ناعاشىبەك قاپالبەكۇلى. 27 جىلقى جانە سۇلۋ كەلىنشەك
- كالينين سوۆحوزىنىڭ جيىرما جەتى باس جىلقىسى ەلەكتر جەلىسىنە ۇرىنىپ توك سوعىپ، قىرىلىپ قالىپتى. بارىپ، كوزبەن كورىپ، انىقتاپ كەلىڭدەر، - دەدى بۇكىل بيۋرو مۇشەلەرىنىڭ كوزىنشە ماعان تاپسىرما بەرگەن ءبىرىنشى سەكرەتار. قاسىما اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باستىعى ەرەجەپوۆ پەن گوسستراحتان ەرتايدى قوستى.
رايكوم ايتتى - بۇلجىماس زاڭ. كالينين سوۆحوزى ورتالىقتان جىراقتا سونوۋ قالىڭ قۇمنىڭ جاعاسىنا ورنالاسقان تۇيە مەن جىلقى وسىرەتىن شارۋاشىلىق.
استىمدا سۋ جاڭا ۋازيك، ءىشىن قالىڭداپ ەشكى تەرىسىمەن تىستاپ، تابانىنا كىلەم توسەتتىرگەنمىن. دالادا اقپاننىڭ اقىرعان اق بورانى، ال ماشينا ءىشى ۇياداي جىپ-جىلى. ەكەۋىن قاسىما وتىرعىزىپ الىپ، سوۆحوزعا جەتىپ باردىق. ديرەكتور اۋىرىپ قالدى دەپ، ءبىزدى باس زووتەحنيك قارسى الدى. قارا تونى قاۋدىرلاعان ءىرى دەنەسىنە قاراماي ۇشىپ-قونىپ، ءىلتيپات كورسەتىپ جاتقان باس زووتەحنيك سالدىرلاي قاتتى سويلەيدى ەكەن.
- ۇيدەن ءشاي ءىشىپ، جىلىنىپ الىڭىزدار. كۇن ازىناپ تۇر عوي، جول جابىلىپ قالماسا... مۇمكىن اشىلعان سوڭ ەرتەڭگىسىن شىعىپ كەتەمىز بە؟
- باقانداي ءبىر ءۇيىر اسىل تۇقىمدى جىلقىلار تۇگەل قىرىلىپ جاتقاندا قايتىپ دەمالاسىڭ باس زووتەحنيك جولداس؟ كەتتىك قانە!
تۇرىنە قاراساڭ قانشا جاستا ەكەنى ايىرعىسىز ەرەجەپوۆ:
- ۇلان كەرىمبەكوۆيچ، توڭىپ، دىرىلدەپ تۇرمىن سەنسەڭىز. ءبىر-ەكى كەسە ءشاي ءىشىپ، جىلىنىپ الايىق. جول الىس، كۇن بولسا مىناۋ بوزداعان...
- استان ۇلكەن ەشتەڭە جوق، - دەپ ەرتاي دا قوستاي كەتتى.
- كالينين سوۆحوزىنىڭ جيىرما جەتى باس جىلقىسى ەلەكتر جەلىسىنە ۇرىنىپ توك سوعىپ، قىرىلىپ قالىپتى. بارىپ، كوزبەن كورىپ، انىقتاپ كەلىڭدەر، - دەدى بۇكىل بيۋرو مۇشەلەرىنىڭ كوزىنشە ماعان تاپسىرما بەرگەن ءبىرىنشى سەكرەتار. قاسىما اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باستىعى ەرەجەپوۆ پەن گوسستراحتان ەرتايدى قوستى.
رايكوم ايتتى - بۇلجىماس زاڭ. كالينين سوۆحوزى ورتالىقتان جىراقتا سونوۋ قالىڭ قۇمنىڭ جاعاسىنا ورنالاسقان تۇيە مەن جىلقى وسىرەتىن شارۋاشىلىق.
استىمدا سۋ جاڭا ۋازيك، ءىشىن قالىڭداپ ەشكى تەرىسىمەن تىستاپ، تابانىنا كىلەم توسەتتىرگەنمىن. دالادا اقپاننىڭ اقىرعان اق بورانى، ال ماشينا ءىشى ۇياداي جىپ-جىلى. ەكەۋىن قاسىما وتىرعىزىپ الىپ، سوۆحوزعا جەتىپ باردىق. ديرەكتور اۋىرىپ قالدى دەپ، ءبىزدى باس زووتەحنيك قارسى الدى. قارا تونى قاۋدىرلاعان ءىرى دەنەسىنە قاراماي ۇشىپ-قونىپ، ءىلتيپات كورسەتىپ جاتقان باس زووتەحنيك سالدىرلاي قاتتى سويلەيدى ەكەن.
- ۇيدەن ءشاي ءىشىپ، جىلىنىپ الىڭىزدار. كۇن ازىناپ تۇر عوي، جول جابىلىپ قالماسا... مۇمكىن اشىلعان سوڭ ەرتەڭگىسىن شىعىپ كەتەمىز بە؟
- باقانداي ءبىر ءۇيىر اسىل تۇقىمدى جىلقىلار تۇگەل قىرىلىپ جاتقاندا قايتىپ دەمالاسىڭ باس زووتەحنيك جولداس؟ كەتتىك قانە!
تۇرىنە قاراساڭ قانشا جاستا ەكەنى ايىرعىسىز ەرەجەپوۆ:
- ۇلان كەرىمبەكوۆيچ، توڭىپ، دىرىلدەپ تۇرمىن سەنسەڭىز. ءبىر-ەكى كەسە ءشاي ءىشىپ، جىلىنىپ الايىق. جول الىس، كۇن بولسا مىناۋ بوزداعان...
- استان ۇلكەن ەشتەڭە جوق، - دەپ ەرتاي دا قوستاي كەتتى.
باس زووتەحنيكتىڭ جايتاڭداعان اشىق-جارقىن كەلىنشەگى اعىلشىن ءتىلىنىڭ مۇعاليماسى داستارحاندى جايناتىپ تاستاپتى. ەت جەپ، قۇرت قاتقان سورپا ءىشىپ، شايعا قانىپ، جولعا شىقتىق.
باس زووتەحنيكتىڭ ۋازيگىنە وتىرىپ، ەكەۋىمىز جول باستادىق. ەرەجەپوۆ پەن ەرتاي مىنگەن مەنىڭ ماشينام قالىڭ قارلى بوراندا ايتەۋىر قالماي ىلەسىپ كەلەدى.
- اۋ، وسى سەندەردىڭ ديرەكتورلارىڭ جۇمىس ىستەي مە ءوزى؟ قاشان كورسەڭ الماتىدا جۇرەدى، ءوزى ءالى كۇنگە كوشىپ تە كەلمەپتى. الگى شەشەندەرگە توعىز قورا سالدىردىق دەپ اقشاسىن جەپ قويدى دەپ ءسوز شىعىپ ەدى، اقىرى نە بولدى؟ - دەپ باس زووتەحنيكتى القىمعا الدىم.
شىنىندا دا ديرەكتور باس تەرىسى كەلىسپەگەن، تۇكىرىگىن شاشىراتىپ كەكەشتەنە سويلەگەن ءسوزىن جان ادام تۇسىنبەيتىن وركوكىرەك قۋ، بەرەكەسىز بىرەۋ. جۇمىسى سونشا اقساپ جاتسا دا بىلق ەتپەيدى. مىنە، ءبىزدى دە مەنسىنبەي ۇيىندە تىعىلىپ قالدى.
- پرورابتىڭ شالالىعى عوي، دوكۋمەنتتەردى دۇرىس تولتىرماعان. قۇم ىشىندەگى قامىس قورالار عوي سالىنعان! بىراق بىرەۋلەر قاستاندىق جاساپ ورتەپ جىبەرىپتى ءبارىن. كوميسيا شىعىپ، گوسستراحتان قۇنىن ءوندىرىپ الدىق قوي...
- ال، باس زووتەحنيك جولداس، قالاي عانا ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا وسىنشاما جىلقى قىرىلىپ قالدى؟ كورشى كولحوز، سوۆحوزداردىڭ ءورىسى ءبىر، قونىسى ءبىر مالدارى ءدىن امان. پارتيالىق جاۋاپ بەرەسىڭدەر بۇعان! قوزى الۋ جوسپارىنان ەڭ سوڭىنداسىڭدار، مال شىعىنى دا وراسان. بۇل قالاي بەكبولوۆ جولداس؟
قۋىرىپ، شىجعىرىپ بارا جاتسام دا ءرۋلدى سىعا ۇستاعان باس زووتەحنيك مىڭق ەتەر ەمەس.
- بيىل جوندەيمىز ءبارىن، رەتكە كەلتىرەمىز، - دەپ مىڭگىرلەگەندەي بولدى.
قوپاداعى شويىن جولدان وتىسىمەن ەن دالاعا شىقتىڭ با دەگەندەي اقتۇتەك الا قانشىق بوران جالاقتاپ، ءۇردى دە تۇردى.
- وسىننان قانشا شاقىرىم ءبىز باراتىن جەر؟
- ءجۇز جيىرما بولىپ قالادى. جول اشىق بولسا ەشتەڭە ەتپەس ەدى، ال مىناندايدا قيىن-اق...
جول تاناۋى قۋسىرىلىپ، تارىلا تۇسكەن، دوڭگەلەكتىڭ قوس ءىزى كەيدە كورىنىپ، كەيدە مۇلدە كورىنبەيدى.
- اڭىراقايدىڭ قۇزعىن جەلى كوتەرىلىپتى عوي، - دەپ باس زووتەحنيك اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇردى.
ۇلىعان بوران تەرەزە اينەگىن ساباپ-ساباپ كەتەدى. جول جيەگىندەگى كۇردىك-كۇردىك اققىراۋ كومگەن بۇرىسكەن شوق-شوق جۋسان قوبىزداي سىڭسيدى.
جانالعىش ازىرەيىلدەي ىسىلداپ-ىزىلداپ، اھلاپ-ۋھلەپ الاس قاعىپ توقتامايتىن اڭىراقايدىڭ اق مىلتىق بورانى قۋراعان قاڭباقتاردى دەدەكتەتە قۋالاپ، جول ۇستىنە اكەپ تىعىپ، قارمەن بۇركەپ تاستاپتى.
ەكى ۋازيك تە ىزىلداي ىشقىنىپ، قالىڭ قاردى قارس ايىرىپ، بورانعا قارسى اشۋلانعان ارىستانشا ۇمتىلادى.
قىس ءتۇستى بولدى اۋدان الاشاپقىن بولامىز، بۇكىل مال وسىندا قىستايدى. رايكوم ءبىزدى وكىل ەتىپ كولحوز-سوۆحوزداردىڭ مال قىستاتۋىن تەكسەرتەدى. قانشەڭگەلدە اپتالاپ كەزەكشى بولىپ جاتامىز. ال مىنانداي - وقىس وقيعا، الاپات جاعدايداعى ەرەكشە تاپسىرماعا اباي بولماساڭ بوسقا كۇيىپ كەتەسىڭ.
جول-جونەكەي قوسقۇدىق، اششىساي دەگەن ءبىر-ەكى ۇيلىك قىستاۋ ماڭدارىنان عانا بولماشى تىرشىلىك نىشانى سەزىلەدى. باسقا سەلت ەتكەن ەشتەڭە جوق، سۇرقاي دالا، سۇمىراي كەش.
اڭىراقايدىڭ ازىرەيىل بورانى باستالسا كولىك تە جۇرە بەرمەيدى. مىنە، بىزگە قارسى ازىناعان اباجاداي ەكى عانا اسكەري ماشينا ءوتتى.
- ۇلان كەرىمبەكوۆيچ، ءسال-ءپال توقتاپ، اياق-قولىمىزدى قوزعالتىپ الايىق - دەپ باس زووتەحنيك سۇرانعاندا ءوزىم دە ازەر وتىرعانمىن، باسىمدى يزەي بەردىم.
بەكبولوۆ سومكەسىنەن اراق، كونسەرۆى، قازى، ەت شىعارا باستاپ ەدى:
- وسى توي-تويلايمىن دەپ گولايتتاپ ءجۇرىپ قۇرتتىڭدار عوي قوعام مالىن، - دەپ دۇرسە قويا بەردىم. ول دەرەۋ سومكەسىن قايتا جيناستىرا باستادى.
قۇتىرعان توبەتتەي بوران ارسىلداپ-گۇرسىلدەپ ورايدا-وراي سوعادى، ءسال-ءپال عانا ەنتىگىن باسىپ الادى دا قايتا ەكىلەنەدى. جىلقىنىڭ كارتاسىنداي اياز سورعان اپپاق بەل-بەلەستەر بوزارادى.
مەنىڭ شوفەرىم مەن ەرتاي ءتۇستى دە، ەرەجەپوۆ كورىنبەدى.
- ول ۇيىقتاپ قالدى - دەگەندە گوسستراحتىڭ باستىعىنىڭ اۋزىنان اراق ءيىسى بۇرق ەتە ءتۇستى.
«ءا-ءا، بۇلار وكىرتىپ ءىشىپ كەلەدى ەكەن عوي».
- باسەكە، كۇن قاقاپ تۇر عوي، جىلىنۋ ءۇشىن ءسال-ءپال ءىشىپ ەدىك، - دەپ ەرتاي اقتالعانسىدى.
- كەش باتىپ بارادى، تەزدەتەيىك قانە! - دەدىم دىگىرلەپ. انە-مىنە دەگەنشە قاراڭعىلىق ۇيىرىلە باستادى.
- ەندى قانشا قالدى؟
- جيىرما شاقىرىمداي - دەدى بەكبولوۆ العا ۇڭىلگەن قالپى.
جول ەكىگە ايىرىلدى، تىكە كەتەتىنى - قانشەڭگەلگە بارادى. قانشەڭگەل - قۇم وڭىرىندەگى قىستايتىن مالشىلاردىڭ ورتالىعى سانالاتىن ونشاقتى ءۇيلى اۋىل. ءبىز وعان جەتپەي اياقجول دەپ اتالاتىن جولمەن كۇنباتىسقا بۇرىلدىق. بۇل وڭىردەگى ءار ساي، جوتا، جولىنىڭ وزىندىك اتتارى بار، ونى مىنا بەكبولوۆتار جاتقا سوعادى، ءتىپتى قىزىق-قىزىق تاريحىنان دا اڭگىمە ايتادى. قانشەڭگەل ونشاقتى شاقىرىم، ودان ارمەن قالىڭ قۇم ىشىندە جۇزدەي شاقىرىم جەردە - اقتۇز اتتى كەنشىلەر پوسەلوگى بار.
ماشينا شوقالاقتاپ، سەكىرىپ، ويقى-شويقى جولدا ىزىلداپ ءجۇرىسى ونبەيدى. الدان تۇك كورىنبەيدى. الگى ەرتەگىلەردەگى تاۋسوعار مەن كولتاۋىسارلار شايقاسىنداي قۇم، قار جەنتەك-جەنتەك ماشينامىزدى سابالاپ، قۇم قويناۋىنىڭ اڭكى-تاڭكىسى شىققان.
ەكى مارتە وپپا قارعا تىعىلىپ، ازەر شىعارىپ الدىق.
ءولدىم-تالدىم دەگەندە جىلت-جىلت ەتكەن جارىق كورىندى. اۋپىلدەگەن ەكى باراق يت الدىمىزدان جۇگىرىپ شىعىپ، شابالانا ءۇردى.
قورا-قوپسىعا جاناي سالىنعان ۇيگە تاقاپ توقتاي قالعاندا ەسىكتەن تونىن جەلبەگەي جامىلا ءبىر جىگىت جۇگىرە شىقتى.
- كەت، ءاي كەت ءارى، - دەپ يتتەردى اپارىپ ۇيشىكتەرىنە قامادى. - كەل، كەلىڭىزدەر! - دەپ باس زووتەحنيكتى عانا تانىپ، بىزدەرگە تاڭىرقاي قاراپ، ۇيىنە باستادى.
- جاۋراپ قالمادىڭىزدار ما؟ جول ۇزاق، كۇن بولسا مىناۋ، بوران دەگەندەي... مەن سۆەت بەرەيىن، قازىر شابانكانى قوسايىن! - دەپ سەرەيگەن ۇزىن جىگىت قالبالاقتاپ قالدى.
تىر-پىر ەتىپ شابان دۆيجوگى وتالىپ، لىپ-لىپ ەلەكتر جارىعى جاندى.
ءبىز ۇيگە جاۋراپ كىردىك.
بەتىنىڭ قىزىلى تامعان تولىقشا كەلگەن اقسارى كەلىنشەك ءۇي-ءىشىن جيىستىرىپ، تورگە كورپە توسەپ جاتىر.
بەكبولوۆ بىردەن تاپسىرما بەرە باستادى:
- پەشتى جاعىپ، ءشايلارىڭدى اكەلىڭدەر. كەلىنجان تەزدەت، توڭىپ قالدىق.
- قازىر-قازىر، اعالار!...
دوڭگەلەك ۇستەل ۇستىنە قانت، ماي قويىپ، ءشاي اكەلگەنشە بەكبولوۆ تانىستىرا باستادى:
- مىنا كىسى ءبارىمىزدىڭ باستىعىمىز - دەپ مەنى ماقتاپ-ماقتاپ تالاي جەرگە اپاردى. ءوزى گازەتكە شىققان مەنىڭ اڭگىمەلەرىمدى وقىعاندىعىن تانىتىپ، ۇلكەن جازۋشى دەپ دارداي عىپ قويدى.
بۇرىسكەن سۋ تورعايداي اپتەر-تاپتەرى شىعىپ مىجىرايعان ەرەجەپوۆ پەشكە كىرىپ كەتە جازداپ قاقتالىپ وتىر. ال، وسىنداي ساپارلارعا ابدەن ەتى ءولىپ كەتكەن ەرتاي شيراق، قايتا قۋناق قاعادى.
- مىناۋ الگى جىلقىشىمىز - ساتتار، مىناۋ كەلىنشەگى - گۋليا.
شايمەن بىرگە سىڭعىرلاپ بوتەلكەلەر كەلدى، ەرەجەپوۆ كوزى تۇنىپ ەكى رەت قىرلى ستاكانمەن تارتقاننان كەيىن كادىمگىدەي سويلەي باستادى.
- ال، باسەكە، مەن مىنا ساتتارمەن قانشەڭگەلگە بارىپ كەلە قويايىن - دەپ بەكبولوۆ ورنىنان تۇردى - كەلىن، شىراعىم سوعىم ەتىنەن مولىراق سال.
- مەن دە الگى پوچتاشىدا شارۋام بار ەدى، سەندەرمەن بىرگە بارايىن! - دەپ گوسستراحتىڭ باستىعى ەرتاي دا ولارعا قوسىلدى.
ەرەجەپوۆ ماشينادان سومكەمدى الام دەپ دالاعا بىرگە شىعىپ كەتىپ ەدى، كوزى ءتىپتى اتىسىپ كەتىپتى، ۇستەلدە تۇرعان اراقتان ءداۋ ءبىر ستاقانعا لىپىلدەتە ءوزى قۇيىپ تولتىرىپ الدى دا لىقىلداتا جۇتقانى-اي!
شوكىم ناندى يىسكەلەپ، بىردەڭەلەردى مۇرنىنىڭ استىنان مىڭگىرلەپ ايتقان بويى قىلجيىپ ۇيىقتاپ كەتتى.
بۇرىشقا كوتەرىپ اپارىپ جاتقىزىپ، ۇستىنە تونىن جاپتىم.
- بۇل كىسى دە كوتەرە المايتىن بولىپتى، ايەلى باسقا كۇيەۋگە ءتيىپ كەتكەلى وسىنداي بولىپ ءجۇر... نە دەگەن اتپال ارىستانداي جىگىت ەدى!...
قازانعا ەت سالىپ بولىپ، داستارحاننىڭ شەتىنە تىزە بۇككەن كەلىنشەك بۇرىشقا نەمقۇرايدى عانا كوز قيىعىن سالدى.
- ءوزى تۇك تاماق ىشپەيدى، ەندى وسىدان ماڭگىرىپ ەرتەڭگىسىن بىراق ويانادى. وتە ءبىلىمدى، جىگىتتىڭ تورەسى ەدى، شامنىڭ بىلتەسىندەي تاۋسىلىپ ءبىتىپ بارادى.
داستارحان ۇستىنە ءبىر شيشا اراق اكەپ قويدى.
- وقىمىستى قاينىم، جاۋراپ كەلدىڭ عوي، كەل مىنادان تارتىپ جىبەر.
- جاڭا ايتتىم عوي، مەن ىشپەۋشى ەم...
- وندا مەندە تازا سپيرت بار، - دەپ ساندىعىن سارت-سۇرت اشىپ، ىشىنەن اسكەري فلياجكا شىعاردى. - ەم ءۇشىن، قاراشى، تۇشكىرە بەرەسىڭ دەنەڭدى سۋىق بۋىپ قالعان.
شىنىندا دا مۇزداپ، جايىم بولماي تۇر.
- جاسىم جيىرما توعىزدا دەيسىڭ بە؟ كۇيەۋىم وتىز التىدا. ال ءوزىم... - دەپ سىلق-سىلق كۇلدى. - ءوزىم بيىل جيىرما التىعا شىعامىن.
ءما، مىنا كەلىنشەك مەنەن دە جاس ەكەن عوي. جۇپ-جۇمىر بىلەگى مەن تولىق ومىراۋىنا كوزىم ەرىكسىز ءتۇسىپ كەتتى.
- وقىمىستى قاينىم-اۋ، جەڭگەڭنىڭ نيەتىن قايتارما - دەپ ستاقانعا جارتىلاي فلاجكەدەن سپيرت قۇيدى دا، ءبىر شىنى تازا سۋ اكەپ بەردى. جارقىلداي كۇلىپ، دەنەسىن تاقاي جانىما وتىرا كەتكەندە جىلى اعىس بويىما جۇگىرىپ ءوتتى. - ەم ءۇشىن دەمالماي تارتىپ جىبەر!
ءارى-ءسارى بوپ وتىرىپ:
- اق جەڭەشە! ءبىرىنشى ءسىز الىڭىزشى!
- ءاي شەشەك-اۋ، مەن تاماق ىستەيمىن عوي. مەيلى وقىمىستى قاينىم ايتقاندا ۋ دا بولسا ءزام-ءزام بولار - دەپ وزىنە قۇيعاندى ارى بۇرىلىپ ءسىمىرىپ الدى دا، ارتىنان سۋ ءىشىپ، ءبىراز وتىرىپ قالدى.
بەرى بۇرىلعاندا جانارىندا لىپىلداعان وت تۇتانىپتى. ادەمى جان جادىراتار جىميىسى قانداي!...
- نارتاۋەكەل! الا عوي، قانە قاينىم!..
- ءيا، دەنساۋلىق ءۇشىن،- دەپ كوزىمدى شارت جۇمىپ تارتىپ كەپ جىبەردىم.
اۋا جەتپەي تۇنشىعىپ بارامىن.
- مىنانى جۇتىپ جىبەرىڭىز - دەپ مولتىلدەگەن كەسەدەگى سۋدى ۇسىندى اق كەلىنشەك. ءىش-الەمىم ورتەنىپ بارادى.
لەزدە بۋسانىپ، جانىم جادىراپ شىعا كەلدى. تەمىر پەشتەگى لاۋلاعان وتتان با، ءۇي ىسىپ بارا ما، ارقاما جاپقان تونىمدى ىسىرىپ تاستادىم.
كوزىم شىراداي جانىپ، ارتىنان ىشكەن ەكى كەسە ىستىق شايعا بالبىراپ، بالقىپ، ىشكى الەمىم ىستىق اعىسقا تولىپ، راحات كۇيگە بولەنىپ، تولىپ شىعا كەلدىم.
- ابدەن بۋىن-بۋىنىڭىزدى سۋىق قارماپ قالىپتى، كەل تەرىڭدى ءسۇرتىپ جىبەرەيىن، - دەپ اپپاق جۇمساق سۇلگىمەن بەت-اۋزىمدى ءبىر قولىمەن سۇرتكىشتەپ، ەكىنشى الاقانىمەن ارقامدى سيپالاي ما، ايتەۋىر ءبىر راحات الەمگە جانىم بولەنىپ، بۇكىل دەنەم جادىراپ، شاتتىق ءانىن سالا جونەلدى.
- وقىمىستى قاينىم-اۋ، كەل، ەندى كىشكەنە عانا ىشسەڭىز، تۇك تە بولماي ءبىرجولا ساۋىعىپ كەتەسىز.
ماناعىداي ەمەس، ءوزىمنىڭ دە تاعى ىندىنىم قۇرىپ، زەيىنىم سوعان اۋىپ تۇر. مىنا بۇلىقسىعان ادەمى كەلىنشەك تاعى قىشاسا ەكەن دەگەن ەمەكسى وي بۋادى.
- تەرلەپ، جاقسى بوپ قالدىم، جەتەر، جەڭەشە؟
- جەڭگەڭنىڭ تىلەگىن قايتارما. سۋىق ابدەن سورىپ تاستاعان، سۇيەك-سۇيەگىڭە دەيىن ءوتىپ كەتكەن. ەگەر مىنانى ىشپەسەڭ، كەيىن كەسەلدەنىپ كەتەسىڭ.
- اق جەڭەشە-اۋ، ونىڭ ءبارىن قايدان بىلەسىڭ؟
- مەن كوپ نارسە بىلەمىن، قاينىم... قازىر سۋ اكەپ بەرەيىن...
مەنەن كەيىن ول دا تارتىنبادى.
تەمىر پەش ۇستىندە قازاندا جىلقىنىڭ ءسۇر ەتى شۇرق-شۇرق قاينايدى، ءۇي ءىشى ىستىق پا، جوق سپيرتتەن بە تەرلەپ اپ جونەلدىم.
شار ەتىپ بالا جىلادى.
كەلىنشەك لىپ كوتەرىلىپ، تولقي باسىپ «مەن قازىر» دەگەندەي ىممەن بىلدىرە تۇپكى بولمەگە كىرىپ كەتتى.
بالاسىن ۇيىقتاتىپ، قايتا كىرگەندە كەلىنشەك ءتىپتى اجارلانىپ كەتىپتى. ەكى بەتى البىراپ، ەرىنى قىزعالداقتىڭ ۇلبىرەگەن قاۋىزىنداي قىزارا تولىپ، كوزى جارقىراپ، ۇستىنە جەڭسىز كويلەك كيىپتى.
- ءۇي ىسىپ كەتتى عوي، - دەيدى مەنىڭ سۇقتانا قاراعانىما قىسىلعانداي. تارالعان ەكى بۇرىم شاشى ۇزىن، ارقاسىن ەركەلەي قاعىپ، بوكسەسىن ۇرادى.
ول وتتى قاعىستىرىپ، سورپانى ساپىرىپ، ەتتى اۋدارىستىرىپ جاتقاندا شىداي الماي ورنىمنان قالاي تۇرەگەلىپ، ارت جاعىنان بارىپ قاپسىرا قۇشاقتاعانىمدى بىلمەيمىن. ونىڭ قولاڭ شاشىن سيپاپ، وزىمە تارتقاندا ول كۇلە بۇرىلدى.
- ءوي، قاينىم-اۋ، ەتتى ساپىرايىن دا! - دەدى ءزىلسىز ۇنمەن سىبىرلاي.
مەن ەركىنسىپ كەتتىم، اپپاق ءمارمارداي مويىنىنان، جۇپار ءيىستى ومىراۋىنان، توپ-تولىق ەرىنىنەن ءولىپ-ءوشىپ سۇيە باستادىم.
- شەشەك-اۋ، ءجۇر انا بولمەگە بارايىق! - دەپ ەركەلەي نازدانعان كەلىنشەك تۇپكى بولمەگە جەتەكتەي جونەلدى.
اپپاق سەيسەپتى كورپە جاپقان جەرگە توسەك سالىپ قويىپتى. سول بۇرىشقا بارىپ، شىرت ەتكىزىپ جارىقتى ءوشىرىپ، شەشىنە باستادى.
كومپيگەن توسەككە سۇڭگىپ:
- كەلسەيشى، - دەيمىن ۇزدىگىپ.
- قازىر - دەيدى ول شاشىن تۇزەي، كورپەنى اشا بەرىپ، - شىداسايشى جانىم!...
التىننىڭ بۋىنداي، كۇمىستىڭ سۋىنداي ىڭكار كوڭىل الىپ-ۇشىپ بارادى.
كۇن سىڭگەن، ءسۇت سىڭگەن، ۋىز ءيىسى بۇرقىراعان توپ-تولىق ۇرشىقشا يىرىلگەن پىسكەن اڭگەلەكتەي جاس كەلىنشەك ەسىمدى الىپ، ەلجىرەپ، الىس-الىس ارمانتاۋلارىنان اسىپ كەتىپ بارامىن، شاتتىق شىڭدارىنا بيىكتەپ كەلەمىن...
نە دەگەن عاجاپ الەم، سيقىرلى دۇنيە: مىڭ عاسىردا ءبىر اق رەت كەلىپ، كەتەتىن ناعىز راحاتستان ۇجماق ەسىگىن اشىپ، ءتورىن ۇسىنىپ، تاڭعاجايىپتارىمەن تاڭقالدىرا تانىستىرىپ، ەسىمدى الىپ بارادى، ءبارىن-ءبارىن ۇمىتتىرىپ، ەستەن تاندىرىپ، ەسەڭگىرەتىپ بارادى.
قىز جىبەكتىڭ جەلكىلدەگەن اسەم كوڭىلىندەي، اق باياننىڭ اقجارقىن پەيىلىندەي، قىز قۇرتقانىڭ ساعىنىشتى سازىنداي الديلەگەن اقۇلپا اپپاق سەزىمدەر تۇتقىنىندا ءشاھيد بولىپ كەتسەڭ دە ارمانىڭ بولماس، ءسىرا! اپپاق شۋدا-شۋدا بۇلتتار ۇستىمەن جەلبىرەي ۇشىپ كەلەمىن، ۇشىپ كەلەمىن. اعاراڭداعان اق پەرىشتەلەر تىم بيىككە الىپ ۇشىپ اكەتتى.
* * *
كوزىم ءىلىنىپ بارادى ەكەن، سەلك ەتە وياندىم.
- انالار كەلىپ قالسا قايتەمىز؟
ول مويىنىمدى قۇشاقتاعان بىلەگىن الىپ، مەكىرەنە كەرىلدى.
- مالدىڭ بۇكىل دوكۋمەنتىن، اكتىلەرىن ءتۇنى بويى تولتىرىپ تاڭەرتەڭ عانا اكەلەدى.
- ولار قانشەڭگەلگە عانا بارىپ-كەلەمىز دەپ ەدى عوي؟
- ءيا، قانشەڭگەلدەگى پوشتاشىنىڭ ۇيىندە. سوندا اۋىلدان ۆەتۆراچ، ۋپراۆليايۋششي ءبارىن شاقىرتىپ، دوكۋمەنتتەردى تولتىرىپ جاتىر.
- مەنى الداپ تاستاپ كەتكەن بە سوندا؟ - شىرت ەتە اشۋلانىپ، ورنىمنان قارعىپ تۇرىپ كەتتىم.
- تاڭەرتەڭ بىراق كەلەدى. تۇنىمەن كارتا سوعىپ، اراق ىشەدى.
اپپاق سازانداي بۇلىقسىعان كەلىنشەك ارتىق-كەمى جوق اپپاق ءتانىن جارقىراتا كورسەتە، ەش قىمسىنباي تۇرەگەلە باستادى.
- نە بولدى، جانىم؟ - دەپ تىك تۇرعان مەنى جالاڭاش كۇيى قىسا قۇشاقتاپ، قۇشىرلانا ءسۇيدى.
ماناعى ءبىر ساتتىك جويقىن سەزىم، اسىعىپ-اپتىققان قىزبا مىنەز ساپ باسىلعان قاتتى الدانعانىما ءىشىمدى ۋداي وكىنىش تىلگىلەيدى. قوينىما سۋىق جىلان سالىپ جىبەرگەندەي قينالدىم.
- مەنى ءبارىڭ الداعانسىڭدار ما سوندا؟
- قاينىم-اۋ، جانىم!... نە بولدى سونشاما! جاڭا كيىمدى بىردەن باتپاققا سالماس بولار. قىزىعىمىزدى لايلاماشى. قويشى جانىم!
ونىڭ جادىگويلەنە جالىنا باستاعانىنا ءىشىم مۇزداپ، لەزدە قاتايىپ الدىم.
- قويشى، جانىم، مىنە دەنەڭ دە لاپىلداپ تۇر. تۋندرادا جاۋراپ كەلگەن قوناقتى ايەلىمەن جاتقىزىپ جىلىتادى ەكەن. سەن دە ەندى اۋىرمايسىڭ.
- شوفەرىمدى دە، ماشينانى دا الىپ كەتكەنىن قاراشى.
- قويشى، جانىم! - دەپ تىعىرشىقتاي كەلىنشەك جۇپ-جۇمساق ۇنمەن بوبەگىن سيپاعانداي سىلاپ-سيپاپ، وبەكتەي باستادى. ايەلدىڭ دەمى، اينالىپ-توڭكەرىلگەنى، سىبىرلاعانى - ءبارى-ءبارى جانىما مايداي جاعىپ بارادى. بىراق، سىر بەرمەگەنسىپ سازارىپ، قاتايىپ قالدىم.
- نەگە سونشا قاپا بولاسىڭ؟ تىكەن ىشىندە دە گۇل بولادى، باتپاقتا دا التىن جارقىراپ جاتادى. ءومىردىڭ وسىنداي ساتتىلىگىن سەزىنىپ، ءدانىن تەرىپ جەمەسەڭ اققان سۋداي وتە شىققان عۇمىرىڭدا نە قىزىق قالادى؟ ءتۇپ-ءتۇزۋ جول دا جالىقتىرادى، اندا-مۇندا ءوستىپ بۇزىپ قويماساڭ نەسى قىزىق؟
«سەن كورىنگەنمەن ءوستىپ جاتا كەتەسىڭ بە؟» دەگەن سۋىق سۇراق كوكەيىمدە تىرەلىپ تۇرىپ قالدى.
تاس قورعاسىندى دا ىستىق بالقىتادى. ول مەنىڭ قولىمنان تارتىپ، قايتا جاتقىزدى.
- قاينىم-اۋ، مىنا كەلىنشەك ابدەن بۇزىلعان، كورىنگەن ەركەككە كوز ساتادى ەكەن دەپ ويلاپ قالدىڭ با؟ مەندە دە ار-نامىس بار، كورىنگەن كەشىپ وتەتىن جايداق سۋ، سالداقى ەمەسپىن. ەسىڭە ساقتا جانىم، - سەنسەڭ سەن كىرىپ كەلگەن بەتتە-اق ۇناپ قالدىڭ. جەر بەتىندە قىبىرلاعان قانشاما ادام بار، ءبىر-اق ساعان بۇيىرعانىما شىن باقىتتىمىن! ويتكەنى، سەن ماڭدايى جارقىراپ تۋعان ناعىز التىن ايدارلى ەرتەگىمسىڭ مەنىڭ... سەنەسىڭ بە، سەنى وسىدان ءبىر اي بۇرىن تۇسىمدە كورگەنمىن. جاڭا كىرىپ كەلگەندە تاڭ-تاماشا بولدىم. مەن ىلعي وسىلاي بولاشاعىمدى تۇسىمدە كورەمىن.
- باقسىلىعىڭ بار ما؟ ءتاۋىپسىڭ بە؟
- ە، جوعا. بىراق كەلەشەكتە بولاتىن جاعدايلاردى تۇسىمدە الدىن-الا كورىپ قوياتىنىم بار. ىلعي وسىلاي.
- اپىر-اي، ءا؟ مەن تۇك كورمەيمىن، ءتىپتى تۇسكە سەنبەيمىن.
- بىلەسىڭ بە، ارمانداي بەرسەڭ الىس تاۋدىڭ شىڭىنا دا شىعاسىڭ. مىنە بۇگىن سەنىمەن جولىقتىم، باقىتتىمىن! مۇنداي باقىت بۇيىرا بەرمەيدى.
ول ءولىپ-ءوشىپ قايتا ءسۇيىپ، قۇشاقتاپ ەركەلەتە باستادى. شىنىندا دا جومارت باقىت قۇسى باسىڭا قوندى دەگەن وسى ما ەكەن؟
كەلىنشەكتىڭ ىڭعايىنا كونىپ، بۇلىقسىعان دەنەسىنە كومىلىپ، ارمانتاۋلارىنا قالىقتاپ بارامىن. ءلاززات اتتى تاڭعاجايىپ الەم ەسىگىن اشىپ، ءبارىن-ءبارىن تارس ۇمىتاتىن، اپپاق نۇرعا بولەنىپ، گۇل-گۇل جاينار قايران شاقتار-اي...
* * *
اۋىزعى بولمەدە قاڭعىرلاپ شەلەك قۇلادى، تاسىر-تۇسىر ەتىپ ەسىك اشىلدى. شوشىپ، تۇرا بەرگەنىمدە:
- جانىم، ول ەرەجەپوۆ قوي. ەسىن بىلمەيدى، دالاعا شىقپاقشى. ءجۇز گرامم قۇيىپ بەرسەڭ ولگەن وگىزدەي بىلق ەتپەي سوتكەلەپ ۇيىقتايدى، - دەدى كەلىنشەك ىپ-ىستىق قۇشاعىنا قىسا.
- تۇرايىق - دەدىم دە، تەز كيىندىم.
ەرەجەپوۆ دالادان قالتىراپ-دىرىلدەپ جىلان قۋعان كوجەكتەي ءبۇرىسىپ، سۇرقى قاشىپ، كوزى باعجاڭداپ دوڭگەلەك ۇستەل جانىنا سۇلق وتىرا كەتتى.
- ي، كۇننىڭ سۋىعىن-اي!
- كەل، جىلىنۋ ءۇشىن كىشكەنە الىپ قويايىق - دەپ كەلىنشەك الدىنا اراق قۇيىلعان ستاقاندى قويا سالدى.
اناۋ داۋىل كۇنگى قۋراعان جاپىراقتاي دىرىلدەپ، ستاقاندى ەكى قولىمەن ۇستاپ، ەزۋىنەن تامشىلاتا تىجىرىنا جۇتتى. انشەيىندەگى شاۋشيگەن بەتى ءتىپتى كۇيگەن تەرىدەي تىرىسىپ-پىرىسىپ، جۇدىرىعىمەن اۋزى-باسىن سۇرتكىلەدى. ءسۇت پىسىرىمدەي تۇنجىراپ وتىردى دا بوتەلكەنى الىپ، تاعى وزىنە-ءوزى قۇيا باستادى:
- سىزدەر ءۇشىن. كۇندە مۇنداي توي بولا بەرمەس - دەپ تاعى ءسىمىردى. اراق ىشكەندە اشىرقانىپ، بەت-الپەتى ءشوپيىپ ءبىر ۋىس بولىپ، تىجىرىنىپ بىرەۋ جەلكەلەپ باتپاق جەگىزگەندەي ابدەن قينالادى ەكەن.
- ەت بالبىراپ ءپىسىپتى، مىنە ءتۇسىرىپ جاتىرمىن، - دەپ ۇرشىقشا قوزعالعان قىزىلسارى كەلىنشەك پەشتىڭ تۇبىندە دوڭگەلەنىپ ءجۇر.
ەرەجەپوۆ شىنىندا دا اراقتان ابدەن جەڭىلىپتى، وتىرعان ورىنىندا كوزىن جارتىلاي جۇمىپ، ەس-ءتۇسسىز قىلجيىپ قالدى. اۋىلدان شىققالى اۋزىنا ءتۇيىر اس سالمادى عوي بۇل سابازىڭ. كۇيىپ كەتەدى عوي، ىشىنە تۇسكەن شەر-شەمەنىن ءوستىپ جىندى سۋمەن جۋامىن دەپ ءجۇرىپ ءبىرجولاتا ورتەنىپ كەتەدى عوي.
- جىگىتتىڭ تورەسى ەدى بۇل كىسى، ناعىز ينتەلليگەنت! ءبىلىمدى، جۇمىستى شىر اينالدىراتىن مىقتى مامان دەيتىن. ايەلى مۇنى تاستاپ، باسقاعا ءتيىپ كەتكەلى بەرى وسىعان ءۇيىر بولىپ، اقىرى وسىنداي سورماڭداي كۇيگە ءتۇستى.
ورتاداعى ءنان تاباقتاعى ەتتىڭ شەتىن دە ويا المادىق، ءبىر-ءبىر كەسە قۇرت قاتقان سورپا ءىشىپ، كەلىنشەكپەن ەمەن-جارقىن اڭگىمەلەسىپ وتىرمىن.
- مىنالار كەشىكتى عوي.
- ەرتەڭگىسىن بىراق كەلەدى دەمەدىم بە؟ - دەدى كەلىنشەك جايبىراقات.
ساعات ءتىلى تۇنگى ءۇشتى كورسەتىپ تۇر. ىستىقتاپ دالاعا شىقسام، بوران ءالى ۇلىپ تۇر، تۇندە الدەقايدان اجداھانىڭ قىرىلىنداي ءزارلى-زاپىران تۇلا بويىڭدى تىتىركەندىرەتىن جامان ءۇن سارنايدى. تاسىرلاپ جىلقىلار ۇرىككەندەي بولادى. قاپ-قارا تۇنەكتەن بوزارعان قار كومگەن دالادا اڭىراقايدىڭ اڭگۇدىك جەلى جىن-ويناق سالىپ، ەسەرلەنەدى.
تاسىرلاعان مەنىڭ جۇرەگىمنىڭ ءلۇپىلى ەكەن. سۋىلداعان قاردى ءيىرىپ اكەلىپ ءۇيدىڭ ىق جاعىنا ءۇيىپ تاستاعان.
ۇيقىم شايداي اشىلىپ، قاردى سىقىر-سىقىر، قارش-قارش باسىپ ارى-بەرى جۇرگىشتەپ كەتتىم.
بۇلار مەنى الداپ، تورعا تۇسىرمەك قوي. كولدىڭ بەتىن قانشاما قامشىمەن سابالاساڭ دا ءىز قالمايدى. مىنا جىلقىشىنىڭ كۇزدى كۇنگى پىسكەن الماداي قىزىل كەلىنشەگىمەن ادەيى جەكە قالدىرعاندارى عوي. مەن قازىر تاپتاپ-تاپتاپ كەلىنشەككە ايتىپ قويۋىم كەرەك، اۋزىنا ساق بولسىن. ال، اناۋ ماسكۇنەم ەرەجەپوۆتەن كەلەر قاۋىپ جوق، ءبىر قاتىنىم كەتتى دەپ سونشاما ءجۇنجىپ، بىتۋگە شاق ءجۇر ءوزى. رۋحى كۇيرەۋىك-اۋ، الدە قاتىنىن تىم قاتتى جاقسى كورىپ، جۇرەگىن بەرىپ قويعان با ەكەن؟ بەكبولوۆتار تالايدى كورگەن اككى كوكجالدار عوي، كۇلىپ وتىرىپ، اياق-قولىڭدى بايلاپ، وتقا تاستاپ جىبەرۋدەن تايىنباس. ابايلاماساڭ - ارانداپ قالاسىڭ. وسى سوۆحوز عۇمىرى كوتەرىلە الماي-اق قويدى، وزىنە باستىق تا قۇتايمايدى. مالدىڭ ءولىم-ءجىتىمى دە كوپ، ءتول الۋدا دا ەڭ سوڭىندا جۇرەدى. سولاي بولا تۇرسا دا مىنا ءبىر دۇدىق، ايتقان ءسوزىن ادام ۇقپايتىن دوكىر مىنەزدى بىلتىر كۇزدە كەلگەن ديرەكتورى ەشكىمنەن ىقپايدى، قىڭق دەمەيدى. ءتىپتى اۋدانداعى بيۋرو، يسپولكوم، حالىقتىق باقىلاۋ سەكىلدى سان-ساپالاق جينالىستارعا دا قاتىسپايدى، مىنا باس زووتەحنيكتى جىبەرەدى.
قۇرىسجانوۆ تا بۇرىن ەكى اۋداندى باسقارعان، ۇستاعان جەرىنەن ايىرىلمايتىن، ايتقانىنان قايتپايتىن، قارسى كەلگەندى قاقىراتىپ جىبەرەتىن بىربەتكەي دە ازۋلى باسشى. ول بيۋرو وتكىزگەندە شىبىننىڭ ۇشقان ىزىڭى ەستىلمەيدى، بىرەۋگە وشىكسە باسىنا قاندى قارا بوران داۋىل سوعىپ تۇرعانداي تۇقىرتىپ جىبەرەدى. بيۋروعا تۇسكەندەر ەسى كەتىپ، قول-اياعى دىرىلدەپ، ەسەڭگىرەپ وتىرادى. تەك وسى سوۆحوزدىڭ ديرەكتورىنا عانا ءتىسى باتپاي، ىڭعايى كەلسە وڭدىرماي الىپ ۇرايىن دەپ اڭىسىن اڭدىپ ءجۇر ەدى. مىنا جيىرما جەتى جىلقىنىڭ اياق استى ولىمىنەن كەيىن كەكەش ديرەكتوردىڭ اياعى كوكتەن كەلەتىن شىعار. قوي، قىزىل بەت كەلىنشەكپەن اڭگىمەمدى ابدەن ءپىسىرىپ قويايىن. جولاماي-اق قويۋىم كەرەك پە ەدى، ءاي بىراق بۇل قۇپيانى كىم ءبىلىپ جاتىر؟ ەكەۋمىزدىڭ ورتامىزدا ماڭگى ايتىلماس سىر بولىپ قالار. بۇل بەتى جىلتىراعان جىلتىڭداعان بالەكەتتەي قاتىن الدە مەنى تۇزاققا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ادەيى، قاساقانا وسىندايعا باردى ما؟
جۇرەگىم شىم ەتتى. الاسۇرعان باقسىداي ۇيقى-تۇيقى سوققان بوراننان دەنەم مۇزدادى.
جىپ-جىلى ۇياداي ۇيگە كىرسەم... لاۋلاپ جانعان تەمىر پەش تۇبىندە كەلىنشەك جۇرەلەپ كىشكەنتاي اعاش ورىندىقتا جىلاپ وتىر. ەكى كوزى قىپ-قىزىل، جاسى بەتىنەن ايعىز-ايعىز اعادى.
- نە بولدى؟ - دەدىم ساسقالاقتاپ.
- ۇلان، ۇلان كەرىمبەكوۆيچ! كەشىرشى! كەيدە باقىتتان باس اينالىپ وسىلاي ىشتەگى شەر-شەمەندى شىعارۋ ءۇشىن قاتىن دەگەن ءوستىپ جىلاپ-سىقتاپ الاتىنى بار. ءسىز مەنى ءبىر جەڭىل ءجۇرىستى سالداقى دەپ ويلاپ قالدىڭىز-اۋ، ءسىرا؟...
- جو-جوعا! - دەپ ساسقالاقتاپ قاسىنا تىزە بۇكتىم
- مەن دە بىرەۋدىڭ ەركە قىزى ەدىم. ۇيدە ءبىر ۇل، ءبىر قىز عانا ەدىك، اعام ەرتە ۇيلەنىپ كەتتى. مەن ستۋدەنت بولىپ اناۋ-مىناۋ جىگىتتەردى مەنسىنبەي، كوكىرەك كەرىپ ءجۇرىپ الدىم. تاككاپارلىق - جارعا جىعادى. ءۇشىنشى كۋرستا ساعىمعا جولىقتىم. اۋ، ونى ءسىز تانىمايسىز عوي، اتىن نەعىپ ايتىپ وتىرمىن. ول فيزكۋلتۋرنىي ينستيتۋتتا وقيدى، كۇرەستەن قالا چەمپيونى، ۇزىن بويلى، بۇيرا شاشتى الگىنى ولەردەي جاقسى كورىپ قالدىم. مىنا ەسسىز جاقسى كورۋ دە - اپيىن سەكىلدى جىنداندىرىپ، نە ىستەپ، نە قويعانىڭدى بىلمەي قالاسىڭ. ونىمەن رەستورانداتىپ، اندا-مۇندا قونىپ قالىپ ءجۇرىپ جۇكتى بولىپ قالدىم. توڭىرەگىندە وڭكەي سپورتپەن اينالىساتىندار، شەتىنەن ماقتانشاق، داڭعوي، قالتالارىندا ۋىس-ۋىس اقشا، تۇنىمەن سايرانداپ، كۇنى بويى جاپالاق سەكىلدى پىرىلداپ ۇيىقتايدى. اياعىم اۋىرلاعاننان كەيىن ۇيلەنەيىك دەپ ەدىم وزىمە تارپا باس سالدى.
- نەمەنە دەپ ساندالىپ وتىرسىڭ! ءالى وقۋدى بىتىرۋىمە ەكى جىل بار. ەكى جىلدان كەيىن كورەمىز.
- وعان دەيىن كۇن ساناپ ءوسىپ بارا جاتقان ءىشىمدى قايتەمىن؟ - دەسەم:
- باسىمدى قاتىرما كوپ! الدىرتىپ تاستا! سەن-اق پالە بولدىڭ عوي جابىسىپ! - دەپ قانشا جىلاپ جالىنىپ، جالبارىنسام دا تاستاپ كەتىپ قالدى. جولى جىڭىشكە بىزدەر جىلاعاننان باسقا قولىمىزدان نە كەلەدى؟ ابدەن جىلاپ-جىلاپ، امالىم جوق دارىگەرگە باردىم. نە كەرەك، بالا ءوسىپ كەتكەن، ءتورت ايدان اسقان، الدىرۋعا بولمايدى. جالىندىم، اقشا ۇسىندىم. كونبەدى. تالاي جەردى شارلادىم. ساعىم دا سول كەتكەننەن جوق بولىپ، مۇلدە كورىنبەي كەتتى. شاراداي باسىم شاقشاداي بولىپ، ءوز پەرزەنتى عوي بىردەڭە ويلاستىرار، نەكەمىزدى قيدىرارمىز دەپ جاتىپ كەپ ىزدەدىم. ونى ەش جەردەن تابا الماي دال بولدىم، ءوزىم ساباققا دا بارا الماي جاتىپ قالدىم. ەكى ايداي ۋاقىت وتكەندە بارىپ ساعىم قالادا دەگەن حابار ەستىدىم. بىراق ول مەنى ىزدەپ كەلمەدى. ءبىر كۇن كۇتتىم، ەكى كۇن، اقىرى وعان اياعىممەن ءوزىم ىزدەپ باردىم.
مەدەۋدەگى تۇنگى ويىنحانادا ءبىر توپ جولداستارىمەن شالا ماس بولىپ دۋىلداپ وتىر ەكەن. ساعىمنىڭ قولتىعىندا ۇزىن تىرنا سيراق، جەلبىرەگەن سارى شاشى يىعىن جاپقان تىريعان ارىق قىز ءتىپتى ۇيالۋ-قىمسىنۋدى بىلمەي جابىسىپ قايتا-قايتا سۇيىسەدى. ساعىم مەنى كەۋدەمنەن يتەرىپ، سۇمەلەك يتتەي قىڭسىلاتىپ، زار جىلاتىپ قۋىپ شىقتى.
- ەندى كوزىمە كورىنبە! ىشىڭدەگى مەنىڭ بالام ەمەس، مىنە مىنالار كۋا بولادى! كەت دەگەندە يت تە كەتەدى! جوعال! - دەپ شاپالاقپەن سالىپ-سالىپ جىبەرگەنى-اي.
مەدەۋدەن ابدەن تاۋىم شاعىلىپ، ەبىل-سەبىل جىلاپ قايتتىم. نەسىن جاسىرايىن، مۇنشاما ماسقارا قارابەت بولعانشا ءبىرجولا ولگىم كەلدى. ەندى قالاي ءولۋدى ويلانا باستادىم. ۋ ىشەم بە، ارقانعا اسىلىپ قالام با، تامىرىمدى قيىپ، ۆاننادا قانسىراپ جاتىپ كوز جۇمامىن با؟... جان شىعارۋ دەگەننىڭ - قانشاما ازاپ ەكەنىن ۇقتىم، ەگەر كەزدەيسوق ءتىرى قالسام، وندا ءتىپتى ماسقارا بولعانىم عوي. اڭكى-تاڭكى باسىم قاتتى.
بۇل ومىردە بالانىڭ پارىزى - اكە-شەشە، باۋىرلارىنا كىر كەلتىرمەۋ ەكەن. كوپە-كورنەۋ ءولىپ كەتسەم ماسقارالانعان اكە-شەشەم زار يلەپ سورلاپ قالادى. مۇلدە جوق بوپ كەتسەم عوي. قايتىپ ءبىرجولا جوعالامىن، مىنا قارعىس اتقىر قۋ ومىردەن. موينىما تاس بايلاپ كولگە سەكىرەم بە، قايتەمىن ەندى؟...
ەڭ سۇمدىعى - ولىمگە مويىنسۇنعان جان سەرگەكتەنىپ كەتەدى ەكەن. ەكى حات جازدىم، بىرەۋى ساعىمعا، ەكىنشىسى اكە-شەشەمە... بويىم جەڭىلدەپ، حاتىمدى جازىپ بولىپ، كىم ارقىلى بەرەرىمدى ويلادىم.
سانامدى ساپىرىلىستىرىپ، قۇربى-دوستارىمدى جىكتەپ قاراي كەلە ديناعا توقتادىم. دينا دەگەن جان دوسىم، وسى سوۆحوزدىڭ قىزى. ۇيات-نامىسى بار. باسىڭدى قاتىرىپ قايتەيىن، وعان بار سىرىمدى، سۇمدىق شىنىمدى تۇك قالدىرماي جىرداي عىپ ايتىپ بەردىم. ول حاتتاردى ەكى مارتە قايتالاپ وقىپ شىعىپ جابىرقاپ، قاباعى ءتۇسىپ، سالماقتانا بىلاي دەدى:
- شولاق وزەن تەز تاسيدى. سەن تىم قىزبا، مورت ەكەنسىڭ عوي. ءبارىن اقىلعا سالۋ كەرەك. وزىڭە ەڭ قىمبات - ءومىرىڭدى جانە سول ءومىرىڭدى جالعاستىراتىن قۇرساعىڭداعى بالاڭدى قالاي ولىمگە قياسىڭ؟ تىم كەلتە ويلايدى ەكەنسىڭ، سەنى مەن اقىلدى قىز با دەپ جۇرسەم. قانشاما جايساڭ جىگىتتەر سوڭىڭنان ءولىپ-ءوشىپ جۇگىردى، بىرەۋىنە كوز توقتاتىپ قارامادىڭ. پاڭ بولدىڭ، تاكاپپار بولدىڭ. وركوكىرەكتىك - ورعا جىعادى، سور جابىستىرادى. شەشىلمەيتىن ءتۇيىن بولمايدى. قانشاما جۇبايلار ءبىر پەرزەنتكە زار بولىپ، جەتە الماي زار جىلاپ ءجۇر. اللا ساعان سىيلادى. عۇمىر - بىرەۋ، ءومىر ءبىر-اق رەت بەرىلەدى. ونى قادىرلەۋ كەرەك، ايالاپ، الپەشتەپ، باعالاۋ كەرەك. كىمنىڭ باسىندا بولماي جاتىر مۇنداي جاعداي، تەك ەندى ەكەۋمىز بىرىگىپ ويلاستىرايىق.
- قاجاي بەرسەڭ تەمىر دە تەسىلەدى، ۇرا بەرسەڭ قارا تاس تا ۋاتىلادى. مەنىڭ ارى قاراي ءتىرى جۇرۋگە ءالىم جوق. ءمۇجىلىپ ءبىتتىم، قاپ-قارا قالىڭ مۇڭ، سور، ىشىمنەن تاۋسىلىپ ءبىتتىم. نەگە عانا ماعان وسىنداي قاسىرەتتى باسىما ءۇيىپ-توگەدى، نەگە عانا بۇل ومىرگە كەلدىم ەكەن؟ - قارعانا زار جىلاعانىم ەسىمدە.
دينا شاپالاقپەن وسىپ-وسىپ جىبەردى.
- سەن تازا اقىماق ەكەنسىڭ عوي. سەنى جىن يەكتەپ، شايتان ازعىرعان عوي. جاپ- جاس ۇلبىرەگەن ءومىرىڭدى قايتىپ ءداتىڭ بارىپ قيىپ كەتپەكسىڭ؟ ەسىڭدى جي، باسىڭدى كوتەر! كەيىن كىم بىلەدى، قىزىعىڭدى وسى بالادان كورەرسىڭ.
- بالا ەمەس ول ماعان بالە بولدى عوي. اكەسى وڭباعاننىڭ بالاسى قايبىر جەتىسەدى عوي دەيسىڭ؟
- عايبات ايتپا، ىشىڭدەگى بالا ءبارىن ەستىپ، سەزەدى. ول - اپپاق نۇردان جارالعان پەرىشتە. سول پەرىشتە - ساعان باق اكەلەدى، باقىت سىيلايدى. ءبارىن ۇمىتتىرادى، وسى بوبەگىڭنىڭ كۇلكىسى - بار قايعىڭدى جۋىپ كەتەدى!
دينا قۇربىمنىڭ وسىنشاما اقىلدىلىعىنا تاڭ-تاماشا بولدىم. ءدال ءبىر سەكسەنگە كەلىپ، كوپتى كورگەن اجەدەي اقىل-كەڭەسىن بەرىپ، بىردە ۇرىسىپ، بىردە جىبەكتەي ەسىلە اڭگىمەلەر ايتىپ كەشكە دەيىن قاسىمنان شىقپادى.
توماعا-تۇيىقتىق، جان ادامعا سىر اشپاۋ - قاسىرەت ەكەنىن سوندا ۇقتىم. ىشكە تۇسكەن ۋايىم-قايعىنى ەشكىمگە ايتپاساڭ تۇيىندەلە-تۇيىندەلە ۇلكەيىپ، ات باسىنداي شەر-شەمەن كەۋدەڭدى بۋىپ، قاراتاس-قالىڭ ورمان قايعى جامىلىپ، اۋرۋ-ىندەتكە ۇشىرايسىڭ دا ۇزىلەسىڭ، نە وزىڭە قول سالىپ، بۇل فانيمەن قوشتاساسىڭ.
سىرلاساتىن دوسىڭ بولعانى - قانداي جاقسى! «دوس جىلاتىپ ايتادى، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى» - دەگەن راس ەكەن. شىن جولداسىڭ - شىڭعىرعان شىندىقتى بەتىڭە شىجعىرىپ ايتا وتىرىپ، ودان قالاي جولىن تاۋىپ قۇتىلۋدى دا ويلاستىرادى. ديناعا، شىنىن ايتايىن، ەكى دۇنيەدە دە العىسىمدى ايتامىن، ءتىرى كورەر كۇنىمدى، جارىق دۇنيەدە ءوستىپ ءتىرى قالعانىم تەك قانا سول قىزدىڭ كورەگەندىگى. نە كەرەك، سول كۇنى كەشكە ماعان ۇرسىپ-ۇرسىپ الىپ:
- سەنى ءبىزدىڭ اۋىلداعى ءبىر جىگىتكە ۇزاتامىن! قالاساڭ ەرتەڭ كەلىپ ماشيناسىمەن الىپ كەتەدى! - دەپ تۇر.
- قارنىم شەرميىپ بايعا تيەتىن جاعدايىم بار ما؟
- ونىڭ ءبارىن ويلاستىرىپ، ول جىگىتپەن ابدەن كەسىپ-ءپىشىپ، كەلىسىپ قويدىم. بۇگىن بىرنەشە مارتە تەلەفونمەن سويلەستىم. بار شىندىقتى ايتتىم.
- ەي، دينا، اقىلى اۋىسقان جىگىت بولماسا بىرەۋدىڭ ەكىقابات قىلىپ تاستاپ كەتكەن سالداقىسىن قالاي جار عىپ الادى؟
- مىنە، ماسەلە وسىندا بولىپ وتىر، - دەپ دينا ءبارىن تاپتىشتەپ تۇسىندىرە باستادى.
اۋىلىندا ساپار دەگەن جاماعايىن اعاسى بار ەكەن، ءوزى تۋماسىنان جىلقىشى، جاسى بىزدەردەن ءبىر مۇشەلدەي ۇلكەن بولعانىمەن، تازا اۋا، كەڭ دالادا كوكپار تارتىپ، قىمىز ءىشىپ جۇرگەندىكتەن سۇڭعاق بويلى، جيىرماداعى جىگىتكە بەرگىسىز. ءوزى ەكى رەت ۇيلەنسە دە بالا بولماپتى، دارىگەرلەرگە قارالسا كىنا ساپاردان بولسا كەرەك. بوراندا قالىپ، سۋىق ءوتىپ، قاتتى اۋىرىپ، اۋرۋحاناعا جاتىپ ەمدەلگەن. ەمدەلىپ شىققانىمەن بەدەۋ بولىپ قالاتىنىن ەسكەرتكەن ەكەن. تاعدىرعا نە شارا، سول جىلقىشى اعاسىنا بالا كەرەك، جار كەرەك. مىنە، دينا سول ساپار اعاسىنا وسىلاي-دا-وسىلاي دەپ بار جايدى تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ ايتىپتى.
- گۇلنار جەڭىل ءجۇرىستى جامان قىز ەمەس. سالماقتى، اقىلدى، تەك عاشىق بولامىن دەپ ۇرىنىپ قالدى. جىگىتى الماي تاستاپ كەتتى. ءتۇر دەسەڭ ءتۇرى بار، مىنەزى جىبەكتەي! - دەپ ابدەن ماقتاپتى.
بەلدەن ۇرعان جىلانداي مەن سەكسەن شيراتىلىپ، توقسان تارقاتىلىپ قالىڭ ويعا مالىنىپ، ويلانىپ وتىرىپ قالدىم.
ادامنىڭ ءۇمىتى وشكەن كۇنى - ولگەنى دەگەن راس قوي. بۇل ومىردەن مۇلدە كۇدەر ۇزگەن، تاۋسىلىپ بىتكەن مەن بۇل ۇسىنىسقا نە دەرىمدى بىلمەي دال بولدىم. شەگىنەرگە جەر جوق.
دينا القىمداپ، تاقىلداپ قويار ەمەس، قايتسە دە ول كوندىرۋگە كوشتى. اقىرى نە كەرەك:
- جىگىتتىڭ ءوزىن كورەيىنشى! - دەپپىن. ءوزىمنىڭ قاس ماسقارام شىعىپ وتىرعانىنا قاراماي انا جىگىت مۇمكىن اۋزى-باسى قيسايعان، ءتورت مۇشەسى ساۋ ەمەس مۇگەدەك نە ەسالاڭ با دەگەن وي تۋدى.
اۋىلى وسى الماتىدان ەكى ءجۇز شاقىرىم كۇرتىدە. ەرتەسىنە تۇستە «جيگۋلي» ماشيناسىمەن كەلىپ تۇر عوي. ساپار - شىنىندا دا جىگىتتىڭ كوركەمى، كوز تارتاتىن ۇزىن بويلى، تارامىس جىگىت ەكەن.
جەنپي-ءدىڭ جانىنداعى «شاحتا» دەپ اتالاتىن اسحانادان تۇستىك ىشتىك. لاعماندى جەي السامشى، ورتتەي قىزارىپ، ۇياتتان ءولىپ بارامىن، جىگىت تە تىكە قاراۋعا جاسقانىپ، سوزدەن قالعان. دينا عانا ەكەۋىمىزگە تىلەگىن اقتارىلا ايتىپ جاتىر، ايتىپ جاتىر. ساپارعا پەرزەنت كەرەك، مىنا ءسابيدى ءوز بالاسى دەيدى، ەشۋاقىتتا جان بالاسىنا ايتپايدى، بەتىڭە باسپايدى... اناۋ باسىن يزەپ، ماقۇل دەي بەردى.
نە كەرەك ەكەۋمىزدەن دە ۋادەلەرىمىزدى الىپ، قولىمىزدى ۇستاستىرىپ:
- اعاشتىڭ تامىرى اششى بولعانىمەن جەمىسى ءتاتتى. ەكەۋىڭ وسىلاي قول ۇستاسىپ تاتۋ-ءتاتتى ۇزاق باقىتتى ءومىر سۇرىڭدەر! - دەپ ءتۇس اۋا ءبىزدى جولعا شىعارىپ سالدى. وقۋىمدى سىرتتاي وقىپ، كەيىن بىتىرۋگە كەلىستىرەتىن دە دينا بولدى.
جول-جونەكەي سىقسىڭداپ جىلادىم. ول تىرس ەتىپ ۇندەمەيدى.
كۇرتى وزەنىنىڭ جاعاسىنا توقتاعاندا عانا اقىرىن عانا شاشىمنان سيپادى.
- گۇلنار، گۋلياجان... جىلاما. مەن سەنى ەندى ەشقاشان جىلاتپايمىن. ساعان ۋادە بەرەمىن! سەنى ەندى گۋليا، گۋلياجانىم دەپ اتايمىن - دەگەندە باسىمدى ەڭگەزەردەي جىگىتتىڭ كەۋدەسىنە قويىپ، ەڭكىلدەگەنىم-اي. ول كۇرەكتەي قولىمەن شاشىمدى، يىعىمدى، ارقامدى ايالاي سيپاي بەردى. ماڭدايىمنان شوپىلدەتە سۇيگەنى-اي!...
- راحمەت! - دەدىم - راحمەت، سىزگە! مىڭ دا ءبىر راحمەت. اللاعا، سىزگە كەزىكتىرگەنىنە! مەن ماڭگى سەندىكپىن!
كوكتەم جاڭا-جاڭا شىعىپ كەلە جاتقان كوكوزەك شاق. قىرعا قىلتيىپ بايشەشەكتەر شىعىپتى.
- بايشەشەكتەر بيىل قالىڭ شىعىپتى، بەرەكە بولادى، - دەدى ساپار. - ولاردى جۇلماي-اق قويايىق.
ەكەۋمىز جاعانى كەرىپ، كوبىگى شاپشىپ، تاسي اعىپ جاتقان وزەنگە بەتى-قولىمىزدى جۋدىق.
مىنە، ساپارمەن وسىلاي جولىقتىق. وعان قوسىلعاننان كەيىن كۇزگە سالىم نارەستەلى بولدىق. ساپار كەرەمەت قۋاندى، اسىپ-تاسىپ، بوبەگىن قولىنان تاستامادى...
- ۋھ!... - ول ەگدە ايەلدەردەي كوكىرەگىن جارا كۇرسىندى. - باعاناعى الىپ-ۇشپا سەزىم، سپيرت قىزۋى ءبارى-ءبارى ءىزىم-قايىم جوعالعان، كەلىنشەكتىڭ اڭگىمەسىن ەلتي تىڭداعان قالپى مالداسقۇرعان اياعىم ۇيىپ قالىپتى.
- قوي، ءشاي سۋىپ قالىپتى. قۇر اڭگىمەمەن وتىرىپ بايقاماپپىن عوي! - دەپ ول ورنىنان لىپ كوتەرىلىپ، پەش توڭىرەكتەپ كەتتى.
اڭگىمە اسەرىنەن العان قورعاسىنداي اۋىر ويدان ارىلا الماي تۇنجىراپ وتىرمىن. مىنا ىلدىم-جىلدىم پىسىق، ۇلبىرەگەن كەلىنشەكتىڭ - قاراتۇنەك زىندان تاعدىرىنا، ودان شىعىپ كۇنشۋاقتانعان بۇگىنگى عۇمىرىنا قايران قالدىم. كومەيىمدە كەپتەلىپ قالعان تالاي-تالاي سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ ەكىۇداي وتىرعانىمدا، ءشاي دەمدەپ اكەلگەن كەلىنشەك اڭگىمەسىن جالعادى:
- ساپارعا بالا ۇقساي ما دەمەكسىز عوي. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى بۇكىل كەلبەتى، سىريعان ۇزىندىعى اينىمايدى. ءوز فاميلياسىنا جازدىرىپ الدى. مىنە، ەكى جىل بولدى وسىلاي جىلقىشى بولىپ ءجۇرىپ جاتىرمىز. جاز جايلاۋعا سوناۋ قىرعىز جايلاۋىمەن يىقتاس قۇمبەلگە شىعامىز، قىستا وسى قۇمدى قىستايمىز. جىل ون ەكى اي مالدامىز. ەندى مىنا قۇدايبەرگەن بالامىز مەكتەپكە قالاي بارادى دەپ وتىرمىز. ەرتەگى سياقتى ءومىرىمدى ايتىپ مىلجىڭداپ باسىڭدى قاتىرىپ جىبەرگەن جوقپىن با؟
- جوعا.
- ءسىز جازۋشىسىز عوي. ءبارىن تۇسىنەدى دەپ ايتىپ جاتقانىم عوي.
- دينا قايدا؟ كەلىپ تۇرا ما؟
- دينا مىنا قۇدايبەرگەن تۋعاندا سىيلىعىن الىپ كەلىپ قۇتتىقتاپ، ەكى-ءۇش كۇن جاتىپ كەتكەن. مىنا بالامىزدىڭ كىندىك شەشەسى سول. ورال جاققا كۇيەۋگە شىعىپ كەتتى، بالالى-شاعالى. ەلگە جاقسىلىق ويلاعان جان باقىتتى بولادى، جاقسىلىعى الدىنان شىعادى. بىلتىر كىشكەنتاي ءسابيى، كۇيەۋىمەن ءبىزدى ىزدەپ كەلىپ، جايلاۋدا ونشاقتى كۇن قىمىز ءىشىپ، دەمالىپ قايتتى.
- وقۋىڭ نە بولدى؟
- نە بولۋشى ەدى، تاستادىق قوي. شىنىن ايتسام ماسقارا بولعان قالاعا قايتادان بارعىم كەلمەيدى، كورگىم كەلمەيدى. ساپارىمنىڭ تىلەۋىن تىلەپ، بالا-شاعا باعىپ، ءشاي-سۋىن رەتتەپ بەرەتىن ايەلى بولساق تا جارادى. وقۋ، وقۋ دەپ تاپقان شاپاعاتىمىز قايسى؟ مەكتەپ بىتىرىسىمەن كۇيەۋگە ءتيىپ كەتكەن قىزدار ناعىز باقىتتى، ناعىز ادال جار، اسىل انا، كەيىن قاسيەتتى اجە انە سولار بولادى. ال قالاعا بارىپ، وقۋعا ءتۇسىپ، تىكاياق بولعان ستۋدەنتتەردىڭ كوبىسى - الاياقتانىپ، نەبىر بالەكەتتەردى كورىپ، ءبىلىپ، اربادان بۇزىلعان اتتاي جامان جولعا ءتۇسىپ كەتەدى. قىزدىڭ باقىتى - ەرتەرەك بايعا تيۋ، بۇزىلماي تۇرىپ ءوزىنىڭ جارىن تابۋ. اكە-شەشە الىستا، اۋىلدا، قالاعا كەلگەن قىزدار سەلكىلدەپ قىزىق ىزدەيمىن دەپ نەشەتۇرلى جىگىتتەردىڭ قۇرىعىنا ىلىنەدى، اراق-شاراپ ىشەدى، ماس بولادى. قايدا، قالاي جاتىپ قويعاندارىن بىلمەيدى. ەكىقابات بولىپ نەشە ءتۇرلى كەسەلگە ۇشىراپ، بالاسىن الدىرتىپ تاستايدى، ءتۇرلى ءدارى-دارمەك ىشەدى، ەتى ۇيرەنىپ، سونى قۋانىش كورەدى.ولار ەرتەڭ قالاي انا بولادى؟ كەيىن كۇيەۋگە تيسە دە بالا تابا الماي بەدەۋ بولىپ قالادى، نەمەسە جارىمجان مۇگەدەك ءسابيدى ءىلدالدالاپ ازەر تابادى. ءوزىنىڭ اۋرۋ بولعاندىعىنان بالاسى دا كەمتار بولىپ، قاسىرەتتى ومىرگە دۋشار بولادى. كوپ سويلەپ كەتتىم بە؟...
- شىنىمدى ايتسام، ايتقانىڭنىڭ ءبارى راس.
- جاستىق شاقتىڭ تەز كەبەتىن بۋى بولادى، ءمان-ماعىنا بەرمەيسىڭ. تالاي-تالاي نارسەنى كوردىك، تالاي قىزدار بوزداپ قالدى. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تيىم، قالا بەرسە قارا قۇلدان تيىم». - اتا-بابالارىمىز قىزدارىن، ايەلدەرىن قالاي باعالاپ، ساقتاندىرعان. وڭ بوساعاعا پاك كۇيىندە كەلگەن قالىڭدىق ابىرويى قانداي ەدى!... ۋھ! كوپتەن بەرى ىشىمدە قۇسا بوپ جۇرگەن جان سىرىمدى بۇگىن اعىل-تەگىل اقتاردىم-اۋ... ءسىز جازۋشىسىز، ءبارىن تۇسىنەدى دەگەنىم عوي... تەك دينا عانا بىلەدى، سول كەلگەندە شەرىمدى تارقاتامىن. بالا، كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىك - ءبارى-ءبارىن ۇمىتتىرادى ەكەن. ۋاقىت - ەمشى. باياعىداعى ولگىم كەلگەنى جايلى ەسىمە تۇسسە - جامان ۇيالامىن... ەلىككەننەن ەسىرىپ، ومىردە قايعى تاۋىپ العان وزىمە دە وبال جوق. ادام وزىنە-ءوزى تاعدىر جاسايدى. قازىر باسقاشا ويلايمىن، كوزقاراسىم مۇلدە بوتەن.
- جاڭا ستۋدەنت قىزداردىڭ ءبارى بۇزىلعان دەدىڭ بە؟
- ارىن، ۇياتىن ساقتاعان بويجەتكەندەر تولىپ جاتىر. توزاقتا دا پەرىشتەلەر جۇرەدى. دەگەنمەن جاستار ەلىكتەگىش، جەلىكتەپ كورىنگەننىڭ جەتەگىندە كەتەدى. ادامدى ارالاساتىن ورتا بۇزادى، ۇرىنىڭ دوسى - ۇرى بولادى. اتا-اناسىنان اجىراپ، وزدەرىنشە قالادا عاجاپ ءومىر وسى ەكەن-اۋ دەپ تۇتىلىپ، جۇتىلىپ جاتقان قاراكوزدەر قانشاما. سول قايعى-قاسىرەت، شەرمەندە بولعان شەرلى قاراكوزدەردىڭ سەل-سەل كوز جاسىنان قالانىڭ اعىپ كەتپەي ساۋ تۇرعانىنان تاڭقالامىن!
- سەن، گۇلنار، فيلوسوف بولىپ كەتىپسىڭ عوي.
- ي، جوعا. ءبىز كورگەنىمىزدى، ويعا تۇيگەنىمىزدى ايتامىز.
- الگى جىگىتىڭ قايدا؟
كەلىنشەك اششى مىرس ەتتى، كوزىندە وت جارق ەتە قالدى.
- ونى قاشان سۇرايدى ەكەن دەپ وتىر ەدىم. ول جوق، توبەلەسىپ، پىشاقتان كەتىپتى. ءوزى ياكۋتيادان جاسىرىپ التىن، بريلليانت تاسيتىن. ولىلەردى تىلدەمەيدى. تالاي قىزدى سورلاتىپ ەدى، قارعىستارى جىبەرمەگەن شىعار. ءوزىم دە كوپ قارعىستاپ ەدىم بەكەر ەكەن ونىم... ونىڭ ءولىپ قالعانىن ەستىگەندە ءتۇبى سولاي بولاتىنداي سەلت ەتپەدىم. بۇكىل وعان دەگەن سەزىمدەرىمنىڭ ءبارى ورتەنىپ-ورتەنىپ، سونگەن كۇل عانا بولىپ قالىپتى. زىرىلداپ ءوتىپ بارا جاتقان ۋاقىت ءبارىن ۇمىتتىرادى دەگەن راس. تاعى ءبىر كەسە ءىشىڭىز، - دەپ كەسەمدى الدى. - تاعى قانداي سۇراعىڭىز بار؟
- مەن جۋرناليست-جازۋشىمىن عوي. ايىپ ەتپە.
- كومەيىڭدە تۇرعان ءبىر سۇراقتى قويساڭشى.
- ول نە؟
- ۇيالما. مىنا كەلىنشەك وپالى تاعلىم-تاربيە جايلى كوپ مىلجىڭدادى. ءوزى قانداي دەپ وتىرسىڭ عوي.
- م-م...
- تۇسىنەمىن. قانشا ەركەكتىڭ قۇشاعىندا بولدىڭ دەپ توتەسىنەن سۇرامايسىڭ با؟
- ايتپاي-اق قوي. جاڭا عانا قۇمارلانا يىسكەگەن جۇپار گۇلىم - شوڭاينا تىكەن بولىپ شىقسا قايتەمىن.
- باياعى ءوزىم ولەردەي عاشىق بولىپ، ەكىقابات بولعان پىشاقتان ولگەن جىگىت پەن ساپاردان باسقا ەركەككە جولاعان ەمەسپىن. سەنبەيسىڭ، ءا؟ ولەردەي شىن ءسوزىم. بۇگىن ساعان بار سىرىمدى، جىرىمدى، شىنىمدى ايتتىم عوي. جىلقىشىنىڭ جاس ايەلى دەپ قىلجاقتاپ، ەمەۋرىن بىلدىرەتىندەر تولىپ جاتىر. بىراق، بىرەۋىن جاقىنداتپايمىن. ىشتەي سەرتىم بار. ساپاردىڭ اق توسەگىن، پاك سەزىمىن لاستاعىم كەلمەيدى.
- ال، بۇگىنگى... مەن شە؟
- سەنى كورگەندە تىم ىستىق تارتىپ كەتتىڭ. جاڭا ايتتىم عوي ماعان ءتۇسىم ايان بەرەدى دەپ. مىڭ-ميلليون جىلدان بەرى بىلەتىن جاقىن ادامىمداي كورىندىڭ. شىن ايتامىن. بۇدان كەيىن دە ەشكىمگە كوز سالمايمىن، سەنبەيسىڭ بە؟
- بىلمەدىم... - دەپ كۇمىلجىدىم.
- شىنىمدى ايتسام رەنجىمەيسىڭ بە؟
- نەگە رەنجيمىن.
- قۇدايبەرگەننىڭ سوڭىنان بىرەۋ ەرۋ كەرەك قوي. ارى-بەرى سونى كوپ ۋايىمداپ، قايتسەم ەكەن دەپ ءجۇرۋشى ەدىم. تۇسىمدە سەنىمەن جولىعاتىنىمدى كورسەتتى عوي. ساعان مىڭ دا ءبىر راحمەت!...
ول قايتا كوزىنە جاس الدى.
- بىزدەر قاتىندار قاۋىمى ءوستىپ جىلاپ الماساق - تۇنشىعىپ ولەرمىز. سوزىمەن بىرگە كوز جاسىمىز دايىن تۇرادى. قايتەيىن ەندى. ارىستاي اتاقتى سەنەن جۇكتى بولسام - ەرتەڭ ارىستانداي ۇرپاق اكەلمەيمىن بە! قۇدايعا شۇكىر، ءتاۋبا!... كۇپىرلىك ەتە كورمە! سەن ۇلان، رەنجىمەشى... ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا جان بالاسى بىلمەيتىن ماڭگىلىك سىر بولىپ قالسىن. قۇدايبەرگەنىم قايتىپ جالعىز تال بولىپ قالادى دەپ مەن تاسماڭداي سورلى ۋايىمنان سال-سال بولىپ ءجۇرۋشى ەدىم. سەنى جولىقتىرعان اللاعا راحمەت!
ول مەنى «سەن» دەپ اتىمدى اتاپ، تەرىس اينالا قۇلشىلىق ەتە باستادى. سپيرتتەن بە، جوق مىنا كەلىنشەكتىڭ اڭگىمەسى مە باسىم اڭكى-تاڭكى. مي قاۋاشىعىنىڭ اراسىنا مىڭ سان قۇمىرسقانى ورگىزىپ جىبەرگەندەي اپتەر-تاپتەرىم شىقتى.
ول وكسىپ-وكسىپ، قاپ-قارا شاشى جايىلعان قالپى ەكى يىعى سەلكىلدەپ جىلاپ وتىر. ءبىر ادىمداي جەردەگى وعان بىردەڭە ايتايىن دەسەم ءتىلىم كۇرمەلىپ، بارايىن دەسەم ءزىلزال بولىپ، قوزعالماعان كۇيى مەلشيىپ قارا تاس بولىپ قاتتىم دا قالدىم.
- سەن مەنى جەڭىل ءجۇرىستى جامان قاتىن دەپ ويلاپ وتىرسىڭ با؟ مەنىڭ جان-دۇنيەمدى، قاتپار-قاتپار، قيلى-قيلى قاسىرەتكە تولى ءومىرىمدى تۇسىنەدى-اۋ دەپ ساعان ءبارىن-ءبارىن ايتىپ وتىرمىن. ادامگەرشىلىك - ول دا ەرلىك. ۇلانجان، مەن ساعان قارا كۇيە بولىپ جابىسىپ قالمايمىن. مۇمكىن كەيىن كەزدەسسەم دە باس شۇلعىپ، امانداسقاننان ارى بارمايمىن. بار قۇپيام وزىممەن بىرگە كەتەدى. سەن اۋداننىڭ ماڭدايىنا سىيمايسىڭ، استاناعا الىسقا كەتەسىڭ. قۇلاشىڭدى ايعا سەرمەيسىڭ، كەۋدەڭدى الاتاۋعا تەڭەيسىڭ، جۇلدىزدارمەن سىرلاساتىن جانىڭ نۇرعا تولىپ، بيىكتەپ كەتەسىڭ. سودان مەن ءبىر ۇشقىن ساۋلە الىپ قالدىم مىنا بوراندى تۇندە. سول ساۋلە ماڭگىلىك مەنى قۋاتتاندىرىپ، جان الەمىمدى ساۋلەلەندىرىپ، كەۋدەمدى جاپ-جارىق ەتىپ تۇرادى.
مىنا ايدالادا كەزدەسكەن جىلقىشىنىڭ كەلىنشەگى پەشتەگى جانىپ جاتقان سەكسەۋىلدىڭ قىپ-قىزىل شوعىنا قادالا قاراپ تولقي ايتقان وسى ءبىر سوزدەرى ميىمدى نايزاعايداي وسىپ-وسىپ ءوتتى.
- ەركەك بىتكەننىڭ دەنى قىز-كەلىنشەك كورسە بولدى بۇقا كوزدەنىپ، كوكەزۋلەنىپ وتىرىكتى سۋداي ساپىرىپ، جاتتاندى اڭگىمەسىن گويىتىپ، تيىسە جونەلەدى. ءا دەگەننەن بەتىن قايتارىپ تاستاماساڭ ىرجالاقتاپ-قىلجالاقتاپ، ارام ويلاپ، ارسىزدانا قولىن جۇگىرتىپ، ءبارىنىڭ ۇرى ماقساتى - بەلگىلى جايت. قاتىننىڭ سوڭىنان ءازازىل ءسوز ەرگىش بولادى. ءبىر بىلعاپ، قارابەت بولساڭ ءومىر بويى جۋىپ كەتىرە المايسىڭ. سەنىڭ ويلى، ارعى-بەرگىنىڭ ءبارىن بىلەتىندىگىڭە وراي وتكەنىمدى قازبالاي ءتىزىپ شىقتىم، شىنىمدى ايتسام سول ءبىر قاسىرەت جامىلعان قارالى كۇندەرىمدى ويلاۋدىڭ ءوزى - ازاپ. تاجال تاعدىر ادام بالاسىن ءوستىپ سىناپ، ءوز تەزىنەن وتكىزەدى ەكەن عوي. بۇعان سەن نە دەيسىڭ؟
نە دەيىن، تۇنشىعىپ ءۇنىم شىقپادى. ءبىر اۋىز ارتىق ءسوز - جانىن جارالاپ، ماڭگىلىك كەسەل بوپ جابىسار. ىشتەي ۇعىندىم، ول جانىن جەگىدەي جەگەن مۇنار باسقان ويلارىن بولىسكىسى كەلدى، شەرىن تارقاتتى. ەندى مەن ويلانا باستادىم، بۇل شەر ماعان اۋادى عوي. «التىن باستى ايەلدىڭ ىشىندە بەسىگىمەن بالا جاتادى، التىن باستى ەركەكتىڭ ىشىندە ات باسىنداي شەر جاتادى».
دۇنيە عاپىل بولسا دا وسىناۋ الاي-دۇلەي بوراندى تۇندە جاپانداعى جالعىز ۇيدەگى كەلىنشەكتىڭ ورايدا وراي ايتقان قۇپيا سىرى جان-دۇنيەمنىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعاردى.
بۇرىشتاعى ەرەجەپوۆ اۋدارىلىپ جاتتى.
- تۇرىپ تاماق، ءشاي دا ىشپەدى بايعۇس. ءبىر قاتىننىڭ كەسىرى - قىرىق ەسەككە جۇك بولار دەگەن. جاقسىدان - شاراپات، جاماننان - كەساپات. نەگە ۇندەمەيسىڭ، ۇلان؟ سەنى وتە جاقىن تارتىپ كەتكەندىكتەن بىرەر ساتكە عانا سەن دەپ وتىرمىن. وعان اشۋلانبا. مەن جەنپي-دە وقىعان ءتىل مامانىمىن عوي. وقۋدى تاستاپ كەتتىم، قالاعا بارعىم دا كەلمەيدى، كورگىم دە كەلمەيدى. قالادا ءبارى جاساندى. كۇندىز قىزدارى ۇياڭ، ۇلدارى سابىرلى كورىنەدى دە، ءتۇن بالاسى بىلاپىت بىلعانىشقا بەلشەسىنەن باتادى. قالا ءتۇنى بويى جىنويناققا اينالادى. شايتان ازعىرىپ، ءىبىلىس يەكتەگەن كارى-جاسى ءبارى اراققا كايىپ بولادى، ناشا تارتىپ ەسىرىكتەنەدى، رەستوران، قوناقۇي بىتكەن قىزويناق ورداسى. ازعىنداعان، الاپەستەنگەن زامانداستارىمنان قازىر ولەردەي جەريمىن، ايتا بەرسەم نەبىر سۇمدىق، سۇرقيالاردى كورىپ، ءبىلىپ جۇردىك قوي. ءبارى بىلەدى، ۇندەمەيدى. سەن دە وقىدىڭ عوي قالادا. قالا - ۇرپاقتى ازدىرادى، توزدىرادى. راس ەمەس پە؟
- كىم بىلەدى، بارىنە قارا بوياۋ جاعا بەرمەۋ كەرەك قوي.
- انىقتاپ قاراساق ايدىڭ بەتىندە دە سەكپىل بار. سەنىڭ ميىڭدى اشىتتىم با. كوپ سويلەپ كەتتىم عوي، ءسىرا. ويبۋي، تاڭ اتىپ قالىپتى عوي، سيىر ساۋىپ كەلەيىن، - دەپ كەلىنشەك ورنىنان تۇرىپ، تونىن كيىپ، باسىنا ءتۇبىت ورامالىن وراپ الدى. بەلى كەتكەن تۇيەدەي قالىڭ ويعا قامالىپ، ۇستەل شەتىندە وتىرعان ورنىمدا ويلانىپ، قاراجارتاستاي قاتىپ قالىپپىن.
دالادان قايتا كىرگەن كەلىنشەك:
- كۇن شايداي اشىلىپتى! - دەدى قۋانا. باعاناعى مۇڭ، قاسىرەت ءىزى جوق. شەلەكتەرىن الىپ شىققان ونىڭ سوڭىنان مەن دە كيىنە باستادىم.
دالا بەتى ۇلپىلدەك اقشا قار، اسپان استى، جەر ءۇستى تىم-تىرىس. جىلقىشىنىڭ قورجىن ءۇيىنىڭ مۇرجاسىنان بيلەپ شىققان اق ءتۇتىن دە تىك شانشىلىپ كوككە كوتەرىلەدى. ءۇپ ەتكەن سامال جوق.
تەرىسى ابدەن وڭعان، ءجۇنى تۇسكەن ەسكى قارا تون كيگەن كەلىنشەكتىڭ جانىنا كەلدىم. ول سەكسەۋىلدى ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن سوعىپ، سىندىرىپ اۋرە. قارۋلى. جون ارقاسى كۇجىرەيىپ، ورامالى قيسايىپ كەتكەن كەلىنشەك مۇلدە بوتەن، جاتباۋىر تارتىپ تۇر.
- اكەل، مەن كومەكتەسەيىن!
- قويىڭىز... قولىڭىزدى جارالاپ الاسىز، - دەپ بەلىن جازىپ، سىڭق ەتە قالعاندا مويىلداي جانارى جالت ەتە ءتۇستى. بار ادەمىلىك، تۇنىقتىق، سەزىم وتى - كوزىندە ەكەن عوي. تاۋقىمەتتى قانشا تارتسا دا بۇنداي جاندار بالاجان بولادى، بۇلار جامانشىلىق جاسامايدى جانە بۇلار تىم تاۋەكەلشىل بولادى.
- قۇداي مەن نەكەلەسكەن بايىڭا قۇلاي سەنۋىڭ كەرەك! - دەدى ول، نىق ۇنمەن.
مەن قورا اينالىپ، كۇرتىك-كۇرتىك قاردى قىڭسىلاتا باسىپ، وي ساپىرىپ، مۇڭ ءمۇجىپ قىرعا كوتەرىلدىم. سۋىق سورعان دالا سۇمىرەيىپ، بەزەرىپ تۇر.
اپپاق ماتاداي بوزارىپ مەلشيگەن بەل-بەلەستەر. تاڭعى اياز بەت شىمشىلايدى.
گۇر-گۇر ەتىپ ەكى ۋازيك ەكپىندەي ۇيگە تاقاي كەلىپ توقتادى.
* * *
ۇستەل ءۇستىن جايناتىپ تاستاپتى. بۇرىشتان كىلميىپ ەرەجەپوۆ باسىن كوتەرىپ، بىزگە تاڭىرقاي ولگەن قويدىڭ كوزىندەي قىزىل شەلدەنگەن نۇرسىز جانارىمەن مەلشيە قاراپ قالىپتى.
- قانە، قولدارىڭىزدى جۋىڭىزدار، اس دايىن! - دەپ جىلقىشى مويىنىنا سۇلگى اسىنىپ، ءبىر قولىندا كىرلەن، ەكىنشى قولىندا شاۋگىم، بارىمىزگە كەزەك-كەزەك سۋ قۇيىپ شىقتى.
تۇننەن جەلىنبەي قالعان اس قايتا جىلىتىلىپ، ۇيمە تاباق ەت اكەلىندى.
ساپار سومكە تولى شيشالاردى سۋىرىپ الىپ، بارىمىزگە قۇيىپ شىقتى.
- باسەكە، ءسىز باستاڭىز، توست ايتىڭىز.
- شاڭىراققا تىلەك ايتىڭىز - دەپ ەرتاي قوستاي قويدى.
- ءار ۇيدە قۋانىش، بەرەكە بولسىن! ەسىكتەن ىرىس، بەسىكتەن بالا كەتپەسىن!
كەلىنشەك نۇرلانا جىميدى دا، تۇرەگەلىپ كەلىپ ءوزى ستاقان قاعىستىردى.
- ءاي بارەكەلدى! تاۋىپ ايتىلعان ءسوز. قانە الىپ قويايىق! - دەپ بەكبولوۆ ءوزى باستاپ، جىلقىشى قوشتاپ، ستاقاندارىن كوتەرىپ، الىپ تاستادى. ەرەجەپوۆ جالاڭاياق جىلان باسقانداي تىجىرىنا، ءۇش-ءتورت ءبولىپ، لوقسىپ بارىپ، ارەڭ تاۋىستى. ەرتاي ىشكەن سايىن وڭدەنىپ سالا بەرەتىن سال-سەرى دەرسىڭ. وسىنداي توي-دۋماننىڭ گۇلى، شارشاۋ دەگەننىڭ ءىزى بىلىنبەيدى.
باس زووتەحنيك ەكى رەت تارتقاننان كەيىن كوپىرىپ سويلەپ ءجۇرىپ بەردى.
- ءسىز بەكەر ىشپەيسىز. مىنانداي الاپات سۋىقتا ىشپەگەن ادامعا كەسەل جابىسادى عوي - دەپ اراققا ءبىراز ماداق ارنادى. ءبارىمىزدى شەتىمىزدەن ماقتاپ-ماقتاپ كوتەرمەلەپ ءسوز بەردى.
داستارحان باسىنداعىلار اڭگىمەسى سوزىلىپ، ەرەجەپوۆتىڭ ماسايا باستاعانىن كورىپ:
- قوي، تۇرايىق. باراتىن جەرىمىزگە بارىپ، كورىپ قايتايىق! - دەدىم.
- باسەكە، وندا مىناعان كوز سالىپ جىبەرىڭىزشى، - دەپ بەكبولوۆ قولىما قاعاز ۇسىندى.
- بۇل نە؟
- اكت عوي.
- قانداي اكت؟
- ۇلان كەرىمبەكوۆيچ، قاراپ شىعىڭىزشى، اكت دۇرىس جازىلعان عوي، - دەپ ەرتاي ديدارى اشىلىپ، سۇلگىمەن تەرىن ءسۇرتىندى.
بەكبولوۆ توتەسىنەن تارتتى:
- باسەكە، مىنا شاڭىراقتا مىنا وزات جىلقىشى ساپار مەن گۋليا كەلىنىڭىزدىڭ اق داستارحانىندا تاڭعى اس ۇستىندە اكتىگە قول قويىپ بەرسەڭىز.
- ءاي، بارەكەلدى! تاۋىپ ايتىلعان ءسوز! قازاقتىڭ بارلىق ماسەلەسى داستارحان ۇستىندە شەشىلگەن. سولاي ەمەس پە ەرەجەپوۆ جولداس؟ - دەپ كوزى كىلميىپ ازەر وتىرعان رايسەلحوزدىڭ باستىعىن تۇرتپەكتەدى.
- تاك توچنو! تاك توچنو! سولاي. قايدا مەن قول قويايىن؟ - دەپ ەرەجەپوۆ قولىن سوزدى. انە-مىنە دەگەنشە ەكى جەرگە قولىن قويىپ تا تاستادى. بەكبولوۆ ەركىنسي ەرتايعا دا دەرەۋ قول قويعىزدى دا قاعازدى ماعان ىسىردى.
- سىزدەر قىزىقسىزدار. ءالى ولگەن ءبىر جىلقىنى كورگەن جوقپىز. قالاي قول قويامىز؟
- كورەسىز، كورسەتەمىز. تەك مىنا جەردە دوكۋمەنتتى دۇرىستاپ الايىق، ءبارىبىر وكىمەت گوسستراح ارقىلى قۇنىن قايتارادى.
- ۇلان كەرىمبەكوۆيچ، قول قويا سالىڭىزشى! - باس زووتەحنيك قالامىن تىققىشتاپ قويمادى.
كەرىلگەن ءجىپ جۇقا جەرىنەن ۇزىلەدى. شارت تا شۇرت تارس اشۋلانىپ، بۇرقان-تارقان بولىپ شىعا كەلدىم.
- توققا تۇسكەن جىلقىلار قايدا؟ ونىڭ ءبارى اسىل تۇقىم، وتە قىمبات مال. كورسەتىڭدەر قانە؟
- اعا، اعاتاي، جاعداي وسىلاي بولىپ قالدى. تۇسىنەسىز عوي - دەپ جىلقىشى جىلامسىراپ قولىما جارماستى. - اعاتاي، مەن قۇرىپ كەتەمىن عوي.
جاسى مەنەن ۇلكەن بولسا دا مەنى «اعاتايلاپ» جالپاقتاپ جالىنىپ-جالبارىنىپ تۇر.
مەنىمەن بىرگە ءبارى ورە تۇرەگەلدى. جاپاتارماعاي جارماسىپ، جالىنۋدا.
تەك كەلىنشەك قانا سول وتىرعان ورىنىندا مەلشيىپ قاتىپ قالىپتى. ويباي-اۋ، تۇك كورمەي جيىرما جەتى باس اسىل تۇقىمدى جىلقىنى ءولدى دەپ قول قويۋ - قىلمىس قوي.
- ءاي، سەن نەعىپ وتىرسىڭ. كۇيەۋىڭ سوتتالىپ كەتەدى عوي. قايىنىڭا توقتاۋ ايتپايسىڭ با؟ - دەپ بەكبولوۆ جىلقىشىنىڭ كەلىنشەگىنە اكىرەڭدەدى.
- جوق، ساپاردىڭ تۇك كىناسى جوق. ديرەكتور ەكەۋىڭ ءبارىن قىرعىزعا ساتتىرىپ جىبەردىڭدەر. بىزگە بالەنى جاپپاقسىڭ عوي...
- ءاي، ساپىلداعان قاتىن، جاپ اۋىزىڭدى. ۋىزداي جاس جىگىتتى اينالدىرا الماپسىڭ! وسىدان ءبىر بالە شىقسا انا روسلاۆل سوۆحوزىنىڭ جىلقىشىلارىنداي كۇيەۋىڭ تۇرمەدە ءشىريدى. اياعىنا جىعىل قانە، قايىنىڭنىڭ، جىبەرمە!
كەلىنشەك ءۇن-ءتۇنسىز جىلاپ قالدى.
ەرەجەپوۆ وتىرعان ورىنىندا قيسايىپ، ۇيىقتاپ كەتتى.
گوسستراح باستىعى جالاڭ باس كۇيى دالاعا بىرگە شىقتى.
جىلقىشى مەن باس زووتەحنيك ەكەۋىنىڭ جالىنعاندارىنا قاراماي، قولدارىن سىلكىپ تاستاپ:
- پارتيانى الداپ، مەملەكەت مالىن تالان-تاراجعا سالعاندى كورسەتەمىن سەندەرگە! - دەپ ماشيناما ءمىنىپ، تارتىپ كەتتىم.
* * *
اۋپارتكومنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارىنىڭ الدىنا بارلىق ءىستى جايىپ سالدىم. قۇرىسجانوۆ ابدەن رازى بولعاندىعى سونشالىق:
- كەلەسى پارتكونفەرەنتسيادا سەنى بيۋرو مۇشەسى ەتىپ سايلايمىن. مىنا ناركونترولدىڭ ءىسىنىڭ دە، ءسوزىنىڭ دە بەرەكەسى جوق. جارايسىڭ! ناعىز كوممۋنيست مىنە وسىنداي بولۋى كەرەك! ەرتەڭ ساعات ەكىدە بيۋرو وتكىزەمىن. سەن حابارلاما جاسايسىڭ، جاقسىلاپ دايىندال! سوۆحوز ديرەكتورى، پارتورگ، باس زووتەحنيكتى شاقىرتامىن. كالينين سوۆحوزىنىڭ كەكەش ديرەكتورى جەر باسا الماي شىرەنىپ ءجۇرۋشى ەدى. قولعا ءتۇستىڭ بە ايتەۋىر - دەپ الاقانىن ىسقىلاپ قويدى. - قوعام مالىن قۇرتقان ولاردىڭ ەرتەڭ كوزدەرىنە كوك شىبىن ۇيمەلەتىپ، پارتيادان شىعارىپ، جۇمىستان بوساتىپ، ءىسىن پروكۋراتۋراعا بەرگىزەمىن. ابدەن ءىسىپ-ءپىسىپ كەتكەن عوي! شىركىن، پارتيانىڭ وكىلدەرىنىڭ ءبارى سەن سياقتى ءپرينتسيپتى بولسا عوي، باياعىدا كوممۋنيزم ورنار ەدى.
قۇرىسجانوۆ اناۋ-مىناۋعا شەشىلىپ، ءىشىن الدىرمايدى. ايبارىنان، اشۋىنان ىعىپ، كوزىنە تۇسپەۋگە تىرىسىپ، قاشىپ-پىسىپ جۇرەمىز. مىنە، ماعان بۇگىن ىقىلاسى بولەك، كوڭىلى داريا.
ءتۇننىڭ بىرۋاقىتىنا دەيىن قادالىپ وتىرىپ حابارلاما جازدىم. بيۋرودا ناقتى فاكتىمەن ايتپاساڭ، كوپسوزدىلىكتى كوتەرمەيدى. كالينين سوۆحوزىنداعىلار شىبىن شاققان قۇرلى قورىقپايدى، وتىرىككە ابدەن ماشىقتانىپ العان، ەتتەرى ابدەن ءولىپ كەتكەن. بۇل قىلمىس قوي، وتە اۋىر قىلمىس! ەندى وزدەرى سازايىن تارتسىن. باسقالارعا ساباق بولادى.
ەرتەڭگىسىن ەرتەلەپ ءبىرىنشى سەكرەتار شاقىردى. جازعان حابارلامامدى كورەيىن دەگەن عوي دەپ الىپ-ۇشىپ باردىم.
ەسىك الدىندا سارى شاشتى بۇلدىرىقتاي حاتشى قىز:
- ءبىرىنشى وتە اشۋلى! - دەپ قۇلاعىما سىبىرلادى. جۇرەگىم زىرق ەتە قالدى. تاسىپ تۇرعان كوڭىلىم سۋ سەپكەندەي باسىلدى. ىشكە قورقا-قورقا كىردىم. اقبۋرىل تارتا باستاعان شاشىن سىلكىپ قويىپ، كوزىلدىرىگىنىڭ استىمەن سۇستانا قاراعان قۇرىسجانوۆ جاۋار بۇلتتاي تۇنەرىڭكى.
اپالاقتاپ بارىپ، الدىنا وتىرا دا الماي، قاقيىپ تىكە تۇرىپ قالدىم.
- ءبۇلدىردىڭ عوي ءبارىن. باس زووتەحنيك پەن جىلقىشىنى قورقىتىپ، تىلدەگەنىڭ نە؟ ءتىرى بولسام ديرەكتوردى قۇرتام دەپسىڭ عوي. راس پا؟ سەن ءۇشىن مەنىڭ ەستىمەگەنىم جوق. وبلىس باسشىسى كوبەلەكوۆ جەر-جەبىرىمە جەتىپ بوقتادى. القاش مۇجىق سەكىلدى قيت ەتسە ورىسشالاپ بوقتاپ الىپ جونەلەدى. جەبىر، قىلمىسكەردى انىقتاساق تا بالەگە قالامىز...
قايناعان ساماۋرىنداي بولعان اۋدان باسشىسىنىڭ قالىپتان شىعىپ، سويلەگەنىن تۇڭعىش رەت كوردىم. ورنىنان تۇرىپ، ارى-بەرى جۇرگىشتەپ كەتتى.
- وتىر، نەعىپ قالشيىپ تۇرسىڭ. سەندەر دە شاش ال دەسە باس الاسىڭدار. اقىرى مەن تاياق جەيمىن. كوبەلەكوۆ وڭدىرمايدى، سويقاندى سالادى. ول اناۋ پوليتبيۋرو مۇشەسى كيريلەنكومەن باجا. ما، مىنالارعا قول قوي، - دەپ قاعازداردى ماعان قاراي لاقتىرىپ جىبەردى. ولار ولگەن قارعانىڭ قاناتىنداي جايىلىپ قىزىل كىلەم توسەنگەن پاركەت ەدەنگە قالىقتاپ ءتۇستى. دەرەۋ جيناپ قاراسام، كەشەگى ءوزىم اكەپ بەرگەن اكتى.
- نەمەنەگە كوزىڭدى باعجاڭداتاسىڭ. قول قوي قانە!
- تۇسىنبەدىم، جولداس قۇرىسجانوۆ؟
ول تارس ەتىپ، بومباداي جارىلدى.
- ءالى كوزىن اشپاعان سەن كۇشىك نەگە تۇسىنەسىڭ؟ سەن ءالى پىسپەگەن جۇمىرتقاسىڭ. سەنى تىم ەرتە رەداكتورلىققا قويىپپىن. ساياساتتان جۇرداي دىمبىلمەس سەندەيلەر تۇبىمىزگە جەتەدى. ءاي، جەتەسىز، ساعان نە ايتىپ وتىرمىن. كالينين سوۆحوزىنىڭ انا كەكەش، سۋمۇرىن ديرەكتورى مەن كوبەلەكوۆ ەكەۋى ينستيتۋتتا بىرگە وقىعان، ءتىپتى جاتاحانادا ءبىر بولمەدە بىرگە جاتقان كاتتا دوس دەيدى. ءتۇسىندىڭ بە سۋمي! جىلاننىڭ اۋزىنا ساۋساقتى سالمايدى. ەندى جەتتى مە جەتەڭە. تۇندە كوبەلەكوۆ زۆونداپ، تاس-تالقانىمدى شىعاردى. زىركىلدەپ، تالاي كەمشىلىكتەردى ايتىپ، قۇرتامىن، جويامىن دەپ اكىرەڭدەپ، تىلدەگەنى-اي. ماعان ەرەگىسىپ، مەنى ورنىمنان الدىرتىپ، ءوزىڭ بولۋ ءۇشىن ادەيى ىستەپ وتىرعان زالىمدىعىڭ دەيدى. قول قويدىڭ با، اپكەل بەرمەن! - دەپ ءوزى ءبىر تەكسەرىپ شىقتى دا، ەكىنشى سەكرەتاردى شاقىردى.
جاسىنا جەتپەي جايىلا سەمىرىپ كەتكەن، اراققا ءۇيىر، كوزىنىڭ الدى كولكىلدەپ جۇرەتىن وڭكيگەن جالپاق سارى سولوۆەۆ دەگەن ەكىنشى سەكرەتار ەرەجەپوۆ پەن ەرتايدى ەرتە كىردى.
- كوميسسيا تۇگەل عوي. قازىر سولوۆەۆ باستاعان مىنا قول قويعان كوميسسيا مۇشەلەرى كالينين سوۆحوزىنا باراسىڭدار. گوسستراح باستىعى اپاتقا ۇشىراعان جىلقىلاردىڭ قۇنىن تولەيسىز. جيىرما جەتى جىلقىنى ەسەپتەن شىعارىپ، اكتىنى ديرەكتورعا تابىس ەتەسىزدەر. ەرەجەپوۆ جولداس كالينين سوۆحوزىنا قوسىمشا رەزەرۆتەن ءۇش ءجۇز توننا كومبيكورم جەم بەرگىزىڭىز. وسى سوۆحوز مالىن قىستان قىسىلماي امان الىپ قالۋعا سىزدەر تىكەلەي جاۋاپتى وكىلسىزدەر! ەرەجەپوۆ ەگەر سوۆحوزدا 24 فورما بويىنشا ءولىم-ءجىتىم مالى بولسا وسى كوميسسيامەن دۇرىستاپ اكتىمەن شىعارىڭىزدار. بۇگىن بيۋرو وتپەيدى. پارتيانىڭ مىندەتى - جازالاۋ ەمەس، كومەكتەسۋ! تۇسىنىكتى مە؟
- تۇسىنىكتى! - دەپ ءبارىمىز تۇرەگەپ، سىمداي تارتىلىپ، تۇرا قالدىق.
- رۇحسات ەتسەڭىز، اۋىرىپ تۇرعانىم، مەن بارماي-اق قويسام - دەپ ەدىم قۇرىسجانوۆ شاڭق ەتە قالدى.
- جاۋاپتى پارتيا قىزمەتكەرى اۋىرماۋ كەرەك. دوعار ءسوزدى! ەي، سەن ءوزىڭ كوپ سويلەيتىن، تۇك تۇسىنبەيتىن دوعال، ساياساتتان شالاساۋاتتى كوممۋنيست ەكەنسىڭ! كەتىڭدەر قانە، جوعالىڭدار! وڭكەي ميلاۋ، ناقۇرىستار!
اتىپ-اتىپ قالاي دالاعا شىققانىمىزدى بىلمەي قالدىق. ەرتاي مەنىڭ ماشيناما، ەرەجەپوۆ ەكىنشى سەكرەتاردىڭ كولىگىنە ءمىنىپ، قالىڭ قار كومگەن جولمەن كالينين سوۆحوزى قايداسىڭ دەپ تارتىپ كەتتىك.
* * *
كوڭىل حوشىم بولماي، سىركەم سۋ كوتەرمەي وتىرسام ەرتاي جايراڭ-جايراڭ ەتىپ اڭگىمەلەسۋگە قۇشتار.
- كورىنگەن نارسەنى كوڭىلىڭە الا بەرمە. ءبىرىنشى باستىق بولعان سوڭ ۇرىسادى، تاربيەلەيدى. وي-حوي، مەنىڭ جۇمىسىم قىپ-قىزىل جانىپ تۇرعان ءورت قوي، ىلعي دا وسىلاي الاشاپقىن بولىپ جۇرەمىز. كوندىگىپ كەتەسىڭ. بايقاپ قاراشى، ۇزاق جاسايتىنداردىڭ ءبارى سالماقتى، كوڭىلدى جۇرەدى، - دەپ ەرتاي انەكدوتتار ايتا باستادى.
شوفەرىم شيقىلداپ ءماز، مەن دە ءتۇيىنىم جازىلىپ، جادىرايىن دەدىم.
ەرتاي - ۇزاق جىلدار گوسستارحتىڭ باستىعى بولىپ كەلە جاتقان، ەلدىڭ ءبارىنىڭ ءتىلىن تابا بىلەتىن باسشىنىڭ ءبىرى. ەشكىمگە قارسى كەلمەيدى، كۇلىپ قارسى الىپ، كۇلىپ شىعارىپ سالادى.
- اۋداننىڭ قانشا ءبىرىنشى باسشىسىن بىلەمىن ءبارى قاتال، ءوستىپ زىركىلدەپ، زىلدەنىپ، ۇرىسىپ، قاباقتارى اشىلمايدى. ويباي-اۋ، باسشى بوس بولسا - بەرەكە كەتەدى، جان-جاققا بىتىراپ شاشىلىپ قالمايمىز با؟ تسك-دان سولاي تاپسىرما العان، ولارعا ەشۋاقىتتا قارسى كەلۋگە بولمايدى. قارسى كەلسەڭ جەلكەڭ قيىلادى. «سىزدىكى دۇرىس، بارىنە ماقۇل» دەپ ءموندى-ءموندى بولىپ، ىعىنا جىعىلىپ جۇرە بەر. بەيمەزگىل شاقىرعان قورازدىڭ باسى شابىلادى. ابايلاپ، تەك جۇرسەڭ - دوڭگەلەنىپ كوپ جۇرەسىڭ.
ەرتاي مەنى جاقىن تارتادى، مەنەن جيىرما جاستاي ۇلكەندىگى بار. ايتقانىنىڭ جانى بار، بىراق جان-دۇنيەم قابىلداي الماي الەك.
ايدالاداعى ءبىر ءتۇپ توراڭعىداي تۋعاننان قاقيىپ جالعىز وسكەندىكتەن بە كىسىكيىكتەنىپ، كوپ اداممەن ارالاسپاي، ىشكى سىرىمدى اقتارا الماي، سىرەسىپ جۇرەمىن. قانداي عانا جاننىڭ اعا-ىنىلەرى، قاۋمالاعان باۋىرلارى بولادى، قىزىعا دا قىزعانا قارايسىڭ دا ىشتەن تىناسىڭ. عۇمىر بويى اكەم تۇتتاي جالعىز بولىپتى، مەن دە اكە-شەشەمنەن ەرتە ايىرىلىپ، ينتەرناتتىڭ قارا نانىن قاۋجاڭداپ، اش-جالاڭاش بولىپ تىرمىزىكتەنىپ، ولەرمەندىكپەن وقىدىق، ديپلوم الدىق، جۇلقىنىپ ءجۇرىپ كوزگە ءتۇسىپ، تەز وستىك. جيىرما جەتى جاسىمدا اۋداندىق گازەتتىڭ بىلدەي باس رەداكتورىنا تاعايىنداردا قۇرىسجانوۆ جەكە قابىلداپ:
- سەن لاپىلداعان جاسسىڭ. ءار نارسەنى بايىپپەن، ويلانىپ شەش. تالانتىڭا شەك كەلتىرمەيمىن. تەك ەكى نارسەدەن ەرەكشە ساق بول. اۋزىڭا اراق-شاراپ الما، ەكىنشى قىز-قىرقىننان اباي بول. بۇل ەكەۋى دە مويىنىڭا كيىلەر تۇزاق، ءومىرىڭدى قۇرتاتىن توزاق! تۇسىنىكتى مە! - دەپ تاپسىرعان.
ەرتاي اعا دا مىنە، اڭگىمەنى سول ىڭعايعا اۋدارىپ كەلەدى.
- ۇلان، باۋىرىم، سەنى ەرەكشە سىيلايمىن، ءتىپتى ىنىمدەي جاقسى كورەتىنىمدى بىلەسىڭ. اعا بولعان سوڭ ساعان ءبىر ءتامسىل ايتايىن. ءبىز ەسكى قاقسالدار نە كورمەدىك. ءبارىمىز دە بورىك كيگەن ەركەك اتىمىز بار. نەسىن جاسىرايىق ادەمى قىز-كەلىنشەك كورسەك كوككە تويعان تەكەدەي قىزىلكوزدەنىپ قالامىز. قاتىندار قىلىمسي جىميسا دۇنيە توڭكەرىلىپ كەتسە دە ءبارى-ءبارىن تارس ۇمىتىپ، كۇيلەگەن قۇناجىن كورگەن بۇقاداي جىندىسۇرەيلەنەمىز.
اتام زاماننان بەرى ەركەك اتتى ۇرعاشىعا كوز تىگەدى، قۇمارتادى، كەيدە قۇتىرىپ، الاپەستەنىپ كەتەدى. جاسسىڭ عوي لاپىلداپ ءجۇرىپ - قاتىن دەگەن ءورت قوي، ورتەنىپ كەتپە، كورىنگەنگە كوزىڭدى ساتىپ، كوڭىلىڭدى بەرمە.
سابىر ءتۇبى - سارى التىن. ابايلاپ جۇرسەڭ - الىسقا باراسىڭ. قاتىن بىتكەننىڭ ءبارى بىردەي ەمەس. ماي تاقىم، جىن تاقىم، سۇم تاقىم دەپ ۇشكە بولىنەدى. كۇلمەي تىڭداپ ال. بۇرىنعىلار ايتقان كونە عاقليا عوي. ماي تاقىم دەگەنى - مۇنداي قاتىننىڭ ەركەگىنىڭ جولى اشىلىپ، قىرسىعى كەسىلىپ، مول داۋلەتكە جولىعىپ، بەرەكەلى، مەرەكەلى بولاسىڭ. جىن تاقىمعا جولىقساڭ - قىرسىق شالىپ، ابىرويدان ايىرىلىپ، بەرەكەڭ كەتىپ، ءومىرىڭنىڭ تاس-تالقانى شىعادى. ال، سۇم تاقىمدى قاتىنعا كەزىكتىرمەي-اق قويسىن. ونداي قاتىندارداي ساتقىن، سالداقى بۇيىرعان ەركەك بىتكەن اجال قۇشىپ، ءومىرى ۇزىلەدى. ءبىز كوپتى كوردىك، بەتى جىلتىراعان قاتىنداردىڭ كەسىرىنەن نەبىر اتپال ارىستانداي جىگىتتەر اراق ءىشىپ، قىزمەتىنەن ايرىلىپ، قۇرىپ كەتتى. تالاي-تالاي ازاماتتار قور بولىپ قالدى. ەرەجەپوۆ تە ءوسىپ، كەيىن ءبىرىنشى سەكرەتار بولادى-اۋ دەيتىنبىز، مىنە كوز الدىمىزدا سالداقى قاتىنىنىڭ كەسىرىنەن ءوشىپ ءبىتىپ بارادى، ابدەن قۇلدىرادى. كورىنگەن قىزىل الا كوبەلەكتى قۋا بەرسەڭ دە ورعا جىعىلاسىڭ - دەپ ەرتاي كەيبىر حيكايالاردى ايتا باستادى. بۇل كىسى نەنى تۇسپالداپ وتىرعانىن ءىشىم سەزىپ، قىلپ ەتە قالدىم.
ۇندەمەي قىسقى جولدا قىز-كەلىنشەكتەر جايلى، ولاردىڭ مەكىرلىگى مەن كەسىرلىگى جايلى قىزىق-قىزىق وقيعالاردى تىڭداي بەردىم.
اپپاق قار كومگەن اۋىل ورتاسىنداعى سوۆحوزدىڭ ەكى قابات كەڭسەسى الدىندا ءبىزدى جاپ-جاڭا بۇلعىن جاعالى، قىزىل تون كيگەن ديرەكتور:
- قۇرمەتتى وكىلدەر، قوش كەلدىڭىزدەر! - دەپ تۇك بولماعانداي، مونشادان جاڭا شىققانداي بۋى بۇرقىراپ، جىلميا كۇلىپ قارسى الدى.
Abai.kz
