Keshe tórtinshi shaqyrylymdaghy Qazaqstan Respublikasy Parlamentining ýshinshi sessiyasy óz júmysyn bastady. Sessiyanyng ashylu saltanatyna oray Preziydent Nazarbaev sóz soyledi:

Qúrmetti Parlament deputattary!

Sizderdi Parlamentting kezekti ses­siyasynyng ashyluymen qúttyq­taymyn.

Biz 30 tamyzda memlekettik me­re­kemiz - Konstitusiya kýnin ai­ryqsha atap óttik. Elimizding Par­la­menti tәuelsizdigimizding búljy­mas baghdaryna, Qazaqstan qoghamy­nyng basty qúndylyghyna ainalghan Ata Zanymyzdyng ayasynda kóp­tegen zandar qabyldap keledi.

Sol arqyly joghary zang shy­gharu­shy organ retinde memle­ket­tigimizdi nyghaytu isinde irgeli qadamdar jasauda.

Elimizding Parlamenti dýnie jý­zining barlyq memleketterine әser etken әlemdik qarjy dagh­dary­synyng saldaryn enseruge eseli ýles qosty.

Ekonomikany túraqtandyru­dyng ma­nyz­dy­lyghyn eskere oty­ryp, Parlament dagh­darystyng al­dyn alu sharalaryna qa­tys­ty zang jobalaryn jedel qarap, qabyl­dady.

Tútastay alghanda, tórtinshi sha­qy­ry­lymdaghy Parlamentting ekinshi sessiyasynda 140-tan astam zang jo­basy qaralyp, talqylanyp, sonyng ishinde 90-nan astam Zang qabyl­dandy.

Búl zandardyng basym kópshiligi el aza­mattarynyng әl-auqatyn jaqsartugha jәne әleumettik dengeydi kóteruge baghyttalghan.

Keshe tórtinshi shaqyrylymdaghy Qazaqstan Respublikasy Parlamentining ýshinshi sessiyasy óz júmysyn bastady. Sessiyanyng ashylu saltanatyna oray Preziydent Nazarbaev sóz soyledi:

Qúrmetti Parlament deputattary!

Sizderdi Parlamentting kezekti ses­siyasynyng ashyluymen qúttyq­taymyn.

Biz 30 tamyzda memlekettik me­re­kemiz - Konstitusiya kýnin ai­ryqsha atap óttik. Elimizding Par­la­menti tәuelsizdigimizding búljy­mas baghdaryna, Qazaqstan qoghamy­nyng basty qúndylyghyna ainalghan Ata Zanymyzdyng ayasynda kóp­tegen zandar qabyldap keledi.

Sol arqyly joghary zang shy­gharu­shy organ retinde memle­ket­tigimizdi nyghaytu isinde irgeli qadamdar jasauda.

Elimizding Parlamenti dýnie jý­zining barlyq memleketterine әser etken әlemdik qarjy dagh­dary­synyng saldaryn enseruge eseli ýles qosty.

Ekonomikany túraqtandyru­dyng ma­nyz­dy­lyghyn eskere oty­ryp, Parlament dagh­darystyng al­dyn alu sharalaryna qa­tys­ty zang jobalaryn jedel qarap, qabyl­dady.

Tútastay alghanda, tórtinshi sha­qy­ry­lymdaghy Parlamentting ekinshi sessiyasynda 140-tan astam zang jo­basy qaralyp, talqylanyp, sonyng ishinde 90-nan astam Zang qabyl­dandy.

Búl zandardyng basym kópshiligi el aza­mattarynyng әl-auqatyn jaqsartugha jәne әleumettik dengeydi kóteruge baghyttalghan.

Olardyng arasynda Salyq jәne Bud­jet kodeksteri men "Halyq den­saulyghy jәne densaulyq saqtau jýiesi turaly" Kodeks siyaqty ma­nyz­dy zandardy erekshe atap ótkim keledi.

Sessiya barysynda respublika­lyq bud­jetting ýshjyldyq jospary tún­ghysh ret arnayy zang arqyly bekitildi.

Parlament Birikken Últtar Úiy­my­nyng Klimattyng ózgerui turaly negizdeme­lik konven­siya­sy­na Kioto hattamasyn ratifika­siya­lap, Ekologiyalyq kodeks pen "Su kodeksine ózgerister men to­lyq­tyrular engizu turaly" Zandy qabyldady.

Búl qújattar bizge qorshaghan ortany qorghaudyng qúqyqtyq ne­giz­derin qalyptas­tyrugha jәne eko­lo­giya mәselelerin tiyimdi sheshuge mýmkindik berdi.

Sonymen qatar demokratiyalyq ýrdis­ter­di jedeldetu, sayasy jýieni odan әri damytu jәne sayasy par­tiyalardyng qogham ómirindegi rólin arttyru baghytynda da birqatar zan­dar qaralyp, "Sayasy par­tiyalar turaly" jәne "Qazaqstan Respub­liy­kasyndaghy saylau turaly" zan­dargha ózgerister men tolyqtyrular engizildi.

Ótken sessiyada "Qazaqstan hal­qy Assam­bleyasy turaly" jәne "Qazaqstan Respublikasynyng Joghary Sot Kenesi turaly" zandar qabyldandy.

"Núr-Otan" partiyasynyng Par­la­menttegi fraksiyasy pәrmen­di júmys jasap, el ómirine eleuli óz­gerister әkelgen zandardy qa­byl­­daugha ýlken ýles qosty. Partiya Ýkimetpen birlese otyryp, daghda­rys­qa qarsy sharalardyng jýzege asyryluyn qadaghalady.

Tútastay alghanda, Par­la­ment­ting ekinshi sessiyasynyng júmysy jemisti boldy dep esepteymin.

Sizderge óz rizashylyghymdy bildire­min.

Qúrmetti deputattar!

Parlamentting ekinshi sessiya kezindegi sapaly júmysy әleumet­tik-ekonomikalyq problemalardy jedel sheshu, jahandyq qarjy dagh­darysynyng kelensiz saldar­la­ryn enseru ýshin zannamalyq negiz jasap berdi.

Ótken kezende túraqtandyru shara­la­ryna memleket 19 milliard dol­lar júm­sady, búl el IJÓ-sining on tórt payyzyna sәikes keledi. Bý­ginning ózinde biz qabyl­danghan sha­ralardyng ong nәtiyjelerin sezu­demiz.

Birinshiden, әleumettik salany nyghaytu mýmkin boldy. Biz mem­leketting halqy­myz­dyng aldyndaghy barlyq әleumettik min­det­temelerin saqtap qaldyq.

Múnda Halyqtyng ónirlik jú­myspen qamtylu strategiyasyn iske asyru ýlken ról atqardy, oghan 191 milliard tenge bólindi.

Ýkimettin, biylikting jergilikti or­gan­dary men iri júmys berushi­lerding arasyn­da­ghy ýsh jaqty memorandum saqtalyp otyr.

Osynyng bәri júmyssyzdyq dengeyin úlghaytpaugha, kerisinshe, qysqartugha, eng al­dymen jastar arasyndaghy júmyssyz­dyqty qysqartugha mýmkindik berdi.

Qazirgi kezde ónirlerde 5 mynnan astam investisiyalyq jobalar iske asy­ryluda, 393 myng júmys orny ashyldy.

Nәtiyjesinde osy jyldyng birinshi jar­tyjyldyghynda halyqtyng naqty aqshalay tabysy ósti. Zeynetaqylyq jinaqtalym­dar kólemi bir trillion alty jýz seksen milliard tengege jetti.

Býkil elimiz boyynsha "100 mektep, 100 auruhana", "20 intellektualdyq mektep" jobalary iske asyryluda.

Ekinshiden, ekonomikalyq qúldyraudyng kelensiz ýrdisinde betbúrys jasau, ekono­miy­kanyng jekelegen sektorlaryndaghy ahual­dy jaqsartu mýmkin boldy.

Atap aitqanda, birinshi toqsangha qara­ghanda ónerkәsip ónimi 3,1 payyz kóp ón­di­rildi.

Memleket qoldauynyng arqasynda 40 mynnan astam ýleskerding problemalary sheshilude. Biz búl mәselede búryn-sondy bolmaghan sharalar qabyldadyq - aza­mattardyng jaghdayyna týsinistik tanyttyq.

Bizding azamattar múnday búryn-sondy bolmaghan kómek ýshin memleketke riza­shylyq bildirude.

Sonday-aq auyl sharuashylyghyna búryn-sondy bolmaghan qoldau kórsetildi. Onyng jalpy ónimining kólemi osy jyl­dyng qantar-shildesinde 2008 jyldyng qan­tar-shildesimen salystyrghanda 2,8 payyzgha úlghaydy.

Otandyq fermerler qazirding ózinde 63 milliard tengeden astam qarajat alyp otyr. Búl túqym sebudi tolyq kólemde atqarugha, egistik alanyn 1 million 600 myng gektargha úlghaytugha mýmkindik berdi.

Ýshinshiden, qarjy jýiesin jalpy túraqtandyrugha tútastay qol jetkizildi.

Ýstimizdegi jyldyng 7 aiynda eko­no­miy­­kagha tartylghan investisiya kólemi ót­ken jyldyng osynday kezenine qaraghanda 7 payyzgha ósti.

Ekonomikany nesiyeleu túraqty jýrip jatyr, inflyasiya tómendetildi.

Bankterding jiyntyq aktivteri 2009 jyldyng 1 tamyzyndaghy jaghday boyynsha ótken jylmen salystyrghanda 2 payyz derlik úlghayyp, 12 trillion tengeden asyp týsti. Bankterding qaryz beru portfelideri jarty jyldyqta 10,6 payyzgha ósti.

Elding halyqaralyq rezervteri qyryq eki jarym milliard dollar dengeyinde túraqtandy jәne olardyng ósui bayqaldy.

Ipotekalyq zaymdardy qayta qarjy­lan­dyru jónindegi júmys jalghas­ty­ryldy.

Tórtinshiden, bizding kәsipkerler aitar­lyqtay qoldaugha ie boldy. Shaghyn jәne orta biznes 134 milliard tengeni iygerdi. Barlyghy baghdarlamany 2,5 myng shaghyn kәsipkerlik subektileri paydalandy. Olar 4 myng 700 júmys ornyn ashty.

Birinshi toqsanmen salystyrghanda ekinshi toqsanda shaghyn jәne orta biznes ónimderin óndiruding 19%-gha óskeni bayqaldy.

Halyqaralyq sarapshylardyng bagha­lauy boyynsha, TMD elderi arasynda Qa­zaq­stan daghdarysqa qarsy sayasat tiyim­diligining indeksi boyynsha alda keledi.

 

*  *  *

Qazaqstannyng órkendi damuy aghymdaghy jylghy aqpan-nauryzda jýrgizilgen halyq sanaghynyng qorytyndylarynda tirkeldi.

Týpkilikti qorytyndylar әli naqtyla­nu­da, degenmen aldyn ala jasalghan qory­tyn­dylar qoghamymyzda bolghan ýlken ózgeristerdi tanytady.

Sanaq nәtiyjeleri eldegi ótken 10 jyl ishindegi eleuli әleumettik-ekonomikalyq, demografiyalyq ózgeristerdi kórsetti.

Bәrinen búryn, әngime halyqtyng ómir sýru dengeyindegi ong ilgerileushilikter turaly bolyp otyr. Qazaqstandyqtardyng aqshalay kirisi 10 jylda orta eseppen bes ese derlik ósti.

Bizge halyq sanynyng tómendeu ýrdisining betin qaytaryp, aitarlyqtay demografiya­lyq ósimdi qamtamasyz etu mýmkin boldy.

Tútastay alghanda 10 jyl ishinde halyq sany 14 million 900 myng adamnan 16 million 300 myng adamgha deyin kóbeydi.

Búghan negizinen bala tuudyng ósui men ólim-jitimning azangy esebinen qol jet­ki­zildi.

Agroónerkәsip keshenin qoldau tútas­tay alghanda auyl túrghyndary ýlesining ósui­ne yqpal etti. 10 jyl ishinde ol 44-ten 46%-gha deyin úlghaydy. Sonymen bir uaqytta iri qalalarda, әsirese Astana (80 payyzgha) men Almatyda (20 payyzgha) túratyn adamdar sany ósti.

Syrtqy kóshi-qon ýderisterinde bet­bú­rys bayqaldy. Elge kelushilerding sany odan tysqary ketushilerge qaraghanda kó­beydi. Búl - Qazaqstanda ómir sýruding tartymdylyghynyng aighaghy.

On jyl ishinde tarihy Otanyna, negi­zi­nen TMD elderinen, Qytaydan, Mon­gho­liyadan, Týrkiya men Irannan resmy sta­tiys­tikanyng derekteri boyynsha ghana 650 mynnan astam adam oraldy.

Biraq ta 1999 jylgha deyin de kelip jatqan, sondyqtan osy bap boyynsha millionnan astam adam keldi.

On jyl ishinde qazaqtardyng sany 53-ten 65 payyzgha deyin úlghaydy.

Solay bolsa-daghy Qazaqstan halqynyng biregey etno-konfessiyalyq qúramy saq­tal­dy. Elde 140 últ ókilderi túryp jatyr.

Qazaqstandyqtardyng 70 payyzgha juyghy - islam, 25 payyzy - hristian, sonday-aq basqa da dinderdi ústanady.

Sanaq halyqtyng aqparattyq bilimdilik dengeyining edәuir óskenin dәleldeydi. Halyqtyng 15 jәne odan joghary jastaghy 34 payyzynyng kompiuterde júmys isteu daghdysy bar, 20 payyzy internetti payda­lanady, 12 payyzy aghylshyn tilin iygergen.

Sanaq kórsetken eng basty nәrse - Qazaqstan halqynyng ómir sýrui jaqsara týsti.

Songhy 10 jyl ishinde halyqtyng naqty aqshalay tabysynyng jyl sayynghy qarqyny ortasha eseppen 10 payyzdy qúrady.

Zeynetaqylar men әleumettik jәr­dem­aqylar 3 eseden astamgha, shәkirtaqylar - 6 esege ósti.

Jenil avtomobilider iyelerining sany 2,5 ese kóbeydi.

Túrghyn ýy qory 24 million sharshy metrge úlghaydy, olardyng jartysy - auyldyq jerlerde.

Búl osydan jiyrma jyl derlik búryn reformalardy bastaghan kezde bizding basty maqsatymyz bolatyn.

Demek, biz bәrin dúrys jasadyq.

10 jyl ishinde elde 616 jana mektep, 125 auruhana ashyldy.

Ondaghan jana teatrlar, mәdeniyet ýi­leri, kitaphanalar men múrajaylar, sta­dion­dar men sport alandary esigin aiqara ashty. 29 myng kilometr derlik avtomobili joldary salyndy jәne sapaly qayta jóndeldi.

Múnyng bәri qazaqstandyqtar ýshin, olardyng ómir sýru sapasynyng ósui ýshin jasaldy! Jәne búl ong ilgerileushilikter sanaq derekterinde kórinis tapty.

Sanaq bizge halyqtyng jay-kýii turaly baghaly mәlimetter berdi. Búl aqparat el ómi­rin aldaghy jyldargha naqty jospar­laugha mýmkindik beredi.

Ýkimetke sanaq barysynda alynghan mә­limetter boyynsha barlyq baqylau esep­teulerin jýrgizudi, jyl ayaghynda týpki­likti nәtiyjelerin jariyalaudy jәne olardy әleumettik-ekonomikalyq baghdarlamalardy iske asyru ýderisinde eskerudi tapsyramyn.

 

*   *   *

Endi Parlamentting aldaghy sessiyasynyng mindetteri turaly.

Biz qiyn kezendi enserip qana qoymay, daghdarystan keyingi damu kezenine jan-jaqty dayyndalugha tiyispiz.

Búl bizding zannamamyzdy baysaldy da keshendi janartu men janghyrtudy talap etedi.

Birinshi. Ýkimetting aldyna jyl ayaghyna deyin elding 2020 jylgha deyingi damu baghdar­lamasyn, yaghny aldaghy 10 jylgha eki bes­jyl­dyq boyynsha bóle otyryp, әzirleudi ayaqtau mindeti qoyylghan.

Búl "Qazaqstan-2030" Damu stra­tegiya­syn oryndau jónindegi kelesi qadam bolyp ta­bylady. Sondyqtan bizge jahandyq ózgerister men ýrdisterdi eskeru kerek.

Tayaudaghy onjyldyqta memleket pen qoghamnyng kýsh-jigerin negizgi bes baghytqa:

- ekonomikany daghdarystan keyingi qalpyna keltiruge;

- onyng ornyqtylyghyn qamtamasyz etuge;

- bәsekege qabiletti adamy kapital jasaugha;

- halyqty arqaulyq әleumettik jәne túrghyn ýi-kommunaldyq qyzmet kórsetumen qamtamasyz etuge;

- últaralyq kelisimdi, qauipsizdikti, ha­lyqaralyq qatynastardyng túraqtylyghyn qoldaugha shoghyrlandyrghan jón.

Daghdarystan keyingi kezende eldi iyn­dustriyalandyrugha balama joq.

Ýkimetke aghymdaghy jyldyng sonyna deyin:

- eldi industriyalandyrudy yntalan­dyru­dyng besjyldyq josparyn;

- 2010-2015 jyldargha arnalghan IYn­dus­triyalandyru kartasyn jәne Óndiristik quat­tardy útymdy ornalastyrudyng 2020 jylgha deyingi shemasyn әzirleudi ayaqtaudy tapsyramyn.

Qazirding ózinde-aq mәshiyne jasau, me­tallurgiya, múnay óndeu, farmasevtika jәne himiya salasynda jalpy somasy 30 milliard dollar bolatyn 25 industriyalyq joba irikteldi.

Olar 35 milliard dollar kóleminde tiyimdilik beredi, 270 myng júmys orny ashy­lady.

Qazaqstan ekonomikasyn indus­triya­landyru men damytu jónindegi bizding bar­lyq sharalarymyz zannamamen jaqsylap qamtamasyz etiluge tiyis.

Industriyalyq sayasat turaly zandy ba­symdyq tәrtippen qaraghan jón. Ýkimetke ony dayyndaudy jedeldetip, Parlament­ke engizudi tapsyramyn.

Tiyimdi industriyalyq sayasat innova­siya­largha, eng zamanauy bilim-bilikke jәne tehnologiyalargha negizdeluge tiyis.

Sondyqtan Ghylym turaly jana zang әzir­lep, qabyldau, onda otandyq ghylym sa­la­syn damytudyng qaghidattaryn aiqyn­dau kerek.

Ekonomikalyq basymdyqtardyng biri agroónerkәsip keshenin damytumen bay­la­nysty.

Sizderding qarauynyzgha sharua (fermer­lik) qojalyqtary qyzmetin jetildiru mә­seleleri boyynsha zang jobasy úsynylghan. Onyng uaqytyn sozbay, qabyldau kerek.

Bizding ekonomika ýshin 2010 jylghy 1 qantardan bastap kýshine enetin Qa­zaq­stan, Belarusi jәne Resey arasyndaghy Keden odaghyn qúru turaly kelisimder keng óris ashady. Búl elimizding is jýzine asy­rylatyn integrasiyalyq bastamalarynyng ma­nyzdy qúramdas bóligi bolyp ta­bylady.

Deputattardyng aldynda ýsh elding Keden kodeksi boyynsha ratifikasiyalyq rә­simderdi jýrgizudi qosa alghanda, ortaq ke­dendik kenistikti zannamamen qamta­ma­syz etu jónindegi júmysty jalghastyru mindeti túr.

Ekinshi. Elding qarjy sektorynyng or­nyq­tylyghy men bәsekege qabilettiligin nyghaytu.

Daghdarys qarjy jýielerining qazirgi ýlgilerining jalpyәlemdik auqymdaghy da, elimizdegi de kemshilikterin kórsetip berdi.

Mening tapsyrmam boyynsha qazir últtyq qarjy sәuletining tújyrymdamasy әzirlenude.

Onda bank qyzmeti, valutalyq retteu jәne baqylau salasyndaghy zannamany keshendi jetildiru mәseleleri kórinis tabady.

Bizding aldymyzda qarjylyq qadaghalau rólin aitarlyqtay kýsheytu, saqtandyru mә­seleleri jónindegi zannamany ózgertu, budjet zannamasynyng tiyimdiligin arttyru mindeti túr. Budjetting ekonomikalyq da­mu­dyng manyzdy kózine ainaluynyng mәni bar.

Tútas alghanda elding qarjy jýiesi eko­nomikany әrtaraptandyrugha, innovasiya­lyq-ónerkәsiptik ósuge júmys isteui tiyis.

Búl ony baghalaudyng basty ólshemi bolmaq.

Keshe Germaniya Kansleri men Fran­siya Preziydentining kezdesui bolyp, olar jandanyp, júmys istey bastaghan bankter ózderining búrynghy qatelikterin taghy qay­talap jatqany turaly aitty. Búl bankter ózderine orasan bonustar qoyyp, sol bayaghy taptauryn jolmen jýre bastaghan.

Biz múndaygha jol bermeuge tiyispiz.

Qazaqstandyq bank jýiesining býkil kom­mersiyalyq, qarjylyq jәne valuta­lyq tәuekelderdi shekten shygharmay ústap túruy manyzdy bolmaq.

Ekonomika ósuding ishki resurstaryn jan­dandyruy ýshin qor jinaudyng neghúr­lym joghary dengeyin qamtamasyz etu kerek.

Ýkimet, últtyq holdingter memlekettik budjet shyghyndaryn qysqartuy jәne últ­tyq qor naryghynda qaryz aludy obliga­siya­lar shygharu arqyly barynsha payda­lanuy qajet.

Shiykizat sektorynan týsetin kiristing ba­sym bóligin Últtyq qorda saqtauymyz bizge manyzdy. Endi 10 jyldan keyin onyng aktivterining kólemi IJÓ-ning ke­minde 30 payyzyn qúraugha tiyis.

Elding jalpy syrtqy qaryzyn da jauaptylyqpen basqarghan jón.

Siklgha qarsy fiskaldyq sayasatqa ótudi kózdeu kerek. Búl ekonomikanyng ósui kezinde memleketting shyghyndaryn qysqar­typ, al bayaulau kezinde olardy úlghaytudy bildiredi.

Biz halyqqa qiyn jyldarda qarajat­ty júmsau ýshin olardy jaqsy jyldary jinaqtau kerek degendi jii aitugha tiyispiz.

Ýshinshi. Eldegi iskerlik ahual men kә­sipkerlik belsendilikti týbegeyli jaqsartu.

Adal bәsekelestik, jeke menshikke qol súqpaushylyq jәne iskerlik bastamany yntalandyru siyaqty ekonomikanyng negizgi qaghidattarynyng myzghymaytynyn basa aitqym keledi.

Sonymen qatar naryqtyq kózqarastar men memlekettik retteu arasyndaghy ontayly tepe-tendikti tabu da manyzdy bolmaq. Memlekettik tetikter naryq qaghidattaryn jýieli týrde kýsheytip, tolyqtyra týsuge tiyis.

Qazir iskerlik ahualdy jaqsartu men otandyq kәsipkerlikti qoldau jónindegi jana jýieli sharalar asa qajet.

Kәsipkerlikti tekseru jýiesin ontay­landyru qajet. Biz búl taqyrypty kópten beri jәne úzaq uaqyt aityp kelemiz. Barlyghyn da bir Zangha jinaqtau qajet, qalghan basqasyn joigha qoyyp, tekserushi organdar shaghyn jәne orta bizneske qyspaq jasamauy ýshin tәrtip ornatayyq.

Memlekettik jәne korporativtik sa­typ aluda qazaqstandyq qamtudy úlghaytu jәne importty odan әri almastyru jónin­degi júmysty jalghastyru qajet.

Ýkimetke aghymdaghy jylghy 1 qazangha deyin tiyisti zang jobasyn Parlamentke engizudi tapsyramyn. Biz búl júmyspen zandy týrde ainalysu ýshin ony jyl sonyna deyin qabyldau qajet.

Tórtinshi. Áleumettik sala tarmaqtaryn belsendi damytu.

Deputattar azamattardyng jekelegen sanattaryn әleumettik qoldau mәseleleri boyynsha zannamalyq aktilerge, bilim turaly zangha týzetuler engizui kerek.

"Núrly kósh" baghdarlamasyn iske asy­rudyng jalghasatynyn eskergen jón. Bý­ginde ol ýsh oblysta - Aqmola, Shyghys Qa­zaqstan jәne Ontýstik Qazaqstan oblystarynda qanatqaqty rejimde oryn­da­luda. Atalghan baghdarlama otan dep oral­ghan­dargha jenildikpen nesie beru tetigi ar­qyly túrghyn ýy aluyna mýmkindik tu­ghyzady.

Deputattyq korpus auylda enbek etetin jas mamandargha kómekting josparlanghan sharalaryna qoldau kórsetui kerek.

Men osynday ýndeumen - auylda jú­mys isteuge barlyq joo-lardyng týlek­te­rine qayyrylghan bolatynmyn. Jastar búghan belsene qoldau kórsetti.

Búl, eng aldymen, túrghyn ýy alu ýshin 2010 jyldan bastap olargha nóldik stavkamen budjettik nesiyeler tóleu. Auyldyq jerlerge kóship barghan jas mamandargha osy jyldan bastap kóterme jәrdemaqylar tólenude.

Osy maqsatqa tayaudaghy ýsh jylda respublikalyq budjetten 14,3 milliard tenge bólinetin bolady.

Parlament budjet jobasymen júmys isteu kezinde "Jol kartasyn" iske asyru sharalaryn odan әri qarjylandyrudy kózdegeni jón.

Jaqynda men ónirlerge jasaghan bir­qa­tar saparymda "Jol kartasyn" iske asyru júmystarynyng barysymen tanystym. Deputattardyng da jergilikti oryndarda bolghanyn bilemin.

Men osy baghdarlamagha bastama jasa­ghanymda әrbir auylgha, әrbir otbasyna jetu mindetin qoyghanmyn. Men onyng oryn­dalyp jatqanyna kóz jetkizdim.

Túrghyn ýi-kommunaldyq sharua­shy­lyqty janartuda, joldardy, mektepterdi, balabaqshalardy, auruhanalardy jóndeude auqymdy júmys jýrgizilude.

Ekonomikalyq ósu jyldarynda da múnday bolghan emes! El ishi bizge osy bastama ýshin shynayy alghysyn aituda.

Sondyqtan osy baghdarlamany iske asyrudy jalghastyratyn bolamyz.

Besinshi. Parlament júmysynyng sheshushi basymdyqtarynyng biri әkimshilik jәne qúqyqtyq reformany qamtamasyz etu, qazaqstandyq qoghamdy odan әri demokratiyalandyru bolugha tiyis.

Halyqtyn, eng aldymen, sot jýiesine onyng ashyqtyghy men tiyimdiligi, sottar júmysynda zandylyqtyng qatang saqtaluy arqyly senimin arttyru kerek.

Búl turaly birinshi ret aityp túrghan joqpyz, kóptegen sharalar qabyldap, zannamagha ózgerister engizudemiz. Biz sottardyng jalaqysyn 60 payyzgha ósirdik. Adamdar sotqa әdildikke jetemiz dep baruy ýshin halyq sudiyalar korpusynan sonday júmys kýtuge qúqyly.

Qazaqstan azamattarynyng qay nәsilge, últqa jәne dinge tiyesiligine qaramastan, is jý­zindegi teng qúqyghyn, adamnyng qúqyq­tary men bostandyqtaryn qamtamasyz etetin normalardy zannamada bekitu jó­nin­degi júmysty jalghastyru manyzdy dep sanaymyn.

Qogham ýshin genderlik tendik turaly zan­namany - teng qúqyqtar men teng mým­kindikter, túrmystaghy zorlyq-zombylyq­tyng aldyn alu men ony tyng turaly zandardy әzirlep, qabyldaudyng mәni zor bolmaq.

Mening tapsyrmam boyynsha jana Qúqyqtyq sayasat tújyrymdamasy әzir­len­di. Onyng qaghidalarynyng negizinde qa­zaqstandyq zannamany janalau, zang shy­gharu ýderisin nyghaytu, onyng sapasyn arttyru kerek.

Ýkimetke zandar men zannamalyq akti­lerge ghylymi, onyng ishinde sybaylas jem­qorlyqqa qarsy saraptama jasau, mýd­delik qoldau (lobbistik) qyzmeti, elek­trondy ýkimet mýmkindikterin neghúrlym keninen paydalanu turaly zang jobalaryn eng birinshi kezekte әzirlep, Parlamentke engizudi tapsyramyn.

Parlamentting aldynda jana Ákimshilik qúqyq búzushylyq turaly kodeksting jәne Ákimshilik is jýrgizu kodeksining jobalaryn qarau mindeti túr.

Olar әkimshilik qúqyq búzushylyq­tardy qaraudyng barlyq resimining ashyqtyghyn qamtamasyz etuge tiyis.

Osy sessiya barysynda qúqyq qorghau organdarynyng qyzmetin jetildiruge, qyl­mysqa jәne sybaylas jemqorlyqqa qar­sy kýresti kýsheytuge baghyttalghan zang jo­balaryn qabyldau kerek.

Sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres - búl nauqan emes, búl - manyzdy basym­dyghymyz. Búl mәselede eshqanday jaghdayda ese qayyryp, esep aiyrysugha jol beruge bolmaydy. Songhy uaqytta búl júmys kýrt jandana bastady. Tergeude joghary dәre­jedegi sheneunikter - ortalyq ministr­likter men vedomstvolardyn, birqatar oblystyq departamentterding búrynghy bas­shylary otyr.

Elimizde qolyn memleket qaltasyna súqqandardy jazalaudan saqtap qalatyn oryntaqtar men kabiynetter bolmaugha tiyis.

Sonymen qatar, sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýresti qúqyq qorghau organdary zangha qatang sәikes, barlyq is jýrgizu normalaryn saqtay otyryp jýrgizuge tiyis. Múny men Bas prokuraturagha tapsyramyn.

Qúqyq qorghau organdarynyng ózderi óz qatarlarynyng tazalyghyn saqtaugha tiyis.

 

Qúrmetti deputattar!

Kelesi jyl - elimiz ýshin erekshe jyl. Ol asa manyzdy tarihy oqigha - Qazaqstannyng Europadaghy qauipsizdik jәne yntymaqtastyq úiymyna tóraghalyq etuimen erekshe bolmaq.

Búl qúrmetti missiya bizge ýlken jauap­­kershilik jýkteydi jәne sonymen qa­tar bizge keng mýmkindikterge jol ashady.

Deputattyq korpusty sheteldik әrip­testerimen belsendi júmys, EQYÚ-nyng týrli komissiyalary men toptarynyn, onyng Parlamenttik Assambleyasynyng qyzmetine qatysu kýtip túr.

Búl mýmkindikti Úiymgha qatysushy memleketter parlamentterining júmysyn zerdelep, ony Qazaqstanda qoldanu ýshin paydalanu qajet.

Elimizdegi zang shygharu ýderisining sapa­syn edәuir kóterip, ony europalyq stan­darttargha odan әri jaqyndata týsu qajet.

Parlament barlyq memlekettik organ­darmen birge elding EQYÚ tóraghasy funk­siyalaryn oryndauyna belsendi qatysugha tiyis.

Qazaqstannyng osy mindetti oidaghyday atqaruy jәne sol arqyly halyqaralyq sayasattaghy bedeli men abyroyyn nyghay­tuy ýshin qoldan kelgenning bәrin jasau - bizding ortaq paryzymyz.

 

Qúrmetti deputattar!

Tútastay alghanda Parlamentting kezekti sessiyasy qauyrt bolmaq.

Bizding ortaq mindetimiz el damuynyng jana kezenine dayyndyqty zannamalyq qamtamasyz etu bolady.

Osy júmystyng basynda "Núr Otan" halyqtyq-demokratiyalyq partiyasynyng fraksiyasy jýruge tiyis.

Árbir núrotandyq deputat ortaq isting tabysty boluyna jeke jauaptylyghyn sezinuge mindetti.

Sizderge ýilesimdi júmys istep, bizding Tәuelsizdigimiz ben memleketimizdi, әrbir qazaqstandyqtyng layyqty bolashaqqa, onyng balalarynyng bolashaghyna senimdiligin nyghaytatyn jana manyzdy zandar qabyldaularynyzgha tilektespin!

El mýddesi jolyndaghy enbekteriniz jemisti bolsyn. Barshanyzgha júmysta tolayym tabys tileymin.

 

 

«ABAY-INFORM».