tasy aghyp jatqan  ózenge beti-qolymyzdy judyq.

Mine, Saparmen osylay jolyqtyq.  Oghan qosylghannan keyin kýzge salym nәresteli boldyq. Sapar keremet quandy, asyp-tasyp, bóbegin qolynan tastamady...

- Uh!... - Ol  egde әielderdey kókiregin jara kýrsindi. - Baghanaghy alyp-úshpa sezim,  spirt qyzuy bәri-bәri izim-qayym joghalghan, kelinshekting әngimesin elty tyndaghan qalpy maldasqúrghan ayaghym úiyp qalypty.

- Qoy,  shәy suyp qalypty. Qúr әngimemen otyryp bayqamappyn ghoy! - dep ol ornynan lyp kóterilip, pesh tónirektep ketti.

Ángime әserinen alghan qorghasynday auyr oidan aryla almay túnjyrap otyrmyn. Myna yldym-jyldym  pysyq, ýlbiregen kelinshekting - qaratýnek zyndan taghdyryna, odan shyghyp kýnshuaqtanghan býgingi ghúmyryna qayran qaldym. Kómeyimde keptelip qalghan talay-talay súraqtargha jauap izdep ekiúday otyrghanymda,  shәy demdep әkelgen kelinshek әngimesin jalghady:

- Sapargha bala úqsay ma demeksiz ghoy.  Qúdaydyng qúdireti býkil kelbeti, syrighan úzyndyghy ainymaydy.  Óz familiyasyna jazdyryp aldy.  Mine, eki jyl boldy osylay jylqyshy bolyp jýrip jatyrmyz.  Jaz jaylaugha sonau qyrghyz jaylauymen iyqtas Qúmbelge shyghamyz,  qysta osy qúmdy qystaymyz. Jyl on eki ay maldamyz.  Endi myna Qúdaybergen  balamyz  mektepke qalay barady dep otyrmyz. Ertegi siyaqty ómirimdi aityp myljyndap basyndy qatyryp jibergen joqpyn ba?

- Jogha.

- Siz jazushysyz ghoy. Bәrin týsinedi dep aityp jatqanym ghoy.

- Dina qayda? Kelip túra ma?

- Dina myna Qúdaybergen tughanda syilyghyn alyp kelip qúttyqtap, eki-ýsh kýn jatyp ketken. Myna balamyzdyng kindik sheshesi sol. Oral jaqqa kýieuge shyghyp ketti, balaly-shaghaly.  Elge jaqsylyq oilaghan jan baqytty bolady, jaqsylyghy aldynan shyghady. Byltyr kishkentay sәbiyi, kýieuimen bizdi izdep kelip, jaylauda onshaqty kýn qymyz iship, demalyp qaytty.

- Oquyng ne boldy?

- Ne bolushy edi, tastadyq qoy. Shynyn aitsam masqara bolghan qalagha qaytadan barghym kelmeydi, kórgim kelmeydi. Saparymnyng tileuin tilep, bala-shagha baghyp, shәi-suyn rettep beretin әieli bolsaq ta jarady. Oqu, oqu dep tapqan  shapaghatymyz qaysy? Mektep bitirisimen kýieuge tiyip ketken qyzdar naghyz baqytty, naghyz adal jar, asyl ana, keyin qasiyetti әje әne solar bolady. Al qalagha baryp, oqugha týsip,  tikayaq bolghan studentterding kóbisi - alayaqtanyp, nebir bәleketterdi kórip, bilip,  arbadan búzylghan attay jaman jolgha týsip ketedi. Qyzdyng baqyty - erterek baygha tii, búzylmay túryp ózining jaryn tabu. Áke-sheshe alysta, auylda, qalagha kelgen qyzdar selkildep qyzyq izdeymin dep neshetýrli jigitterding qúryghyna ilinedi, araq-sharap ishedi, mas bolady. Qayda, qalay jatyp qoyghandaryn bilmeydi. Ekiqabat bolyp neshe týrli keselge úshyrap, balasyn aldyrtyp tastaydy, týrli dәri-dәrmek ishedi, eti ýirenip, sony  quanysh kóredi.Olar erteng qalay ana bolady? Keyin kýieuge tiyse de bala taba almay bedeu bolyp qalady, nemese jarymjan mýgedek sәbiydi ildaldalap әzer tabady.  Ózining auru bolghandyghynan balasy da kemtar bolyp, qasiretti ómirge dushar bolady. Kóp sóilep kettim be?...

- Shynymdy aitsam, aitqanynnyng bәri ras.

- Jastyq shaqtyng tez kebetin buy bolady, mәn-maghyna bermeysin. Talay-talay nәrseni kórdik, talay qyzdar bozdap qaldy.  «Qyzgha qyryq ýiden tiym, qala berse qara qúldan tiym». - Ata-babalarymyz  qyzdaryn, әielderin  qalay baghalap, saqtandyrghan. Ong bosaghagha pәk kýiinde kelgen qalyndyq abyroyy qanday edi!... Uh! Kópten beri ishimde  qúsa bop jýrgen jan syrymdy býgin aghyl-tegil aqtardym-au... Siz jazushysyz, bәrin týsinedi degenim ghoy... Tek Dina ghana biledi, sol kelgende sherimdi tarqatamyn. Bala, kýndelikti kýibeng tirshilik - bәri-bәrin úmyttyrady eken. Uaqyt - emshi. Bayaghydaghy ólgim kelgeni jayly  esime týsse - jaman úyalamyn... Elikkennen esirip,  ómirde qayghy tauyp alghan  ózime de obal joq. Adam ózine-ózi taghdyr jasaydy. Qazir basqasha oilaymyn,  kózqarasym mýlde bóten.

- Jana student qyzdardyng bәri búzylghan deding be?

- Aryn, úyatyn saqtaghan boyjetkender tolyp jatyr. Tozaqta da perishteler jýredi. Degenmen jastar eliktegish,  jeliktep kóringenning jeteginde ketedi.  Adamdy aralasatyn orta búzady,  úrynyng dosy - úry bolady. Ata-anasynan ajyrap,  ózderinshe qalada ghajap ómir osy eken-au dep tútylyp, jútylyp jatqan qarakózder qanshama. Sol qayghy-qasiret, shermende bolghan sherli qarakózderdin  sel-sel kóz jasynan  qalanyng aghyp ketpey sau túrghanynan tanqalamyn!

- Sen, Gýlnar, filosof bolyp ketipsing ghoy.

- I, jogha. Biz kórgenimizdi, oigha týigenimizdi aitamyz.

- Álgi jigiting qayda?

Kelinshek ashy myrs etti, kózinde  ot jarq ete qaldy.

- Ony qashan súraydy eken dep otyr edim. Ol joq, tóbelesip, pyshaqtan ketipti. Ózi Yakutiyadan jasyryp altyn, brilliant tasityn. Ólilerdi tildemeydi. Talay qyzdy sorlatyp edi, qarghystary jibermegen shyghar. Ózim de kóp qarghystap edim beker eken onym... Onyng ólip qalghanyn estigende  týbi solay bolatynday selt etpedim. Býkil oghan degen sezimderimning bәri órtenip-órtenip, sóngen kýl ghana bolyp qalypty. Zyryldap ótip bara jatqan uaqyt bәrin úmyttyrady degen ras.  Taghy bir kese ishiniz, - dep kesemdi aldy. - Taghy qanday súraghynyz bar?

- Men jurnalist-jazushymyn ghoy. Ayyp etpe.

- Kómeyinde túrghan bir súraqty qoysanshy.

- Ol ne?

- Úyalma. Myna kelinshek opaly taghlym-tәrbie jayly kóp myljyndady.  Ózi qanday  dep otyrsyng ghoy.

- M-m...

- Týsinemin. Qansha erkekting qúshaghynda boldyng dep tótesinen súramaysyng ba?

- Aytpay-aq qoy. Jana ghana qúmarlana  iyiskegen júpar gýlim - shonayna tiken bolyp shyqsa qaytemin.

- Bayaghy ózim ólerdey ghashyq bolyp, ekiqabat bolghan  pyshaqtan ólgen jigit pen Sapardan basqa erkekke jolaghan emespin. Senbeysin, ә? Ólerdey shyn sózim.  Býgin saghan bar syrymdy, jyrymdy, shynymdy aittym ghoy. Jylqyshynyng jas әieli dep qyljaqtap, emeurin bildiretinder tolyp jatyr. Biraq, bireuin jaqyndatpaymyn. Ishtey sertim bar. Sapardyng aq tósegin, pәk  sezimin lastaghym kelmeydi.

- Al, býgingi... men she?

- Seni kórgende tym ystyq tartyp kettin. Jana aittym ghoy maghan týsim ayan beredi dep. Myn-million jyldan beri biletin jaqyn adamymday kórindin.  Shyn aitamyn.  Búdan keyin de eshkimge kóz salmaymyn, senbeysing be?

- Bilmedim... - dep kýmiljidim.

- Shynymdy aitsam renjimeysing be?

- Nege renjiymin.

- Qúdaybergenning sonynan bireu eru kerek qoy. Ary-beri sony kóp uayymdap, qaytsem eken dep jýrushi edim. Týsimde senimen jolyghatynymdy kórsetti ghoy. Saghan myng da bir rahmet!...

Ol qayta kózine jas aldy.

- Bizder qatyndar qauymy  óstip jylap almasaq - túnshyghyp ólermiz. Sózimen birge kóz jasymyz dayyn túrady.  Qayteyin endi. Arystay ataqty senen jýkti bolsam - erteng arystanday úrpaq әkelmeymin be! Qúdaygha shýkir, tәuba!... Kýpirlik ete kórme! Sen Úlan, renjimeshi... Ekeumizding aramyzda jan balasy bilmeytin mәngilik syr bolyp qalsyn. Qúdaybergenim qaytip jalghyz tal  bolyp qalady dep men tasmanday sorly uayymnan sal-sal bolyp jýrushi edim. Seni jolyqtyrghan Allagha rahmet!

Ol meni «sen» dep atymdy atap, teris ainala qúlshylyq ete bastady. Spirtten be, joq myna kelinshekting әngimesi me basym әnki-tәnki. My qauashyghynyng arasyna myng san qúmyrsqany órgizip jibergendey әpter-tәpterim shyqty.

Ol óksip-óksip, qap-qara shashy jayylghan qalpy eki iyghy selkildep jylap otyr. Bir adymday jerdegi oghan birdene aitayyn desem tilim kýrmelip,  barayyn  desem zilzal bolyp, qozghalmaghan kýii  melshiyip qara tas  bolyp qattym da qaldym.

- Sen meni jenil jýristi jaman qatyn dep oilap otyrsyng ba? Mening jan-dýniyemdi,  qatpar-qatpar, qily-qily qasiretke toly ómirimdi týsinedi-au dep saghan bәrin-bәrin aityp otyrmyn.  Adamgershilik - ol da erlik. Úlanjan,  men saghan qara kýie bolyp jabysyp qalmaymyn. Mýmkin keyin kezdessem de bas shúlghyp, amandasqannan ary barmaymyn. Bar qúpiyam ózimmen birge ketedi.  Sen audannyng mandayyna syimaysyn, astanagha alysqa ketesin. Qúlashyndy Aygha sermeysin, keudendi Alataugha teneysin, júldyzdarmen syrlasatyn janyng núrgha tolyp, biyiktep ketesin. Sodan men bir úshqyn sәule alyp qaldym myna borandy týnde. Sol sәule mәngilik meni quattandyryp, jan әlemimdi sәulelendirip, keudemdi jap-jaryq etip túrady.

Myna aidalada kezdesken jylqyshynyng kelinshegi peshtegi janyp jatqan sekseuilding qyp-qyzyl shoghyna qadala qarap tolqy aitqan osy bir sózderi miymdy nayzaghayday osyp-osyp ótti.

- Erkek bitkenning deni  qyz-kelinshek kórse boldy búqa kózdenip,  kókezulenip  ótirikti suday sapyryp, jattandy әngimesin góiitip, tiyise jóneledi. Á degennen betin qaytaryp tastamasang yrjalaqtap-qyljalaqtap, aram oilap,  arsyzdana qolyn jýgirtip,  bәrining úry maqsaty - belgili jayt.  Qatynnyng sonynan әzәzil sóz ergish bolady.  Bir bylghap, qarabet bolsang ómir boyy juyp ketire almaysyn. Sening oily,  arghy-bergining bәrin biletindigine oray  ótkenimdi qazbalay tizip shyqtym, shynymdy aitsam sol bir qasiret jamylghan  qaraly kýnderimdi oilaudyng ózi - azap. Tajal taghdyr adam balasyn óstip synap, óz tezinen ótkizedi eken ghoy. Búghan sen ne deysin?

Ne deyin, túnshyghyp ýnim shyqpady.  Bir auyz artyq sóz - janyn jaralap, mәngilik kesel bop jabysar. Ishtey úghyndym,  ol janyn jegidey jegen múnar basqan  oilaryn bóliskisi keldi, sherin tarqatty.  Endi men oilana bastadym, búl sher maghan auady ghoy. «Altyn basty әielding ishinde besigimen bala jatady, altyn basty erkekting ishinde at basynday sher jatady».

Dýnie ghapyl bolsa da osynau alay-dýley borandy týnde japandaghy jalghyz ýidegi kelinshekting orayda oray aitqan qúpiya syry jan-dýniyemning astan-kestenin shyghardy.

Búryshtaghy  Erejepov audarylyp jatty.

- Túryp tamaq, shәy da ishpedi bayghús. Bir qatynnyng kesiri - qyryq esekke jýk bolar degen.  Jaqsydan - sharapat, jamannan - kesapat. Nege ýndemeysin, Úlan? Seni óte jaqyn tartyp ketkendikten birer sәtke ghana sen dep otyrmyn.  Oghan ashulanba. Men JenPIY-de oqyghan til mamanymyn ghoy. Oqudy tastap kettim, qalagha barghym da kelmeydi, kórgim de kelmeydi.  Qalada bәri jasandy. Kýndiz qyzdary úyan, úldary sabyrly kórinedi de, týn balasy bylapyt bylghanyshqa belshesinen batady. Qala týni boyy jynoynaqqa ainalady. Shaytan azghyryp,  ibilis iyektegen kәri-jasy bәri araqqa kәiip bolady,  nasha tartyp esiriktenedi,  restoran, qonaqýy bitken qyzoynaq ordasy. Azghyndaghan, alapestengen zamandastarymnan qazir ólerdey jeriymin,  aita bersem nebir súmdyq, súrqiyalardy kórip, bilip jýrdik qoy. Bәri biledi, ýndemeydi.  Sen de oqydyng ghoy qalada. Qala - úrpaqty azdyrady, tozdyrady. Ras emes pe?

- Kim biledi, bәrine qara boyau jagha bermeu kerek qoy.

- Anyqtap qarasaq Aydyng betinde de sekpil bar. Sening miyndy ashyttym ba. Kóp sóilep kettim ghoy, sirә. Oibuy, tang atyp qalypty ghoy, siyr sauyp keleyin, - dep kelinshek ornynan túryp, tonyn kiyip, basyna týbit oramalyn orap aldy. Beli ketken týiedey qalyng oigha qamalyp, ýstel shetinde  otyrghan ornymda oilanyp, qarajartastay qatyp qalyppyn.

Daladan qayta kirgen kelinshek:

- Kýn shayday ashylypty! - dedi quana. Baghanaghy mún, qasiret izi joq. Shelekterin alyp shyqqan onyng sonynan men de kiyine bastadym.

Dala beti ýlpildek aqsha qar,  aspan asty, jer ýsti tym-tyrys.  Jylqyshynyng qorjyn ýiining múrjasynan biylep shyqqan  aq týtin de tik shanshylyp kókke kóteriledi. Ýp etken samal joq.

Terisi әbden onghan,  jýni týsken eski qara ton kiygen kelinshekting janyna keldim. Ol sekseuildi birining ýstine birin soghyp, syndyryp әure. Qaruly. Jon arqasy kýjireyip, oramaly qisayyp ketken kelinshek mýlde bóten,  jatbauyr tartyp túr.

- Ákel, men kómekteseyin!

- Qoyynyz... qolynyzdy jaralap alasyz, - dep belin jazyp, synq ete qalghanda moyylday janary jalt ete týsti.  Bar әdemilik, túnyqtyq, sezim oty - kózinde eken ghoy. Tauqimetti qansha tartsa da búnday jandar balajan bolady,  búlar jamanshylyq jasamaydy jәne búlar tym tәuekelshil bolady.

- Qúday men nekelesken  bayyna  qúlay senuing kerek! - dedi ol, nyq ýnmen.

Men qora ainalyp, kýrtik-kýrtik qardy qynsylata basyp,  oy sapyryp, múng mýjip qyrgha kóterildim. Suyq sorghan dala sýmireyip, bezerip túr.

Áppaq mataday bozaryp melshiygen bel-belester. Tanghy ayaz bet shymshylaydy.

Gýr-gýr etip eki uazik ekpindey ýige taqay kelip toqtady.

 

*                 *                 *

Ýstel ýstin jaynatyp tastapty. Búryshtan kilmiyip Erejepov basyn kóterip, bizge tanyrqay ólgen qoydyng kózindey  qyzyl sheldengen núrsyz janarymen melshie qarap qalypty.

- Qane, qoldarynyzdy juynyzdar, as dayyn! - dep jylqyshy  moyynyna sýlgi asynyp, bir qolynda kirlen, ekinshi qolynda shәugim, bәrimizge kezek-kezek su qúiyp shyqty.

Týnnen jelinbey qalghan as qayta jylytylyp, ýime tabaq et әkelindi.

Sapar sómke toly shishalardy suyryp alyp, bәrimizge qúiyp shyqty.

- Baseke, siz bastanyz, tost aitynyz.

- Shanyraqqa tilek aitynyz - dep Ertay qostay qoydy.

- Ár ýide quanysh, bereke bolsyn! Esikten yrys, besikten bala ketpesin!

Kelinshek núrlana jymidy da, týregelip kelip ózi staqan qaghystyrdy.

- Áy bәrekeldi! Tauyp aitylghan sóz. Qane alyp qoyayyq! - dep Bekbolov ózi bastap, jylqyshy qoshtap, staqandaryn kóterip, alyp tastady.  Erejepov jalanayaq jylan basqanday tyjyryna, ýsh-tórt bólip, loqsyp baryp, әreng tauysty. Ertay ishken sayyn óndenip sala beretin sal-seri dersin. Osynday toy-dumannyng gýli, sharshau degenning izi bilinbeydi.

Bas zootehnik eki ret tartqannan keyin kópirip sóilep jýrip berdi.

- Siz beker ishpeysiz. Mynanday alapat suyqta ishpegen adamgha kesel jabysady ghoy - dep araqqa biraz madaq arnady. Bәrimizdi shetimizden maqtap-maqtap kótermelep sóz berdi.

Dastarhan basyndaghylar әngimesi sozylyp, Erejepovtyng masaya bastaghanyn kórip:

- Qoy, túrayyq. Baratyn jerimizge baryp, kórip qaytayyq! - dedim.

- Baseke, onda mynaghan kóz salyp jiberinizshi, - dep Bekbolov qolyma qaghaz úsyndy.

- Búl ne?

- Akt ghoy.

- Qanday akt?

- Úlan Kerimbekovich, qarap shyghynyzshy, akt dúrys jazylghan ghoy, - dep Ertay didary ashylyp, sýlgimen terin sýrtindi.

Bekbolov tótesinen tartty:

- Baseke, myna shanyraqta myna ozat jylqyshy Sapar men Gulya kelininizding aq dastarhanynda tanghy as  ýstinde aktige qol qoyyp berseniz.

- Áy, bәrekeldi! Tauyp aitylghan sóz! Qazaqtyng barlyq mәselesi dastarhan ýstinde sheshilgen. Solay emes pe Erejepov joldas? - dep kózi kilmiyip әzer otyrghan rayselihozdyng bastyghyn týrtpektedi.

- Tak tochno! Tak tochno! Solay. Qayda men qol qoyayyn? - dep Erejepov qolyn sozdy. Áne-mine degenshe eki jerge qolyn qoyyp ta tastady.  Bekbolov erkinsy Ertaygha da dereu  qol qoyghyzdy da qaghazdy maghan ysyrdy.

- Sizder qyzyqsyzdar. Áli ólgen bir jylqyny kórgen joqpyz. Qalay qol qoyamyz?

- Kóresiz, kórsetemiz. Tek myna jerde dokumentti dúrystap alayyq, bәribir ókimet gosstrah arqyly qúnyn qaytarady.

- Úlan Kerimbekovich, qol qoya salynyzshy!   - Bas zootehnik qalamyn tyqqyshtap qoymady.

Kerilgen jip júqa jerinen ýziledi. Shart ta shúrt tars ashulanyp, búrqan-tarqan bolyp shygha keldim.

- Toqqa týsken jylqylar qayda? Onyng bәri asyl túqym, óte qymbat mal. Kórsetinder qane?

- Agha, aghatay, jaghday osylay bolyp qaldy. Týsinesiz ghoy - dep jylqyshy jylamsyrap qolyma jarmasty. - Aghatay, men qúryp ketemin ghoy.

Jasy menen ýlken bolsa da meni «aghataylap» jalpaqtap jalynyp-jalbarynyp túr.

Menimen birge bәri óre týregeldi. Japatarmaghay jarmasyp, jalynuda.

Tek kelinshek qana sol otyrghan orynynda melshiyip qatyp qalypty. Oibay-au, týk kórmey jiyrma jeti bas asyl túqymdy jylqyny óldi dep qol qoi - qylmys qoy.

- Áy, sen neghyp otyrsyn. Kýieuing sottalyp ketedi ghoy. Qayynyna toqtau aitpaysyng ba? - dep Bekbolov jylqyshynyng kelinshegine әkirendedi.

- Joq, Sapardyng týk kinәsi joq. Diyrektor ekeuing bәrin qyrghyzgha sattyryp jiberdinder. Bizge bәleni jappaqsyng ghoy...

- Áy, sapyldaghan qatyn, jap auyzyndy. Uyzday jas jigitti ainaldyra almapsyn! Osydan bir bәle shyqsa ana Roslavli sovhozynyng jylqyshylarynday kýieuing týrmede shiriydi. Ayaghyna jyghyl qane, qayynynnyn, jiberme!

Kelinshek ýn-týnsiz jylap qaldy.

Erejepov otyrghan orynynda qisayyp, úiyqtap ketti.

Gosstrah bastyghy jalang bas kýii dalagha birge shyqty.

Jylqyshy men bas zootehnik ekeuining jalynghandaryna qaramay, qoldaryn silkip tastap:

- Partiyany aldap, memleket malyn talan-tarajgha salghandy kórsetemin senderge! - dep mashinama minip, tartyp kettim.

 

*                 *                 *

Aupartkomnyn  birinshi sekretarynyng aldyna barlyq isti jayyp saldym. Qúrysjanov әbden razy bolghandyghy sonshalyq:

- Kelesi partkonferensiyada seni buro mýshesi etip saylaymyn. Myna narkontroliding isining de, sózining de berekesi joq. Jaraysyn! Naghyz kommunist mine osynday boluy kerek! Erteng saghat ekide buro ótkizemin.  Sen habarlama jasaysyn, jaqsylap dayyndal! Sovhoz diyrektory, partorg, bas zootehnikti shaqyrtamyn. Kalinin sovhozynyng kekesh diyrektory jer basa almay shirenip jýrushi edi. Qolgha týsting be әiteuir - dep alaqanyn ysqylap qoydy.  - Qogham malyn qúrtqan olardyng erteng kózderine kók shybyn ýimeletip, partiyadan  shygharyp, júmystan bosatyp, isin prokuraturagha bergizemin. Ábden isip-pisip ketken ghoy! Shirkin, partiyanyng ókilderining bәri sen siyaqty prinsipti bolsa ghoy, bayaghyda kommunizm ornar edi.

Qúrysjanov  anau-mynaugha sheshilip, ishin aldyrmaydy. Aybarynan, ashuynan yghyp, kózine týspeuge tyrysyp, qashyp-pysyp jýremiz. Mine, maghan býgin yqylasy bólek, kónili dariya.

Týnning biruaqytyna deyin qadalyp otyryp habarlama jazdym. Buroda naqty faktimen aitpasan, kópsózdilikti kótermeydi. Kalinin sovhozyndaghylar shybyn shaqqan qúrly qoryqpaydy, ótirikke әbden mashyqtanyp alghan, etteri әbden ólip ketken. Búl qylmys qoy, óte auyr qylmys! Endi ózderi sazayyn tartsyn. Basqalargha sabaq bolady.

Ertengisin ertelep  birinshi sekretari shaqyrdy.  Jazghan habarlamamdy kóreyin degen ghoy dep alyp-úshyp bardym.

Esik aldynda sary shashty búldyryqtay hatshy qyz:

- Birinshi óte ashuly! - dep qúlaghyma sybyrlady.  Jýregim zyrq ete qaldy. Tasyp túrghan kónilim su sepkendey basyldy. Ishke qorqa-qorqa kirdim.  Aqburyl tarta bastaghan shashyn  silkip qoyyp, kózildirigining astymen sústana qaraghan Qúrysjanov jauar búlttay týnerinki.

Apalaqtap baryp, aldyna otyra da almay, qaqiyp tike túryp qaldym.

- Býldirding ghoy bәrin. Bas zootehnik pen jylqyshyny qorqytyp, tildegening ne?  Tiri bolsam diyrektordy qúrtam depsing ghoy. Ras pa? Sen ýshin mening estimegenim joq. Oblys basshysy Kóbelekov jer-jebirime jetip boqtady. Alqash mújyq sekildi qit etse orysshalap boqtap alyp jóneledi. Jebir, qylmyskerdi anyqtasaq ta bәlege qalamyz...

Qaynaghan samaurynday bolghan audan basshysynyn  qalyptan shyghyp, sóilegenin túnghysh ret kórdim.  Ornynan túryp, ary-beri jýrgishtep ketti.

- Otyr, neghyp  qalshiyp túrsyn. Sender de shash al dese bas alasyndar. Aqyry men tayaq jeymin. Kóbelekov ondyrmaydy,  soyqandy salady.  Ol anau Politburo mýshesi Kiriylenkomen baja.   Mә, mynalargha qol qoy, - dep qaghazdardy maghan qaray laqtyryp jiberdi.  Olar ólgen qarghanyng qanatynday jayylyp qyzyl kilem tósengen  parket edenge qalyqtap týsti.  Dereu jinap qarasam, keshegi ózim әkep bergen akti.

- Nemenege kózindi baghjandatasyn. Qol qoy qane!

- Týsinbedim, joldas Qúrysjanov?

Ol tars etip, bombaday jaryldy.

- Áli kózin ashpaghan sen kýshik nege týsinesin? Sen әli pispegen júmyrtqasyn. Seni tym erte redaktorlyqqa qoyyppyn. Sayasattan júrday dymbilmes sendeyler týbimizge jetedi. Áy, jetesiz, saghan ne aityp otyrmyn. Kalinin sovhozynyng ana kekesh, sumúryn diyrektory men Kóbelekov ekeui institutta birge oqyghan, tipti jatahanada bir bólmede birge jatqan kәtta dos deydi. Týsinding be sumi! Jylannyng auzyna sausaqty salmaydy. Endi jetti me jetene. Týnde Kóbelekov zvondap, tas-talqanymdy shyghardy. Zirkildep, talay kemshilikterdi aityp, qúrtamyn, joyamyn dep әkirendep, tildegeni-ay.  Maghan eregisip, meni ornymnan aldyrtyp, ózing bolu ýshin әdeyi istep otyrghan zalymdyghyng deydi. Qol qoydyng ba, әpkel bermen! - dep ózi bir tekserip shyqty da, ekinshi sekretardy shaqyrdy.

Jasyna jetpey jayyla semirip ketken, araqqa ýiir, kózining aldy kólkildep jýretin ónkiygen jalpaq sary Soloviev degen ekinshi sekretari Erejepov pen Ertaydy erte kirdi.

- Komissiya týgel ghoy. Qazir Soloviev bastaghan myna qol qoyghan komissiya mýsheleri Kalinin sovhozyna barasyndar.  Gosstrah bastyghy apatqa úshyraghan jylqylardyng qúnyn tóleysiz. Jiyrma jeti jylqyny esepten shygharyp,  aktini diyrektorgha tabys etesizder. Erejepov joldas Kalinin sovhozyna qosymsha  rezervten ýsh jýz tonna kombikorm jem bergiziniz. Osy sovhoz malyn qystan qysylmay aman alyp qalugha sizder  tikeley jauapty ókilsizder! Erejepov eger sovhozda 24  forma boyynsha ólim-jitim  maly bolsa osy komissiyamen  dúrystap aktimen shygharynyzdar.  Býgin buro ótpeydi.  Partiyanyng mindeti - jazalau emes, kómektesu! Týsinikti me?

- Týsinikti! - dep bәrimiz  týregep, symday tartylyp, túra qaldyq.

- Rúhsat etseniz, auyryp túrghanym, men barmay-aq qoysam - dep edim Qúrysjanov shanq ete qaldy.

- Jauapty partiya qyzmetkeri auyrmau kerek. Doghar sózdi! Ei, sen ózing kóp sóileytin, týk týsinbeytin doghal, sayasattan shalasauatty  kommunist ekensin! Ketinder qane, joghalyndar! Ónkey milau, naqúrystar!

Atyp-atyp qalay dalagha shyqqanymyzdy bilmey qaldyq. Ertay mening mashinama, Erejepov ekinshi sekretardyng kóligine minip, qalyng qar kómgen jolmen Kalinin sovhozy qaydasyng dep  tartyp kettik.

 

*                 *                 *

Kónil hoshym bolmay, sirkem su kótermey otyrsam Ertay jayran-jayrang etip әngimelesuge qúshtar.

- Kóringen nәrseni kóniline ala berme. Birinshi bastyq bolghan song úrysady, tәrbiyeleydi. Oi-hoy, mening júmysym qyp-qyzyl janyp túrghan órt qoy, ylghy da osylay alashapqyn  bolyp jýremiz. Kóndigip ketesin. Bayqap qarashy, úzaq jasaytyndardyng bәri salmaqty, kónildi jýredi, - dep Ertay  anekdottar aita bastady.

Shoferym shiqyldap mәz,  men de týiinim jazylyp, jadyrayyn dedim.

Ertay -  úzaq jyldar gosstarhtyng bastyghy bolyp kele jatqan, elding bәrining tilin taba biletin basshynyng biri. Eshkimge qarsy kelmeydi, kýlip qarsy alyp, kýlip shygharyp salady.

- Audannyng qansha birinshi basshysyn bilemin bәri qatal, óstip zirkildep, zildenip, úrysyp, qabaqtary ashylmaydy.  Oibay-au, basshy bos bolsa - bereke ketedi,  jan-jaqqa bytyrap shashylyp qalmaymyz ba? SK-dan solay tapsyrma  alghan, olargha eshuaqytta qarsy keluge bolmaydy. Qarsy kelseng jelkeng qiylady. «Sizdiki dúrys, bәrine maqúl» dep móndi-móndi bolyp, yghyna jyghylyp jýre ber.  Beymezgil shaqyrghan qorazdyng basy shabylady. Abaylap, tek jýrseng - dóngelenip kóp jýresin.

Ertay meni jaqyn tartady, menen jiyrma jastay ýlkendigi bar. Aytqanynyng jany bar, biraq jan-dýniyem  qabylday  almay әlek.

Aydaladaghy bir týp toranghyday tughannan qaqiyp jalghyz óskendikten be  kisikiyiktenip, kóp adammen aralaspay,  ishki syrymdy aqtara almay, siresip jýremin.  Qanday ghana jannyng agha-inileri,  qaumalaghan bauyrlary bolady,  qyzygha da qyzghana qaraysyng da ishten tynasyn. Ghúmyr boyy әkem túttay jalghyz bolypty,  men de әke-sheshemnen erte aiyrylyp, internattyng qara nanyn qaujandap, ash-jalanash bolyp  tirmiziktenip, ólermendikpen oqydyq, diplom aldyq, júlqynyp jýrip kózge týsip, tez óstik. Jiyrma jeti jasymda audandyq  gazetting bildey bas redaktoryna taghayyndarda Qúrysjanov jeke qabyldap:

- Sen lapyldaghan jassyn. Ár nәrseni bayyppen, oilanyp shesh. Talantyna  shek keltirmeymin. Tek eki nәrseden erekshe saq bol. Auzyna araq-sharap alma, ekinshi  qyz-qyrqynnan abay bol.  Búl ekeui de moyynyna kiyiler túzaq, ómirindi qúrtatyn tozaq! Týsinikti me! - dep tapsyrghan.

Ertay agha da  mine, әngimeni  sol ynghaygha audaryp keledi.

- Úlan, bauyrym, seni erekshe syilaymyn,  tipti inimdey jaqsy kóretinimdi bilesin. Agha bolghan song saghan bir tәmsil aitayyn.  Biz eski qaqsaldar ne kórmedik. Bәrimiz de bórik kiygen erkek atymyz bar. Nesin jasyrayyq әdemi qyz-kelinshek kórsek kókke toyghan tekedey  qyzylkózdenip qalamyz. Qatyndar  qylymsy jymisa  dýnie tónkerilip ketse de bәri-bәrin tars úmytyp, kýilegen qúnajyn kórgen búqaday jyndysýreylenemiz.

Atam zamannan beri erkek atty úrghashygha kóz tigedi, qúmartady, keyde qútyryp, alapestenip ketedi. Jassyng ghoy lapyldap jýrip - qatyn degen órt qoy, órtenip ketpe, kóringenge kózindi satyp, kónilindi berme.

Sabyr týbi - sary altyn. Abaylap jýrseng - alysqa barasyn. Qatyn bitkenning bәri birdey emes.  May taqym, jyn taqym, súm taqym dep ýshke bólinedi.   Kýlmey tyndap al. Búrynghylar aitqan kóne ghaqliya ghoy. May taqym degeni - múnday qatynnyng erkegining joly ashylyp,  qyrsyghy kesilip,  mol dәuletke jolyghyp, berekeli, merekeli bolasyn. Jyn taqymgha jolyqsang - qyrsyq shalyp, abyroydan aiyrylyp, berekeng ketip, ómirinning tas-talqany shyghady. Al, súm taqymdy qatyngha  keziktirmey-aq qoysyn.  Onday qatyndarday satqyn, saldaqy búiyrghan erkek bitken ajal qúshyp, ómiri ýziledi. Biz kópti kórdik,  beti jyltyraghan qatyndardyng kesirinen nebir atpal arystanday jigitter araq iship, qyzmetinen airylyp, qúryp ketti.  Talay-talay azamattar qor bolyp qaldy. Erejepov te ósip, keyin birinshi sekretari bolady-au deytinbiz, mine kóz aldymyzda saldaqy qatynynyng kesirinen óship bitip barady, әbden qúldyrady.  Kóringen qyzyl ala kóbelekti qua berseng de  orgha jyghylasyng - dep Ertay keybir hikayalardy aita bastady.  Búl kisi neni túspaldap otyrghanyn ishim sezip, qylp ete qaldym.

Ýndemey qysqy jolda qyz-kelinshekter jayly, olardyng mekirligi men kesirligi jayly qyzyq-qyzyq  oqighalardy tynday berdim.

Áppaq qar kómgen auyl ortasyndaghy sovhozdyng eki qabat kensesi aldynda  bizdi jap-jana búlghyn jaghaly, qyzyl ton kiygen diyrektor:

- Qúrmetti ókilder, qosh keldinizder! - dep týk bolmaghanday, monshadan jana shyqqanday buy búrqyrap, jylmiya kýlip qarsy aldy.

Abai.kz