نۇرسۇلتان نازارباەۆ: ءبىز داعدارىستان كەيىنگى دامۋ كەزەڭىنە دايىندالۋعا ءتيىسپىز
كەشە ءتورتىنشى شاقىرىلىمداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءۇشىنشى سەسسياسى ءوز جۇمىسىن باستادى. سەسسيانىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا وراي پرەزيدەنت نازارباەۆ ءسوز سويلەدى:
قۇرمەتتى پارلامەنت دەپۋتاتتارى!
سىزدەردى پارلامەنتتىڭ كەزەكتى سەسسياسىنىڭ اشىلۋىمەن قۇتتىقتايمىن.
ءبىز 30 تامىزدا مەملەكەتتىك مەرەكەمىز - كونستيتۋتسيا كۇنىن ايرىقشا اتاپ وتتىك. ەلىمىزدىڭ پارلامەنتى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بۇلجىماس باعدارىنا، قازاقستان قوعامىنىڭ باستى قۇندىلىعىنا اينالعان اتا زاڭىمىزدىڭ اياسىندا كوپتەگەن زاڭدار قابىلداپ كەلەدى.
سول ارقىلى جوعارى زاڭ شىعارۋشى ورگان رەتىندە مەملەكەتتىگىمىزدى نىعايتۋ ىسىندە ىرگەلى قادامدار جاساۋدا.
ەلىمىزدىڭ پارلامەنتى دۇنيە ءجۇزىنىڭ بارلىق مەملەكەتتەرىنە اسەر ەتكەن الەمدىك قارجى داعدارىسىنىڭ سالدارىن ەڭسەرۋگە ەسەلى ۇلەس قوستى.
ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، پارلامەنت داعدارىستىڭ الدىن الۋ شارالارىنا قاتىستى زاڭ جوبالارىن جەدەل قاراپ، قابىلدادى.
تۇتاستاي العاندا، ءتورتىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنتتىڭ ەكىنشى سەسسياسىندا 140-تان استام زاڭ جوباسى قارالىپ، تالقىلانىپ، سونىڭ ىشىندە 90-نان استام زاڭ قابىلداندى.
بۇل زاڭداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ەل ازاماتتارىنىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا جانە الەۋمەتتىك دەڭگەيدى كوتەرۋگە باعىتتالعان.
كەشە ءتورتىنشى شاقىرىلىمداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتىنىڭ ءۇشىنشى سەسسياسى ءوز جۇمىسىن باستادى. سەسسيانىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا وراي پرەزيدەنت نازارباەۆ ءسوز سويلەدى:
قۇرمەتتى پارلامەنت دەپۋتاتتارى!
سىزدەردى پارلامەنتتىڭ كەزەكتى سەسسياسىنىڭ اشىلۋىمەن قۇتتىقتايمىن.
ءبىز 30 تامىزدا مەملەكەتتىك مەرەكەمىز - كونستيتۋتسيا كۇنىن ايرىقشا اتاپ وتتىك. ەلىمىزدىڭ پارلامەنتى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بۇلجىماس باعدارىنا، قازاقستان قوعامىنىڭ باستى قۇندىلىعىنا اينالعان اتا زاڭىمىزدىڭ اياسىندا كوپتەگەن زاڭدار قابىلداپ كەلەدى.
سول ارقىلى جوعارى زاڭ شىعارۋشى ورگان رەتىندە مەملەكەتتىگىمىزدى نىعايتۋ ىسىندە ىرگەلى قادامدار جاساۋدا.
ەلىمىزدىڭ پارلامەنتى دۇنيە ءجۇزىنىڭ بارلىق مەملەكەتتەرىنە اسەر ەتكەن الەمدىك قارجى داعدارىسىنىڭ سالدارىن ەڭسەرۋگە ەسەلى ۇلەس قوستى.
ەكونوميكانى تۇراقتاندىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، پارلامەنت داعدارىستىڭ الدىن الۋ شارالارىنا قاتىستى زاڭ جوبالارىن جەدەل قاراپ، قابىلدادى.
تۇتاستاي العاندا، ءتورتىنشى شاقىرىلىمداعى پارلامەنتتىڭ ەكىنشى سەسسياسىندا 140-تان استام زاڭ جوباسى قارالىپ، تالقىلانىپ، سونىڭ ىشىندە 90-نان استام زاڭ قابىلداندى.
بۇل زاڭداردىڭ باسىم كوپشىلىگى ەل ازاماتتارىنىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا جانە الەۋمەتتىك دەڭگەيدى كوتەرۋگە باعىتتالعان.
ولاردىڭ اراسىندا سالىق جانە بيۋدجەت كودەكستەرى مەن "حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى" كودەكس سياقتى ماڭىزدى زاڭداردى ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى.
سەسسيا بارىسىندا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ ۇشجىلدىق جوسپارى تۇڭعىش رەت ارنايى زاڭ ارقىلى بەكىتىلدى.
پارلامەنت بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ كليماتتىڭ وزگەرۋى تۋرالى نەگىزدەمەلىك كونۆەنتسياسىنا كيوتو حاتتاماسىن راتيفيكاتسيالاپ، ەكولوگيالىق كودەكس پەن "سۋ كودەكسىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى" زاڭدى قابىلدادى.
بۇل قۇجاتتار بىزگە قورشاعان ورتانى قورعاۋدىڭ قۇقىقتىق نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋعا جانە ەكولوگيا ماسەلەلەرىن ءتيىمدى شەشۋگە مۇمكىندىك بەردى.
سونىمەن قاتار دەموكراتيالىق ءۇردىستەردى جەدەلدەتۋ، ساياسي جۇيەنى ودان ءارى دامىتۋ جانە ساياسي پارتيالاردىڭ قوعام ومىرىندەگى ءرولىن ارتتىرۋ باعىتىندا دا بىرقاتار زاڭدار قارالىپ، "ساياسي پارتيالار تۋرالى" جانە "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى" زاڭدارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى.
وتكەن سەسسيادا "قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى" جانە "قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جوعارى سوت كەڭەسى تۋرالى" زاڭدار قابىلداندى.
"نۇر-وتان" پارتياسىنىڭ پارلامەنتتەگى فراكتسياسى پارمەندى جۇمىس جاساپ، ەل ومىرىنە ەلەۋلى ءوزگەرىستەر اكەلگەن زاڭداردى قابىلداۋعا ۇلكەن ۇلەس قوستى. پارتيا ۇكىمەتپەن بىرلەسە وتىرىپ، داعدارىسقا قارسى شارالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن قاداعالادى.
تۇتاستاي العاندا، پارلامەنتتىڭ ەكىنشى سەسسياسىنىڭ جۇمىسى جەمىستى بولدى دەپ ەسەپتەيمىن.
سىزدەرگە ءوز ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن.
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!
پارلامەنتتىڭ ەكىنشى سەسسيا كەزىندەگى ساپالى جۇمىسى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالاردى جەدەل شەشۋ، جاھاندىق قارجى داعدارىسىنىڭ كەلەڭسىز سالدارلارىن ەڭسەرۋ ءۇشىن زاڭنامالىق نەگىز جاساپ بەردى.
وتكەن كەزەڭدە تۇراقتاندىرۋ شارالارىنا مەملەكەت 19 ميلليارد دوللار جۇمسادى، بۇل ەل ءىجو-ءسىنىڭ ون ءتورت پايىزىنا سايكەس كەلەدى. ءبۇگىننىڭ وزىندە ءبىز قابىلدانعان شارالاردىڭ وڭ ناتيجەلەرىن سەزۋدەمىز.
بىرىنشىدەن، الەۋمەتتىك سالانى نىعايتۋ مۇمكىن بولدى. ءبىز مەملەكەتتىڭ حالقىمىزدىڭ الدىنداعى بارلىق الەۋمەتتىك ءمىندەتتەمەلەرىن ساقتاپ قالدىق.
مۇندا حالىقتىڭ وڭىرلىك جۇمىسپەن قامتىلۋ ستراتەگياسىن ىسكە اسىرۋ ۇلكەن ءرول اتقاردى، وعان 191 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى.
ۇكىمەتتىڭ، بيلىكتىڭ جەرگىلىكتى ورگاندارى مەن ءىرى جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ اراسىنداعى ءۇش جاقتى مەموراندۋم ساقتالىپ وتىر.
وسىنىڭ ءبارى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىن ۇلعايتپاۋعا، كەرىسىنشە، قىسقارتۋعا، ەڭ الدىمەن جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتى قىسقارتۋعا مۇمكىندىك بەردى.
قازىرگى كەزدە وڭىرلەردە 5 مىڭنان استام ينۆەستيتسيالىق جوبالار ىسكە اسىرىلۋدا، 393 مىڭ جۇمىس ورنى اشىلدى.
ناتيجەسىندە وسى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا حالىقتىڭ ناقتى اقشالاي تابىسى ءوستى. زەينەتاقىلىق جيناقتالىمدار كولەمى ءبىر تريلليون التى ءجۇز سەكسەن ميلليارد تەڭگەگە جەتتى.
بۇكىل ەلىمىز بويىنشا "100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا", "20 ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپ" جوبالارى ىسكە اسىرىلۋدا.
ەكىنشىدەن، ەكونوميكالىق قۇلدىراۋدىڭ كەلەڭسىز ۇردىسىندە بەتبۇرىس جاساۋ، ەكونوميكانىڭ جەكەلەگەن سەكتورلارىنداعى احۋالدى جاقسارتۋ مۇمكىن بولدى.
اتاپ ايتقاندا، ءبىرىنشى توقسانعا قاراعاندا ونەركاسىپ ءونىمى 3,1 پايىز كوپ ءوندىرىلدى.
مەملەكەت قولداۋىنىڭ ارقاسىندا 40 مىڭنان استام ۇلەسكەردىڭ پروبلەمالارى شەشىلۋدە. ءبىز بۇل ماسەلەدە بۇرىن-سوڭدى بولماعان شارالار قابىلدادىق - ازاماتتاردىڭ جاعدايىنا تۇسىنىستىك تانىتتىق.
ءبىزدىڭ ازاماتتار مۇنداي بۇرىن-سوڭدى بولماعان كومەك ءۇشىن مەملەكەتكە ريزاشىلىق بىلدىرۋدە.
سونداي-اق اۋىل شارۋاشىلىعىنا بۇرىن-سوڭدى بولماعان قولداۋ كورسەتىلدى. ونىڭ جالپى ءونىمىنىڭ كولەمى وسى جىلدىڭ قاڭتار-شىلدەسىندە 2008 جىلدىڭ قاڭتار-شىلدەسىمەن سالىستىرعاندا 2,8 پايىزعا ۇلعايدى.
وتاندىق فەرمەرلەر قازىردىڭ وزىندە 63 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات الىپ وتىر. بۇل تۇقىم سەبۋدى تولىق كولەمدە اتقارۋعا، ەگىستىك الاڭىن 1 ميلليون 600 مىڭ گەكتارعا ۇلعايتۋعا مۇمكىندىك بەردى.
ۇشىنشىدەن، قارجى جۇيەسىن جالپى تۇراقتاندىرۋعا تۇتاستاي قول جەتكىزىلدى.
ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 7 ايىندا ەكونوميكاعا تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى ءوتكەن جىلدىڭ وسىنداي كەزەڭىنە قاراعاندا 7 پايىزعا ءوستى.
ەكونوميكانى نەسيەلەۋ تۇراقتى ءجۇرىپ جاتىر، ينفلياتسيا تومەندەتىلدى.
بانكتەردىڭ جيىنتىق اكتيۆتەرى 2009 جىلدىڭ 1 تامىزىنداعى جاعداي بويىنشا وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 2 پايىز دەرلىك ۇلعايىپ، 12 تريلليون تەڭگەدەن اسىپ ءتۇستى. بانكتەردىڭ قارىز بەرۋ پورتفەلدەرى جارتى جىلدىقتا 10,6 پايىزعا ءوستى.
ەلدىڭ حالىقارالىق رەزەرۆتەرى قىرىق ەكى جارىم ميلليارد دوللار دەڭگەيىندە تۇراقتاندى جانە ولاردىڭ ءوسۋى بايقالدى.
يپوتەكالىق زايمداردى قايتا قارجىلاندىرۋ جونىندەگى جۇمىس جالعاستىرىلدى.
تورتىنشىدەن، ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەر ايتارلىقتاي قولداۋعا يە بولدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەس 134 ميلليارد تەڭگەنى يگەردى. بارلىعى باعدارلامانى 2,5 مىڭ شاعىن كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرى پايدالاندى. ولار 4 مىڭ 700 جۇمىس ورنىن اشتى.
ءبىرىنشى توقسانمەن سالىستىرعاندا ەكىنشى توقساندا شاعىن جانە ورتا بيزنەس ونىمدەرىن ءوندىرۋدىڭ 19%-عا وسكەنى بايقالدى.
حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى بويىنشا، تمد ەلدەرى اراسىندا قازاقستان داعدارىسقا قارسى ساياسات ءتيىمدىلىگىنىڭ يندەكسى بويىنشا الدا كەلەدى.
* * *
قازاقستاننىڭ وركەندى دامۋى اعىمداعى جىلعى اقپان-ناۋرىزدا جۇرگىزىلگەن حالىق ساناعىنىڭ قورىتىندىلارىندا تىركەلدى.
تۇپكىلىكتى قورىتىندىلار ءالى ناقتىلانۋدا، دەگەنمەن الدىن الا جاسالعان قورىتىندىلار قوعامىمىزدا بولعان ۇلكەن وزگەرىستەردى تانىتادى.
ساناق ناتيجەلەرى ەلدەگى وتكەن 10 جىل ىشىندەگى ەلەۋلى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق، دەموگرافيالىق وزگەرىستەردى كورسەتتى.
بارىنەن بۇرىن، اڭگىمە حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىندەگى وڭ ىلگەرىلەۋشىلىكتەر تۋرالى بولىپ وتىر. قازاقستاندىقتاردىڭ اقشالاي كىرىسى 10 جىلدا ورتا ەسەپپەن بەس ەسە دەرلىك ءوستى.
بىزگە حالىق سانىنىڭ تومەندەۋ ءۇردىسىنىڭ بەتىن قايتارىپ، ايتارلىقتاي دەموگرافيالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋ مۇمكىن بولدى.
تۇتاستاي العاندا 10 جىل ىشىندە حالىق سانى 14 ميلليون 900 مىڭ ادامنان 16 ميلليون 300 مىڭ ادامعا دەيىن كوبەيدى.
بۇعان نەگىزىنەن بالا تۋدىڭ ءوسۋى مەن ءولىم-ءجىتىمنىڭ ازايۋى ەسەبىنەن قول جەتكىزىلدى.
اگروونەركاسىپ كەشەنىن قولداۋ تۇتاستاي العاندا اۋىل تۇرعىندارى ۇلەسىنىڭ ءوسۋىنە ىقپال ەتتى. 10 جىل ىشىندە ول 44-تەن 46%-عا دەيىن ۇلعايدى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا ءىرى قالالاردا، اسىرەسە استانا (80 پايىزعا) مەن الماتىدا (20 پايىزعا) تۇراتىن ادامدار سانى ءوستى.
سىرتقى كوشى-قون ۇدەرىستەرىندە بەتبۇرىس بايقالدى. ەلگە كەلۋشىلەردىڭ سانى ودان تىسقارى كەتۋشىلەرگە قاراعاندا كوبەيدى. بۇل - قازاقستاندا ءومىر ءسۇرۋدىڭ تارتىمدىلىعىنىڭ ايعاعى.
ون جىل ىشىندە تاريحي وتانىنا، نەگىزىنەن تمد ەلدەرىنەن، قىتايدان، موڭعوليادان، تۇركيا مەن يراننان رەسمي ستاتيستيكانىڭ دەرەكتەرى بويىنشا عانا 650 مىڭنان استام ادام ورالدى.
بىراق تا 1999 جىلعا دەيىن دە كەلىپ جاتقان، سوندىقتان وسى باپ بويىنشا ميلليوننان استام ادام كەلدى.
ون جىل ىشىندە قازاقتاردىڭ سانى 53-تەن 65 پايىزعا دەيىن ۇلعايدى.
سولاي بولسا-داعى قازاقستان حالقىنىڭ بىرەگەي ەتنو-كونفەسسيالىق قۇرامى ساقتالدى. ەلدە 140 ۇلت وكىلدەرى تۇرىپ جاتىر.
قازاقستاندىقتاردىڭ 70 پايىزعا جۋىعى - يسلام، 25 پايىزى - حريستيان، سونداي-اق باسقا دا دىندەردى ۇستانادى.
ساناق حالىقتىڭ اقپاراتتىق بىلىمدىلىك دەڭگەيىنىڭ ەداۋىر وسكەنىن دالەلدەيدى. حالىقتىڭ 15 جانە ودان جوعارى جاستاعى 34 پايىزىنىڭ كومپيۋتەردە جۇمىس ىستەۋ داعدىسى بار، 20 پايىزى ينتەرنەتتى پايدالانادى، 12 پايىزى اعىلشىن ءتىلىن يگەرگەن.
ساناق كورسەتكەن ەڭ باستى نارسە - قازاقستان حالقىنىڭ ءومىر ءسۇرۋى جاقسارا ءتۇستى.
سوڭعى 10 جىل ىشىندە حالىقتىڭ ناقتى اقشالاي تابىسىنىڭ جىل سايىنعى قارقىنى ورتاشا ەسەپپەن 10 پايىزدى قۇرادى.
زەينەتاقىلار مەن الەۋمەتتىك ءجاردەماقىلار 3 ەسەدەن استامعا، شاكىرتاقىلار - 6 ەسەگە ءوستى.
جەڭىل اۆتوموبيلدەر يەلەرىنىڭ سانى 2,5 ەسە كوبەيدى.
تۇرعىن ءۇي قورى 24 ميلليون شارشى مەترگە ۇلعايدى، ولاردىڭ جارتىسى - اۋىلدىق جەرلەردە.
بۇل وسىدان جيىرما جىل دەرلىك بۇرىن رەفورمالاردى باستاعان كەزدە ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز بولاتىن.
دەمەك، ءبىز ءبارىن دۇرىس جاسادىق.
10 جىل ىشىندە ەلدە 616 جاڭا مەكتەپ، 125 اۋرۋحانا اشىلدى.
ونداعان جاڭا تەاترلار، مادەنيەت ءۇيلەرى، كىتاپحانالار مەن مۇراجايلار، ستاديوندار مەن سپورت الاڭدارى ەسىگىن ايقارا اشتى. 29 مىڭ كيلومەتر دەرلىك اۆتوموبيل جولدارى سالىندى جانە ساپالى قايتا جوندەلدى.
مۇنىڭ ءبارى قازاقستاندىقتار ءۇشىن، ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنىڭ ءوسۋى ءۇشىن جاسالدى! جانە بۇل وڭ ىلگەرىلەۋشىلىكتەر ساناق دەرەكتەرىندە كورىنىس تاپتى.
ساناق بىزگە حالىقتىڭ جاي-كۇيى تۋرالى باعالى مالىمەتتەر بەردى. بۇل اقپارات ەل ءومىرىن الداعى جىلدارعا ناقتى جوسپارلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
ۇكىمەتكە ساناق بارىسىندا الىنعان ءمالىمەتتەر بويىنشا بارلىق باقىلاۋ ەسەپتەۋلەرىن جۇرگىزۋدى، جىل اياعىندا تۇپكىلىكتى ناتيجەلەرىن جاريالاۋدى جانە ولاردى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋ ۇدەرىسىندە ەسكەرۋدى تاپسىرامىن.
* * *
ەندى پارلامەنتتىڭ الداعى سەسسياسىنىڭ مىندەتتەرى تۋرالى.
ءبىز قيىن كەزەڭدى ەڭسەرىپ قانا قويماي، داعدارىستان كەيىنگى دامۋ كەزەڭىنە جان-جاقتى دايىندالۋعا ءتيىسپىز.
بۇل ءبىزدىڭ زاڭنامامىزدى بايسالدى دا كەشەندى جاڭارتۋ مەن جاڭعىرتۋدى تالاپ ەتەدى.
ءبىرىنشى. ۇكىمەتتىڭ الدىنا جىل اياعىنا دەيىن ەلدىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى دامۋ باعدارلاماسىن، ياعني الداعى 10 جىلعا ەكى بەسجىلدىق بويىنشا بولە وتىرىپ، ازىرلەۋدى اياقتاۋ مىندەتى قويىلعان.
بۇل "قازاقستان-2030" دامۋ ستراتەگياسىن ورىنداۋ جونىندەگى كەلەسى قادام بولىپ تابىلادى. سوندىقتان بىزگە جاھاندىق وزگەرىستەر مەن ۇردىستەردى ەسكەرۋ كەرەك.
تاياۋداعى ونجىلدىقتا مەملەكەت پەن قوعامنىڭ كۇش-جىگەرىن نەگىزگى بەس باعىتقا:
- ەكونوميكانى داعدارىستان كەيىنگى قالپىنا كەلتىرۋگە;
- ونىڭ ورنىقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە;
- باسەكەگە قابىلەتتى ادامي كاپيتال جاساۋعا;
- حالىقتى ارقاۋلىق الەۋمەتتىك جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق قىزمەت كورسەتۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە;
- ۇلتارالىق كەلىسىمدى، قاۋىپسىزدىكتى، حالىقارالىق قاتىناستاردىڭ تۇراقتىلىعىن قولداۋعا شوعىرلاندىرعان ءجون.
داعدارىستان كەيىنگى كەزەڭدە ەلدى يندۋستريالاندىرۋعا بالاما جوق.
ۇكىمەتكە اعىمداعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن:
- ەلدى يندۋستريالاندىرۋدى ىنتالاندىرۋدىڭ بەسجىلدىق جوسپارىن;
- 2010-2015 جىلدارعا ارنالعان يندۋستريالاندىرۋ كارتاسىن جانە وندىرىستىك قۋاتتاردى ۇتىمدى ورنالاستىرۋدىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى سحەماسىن ازىرلەۋدى اياقتاۋدى تاپسىرامىن.
قازىردىڭ وزىندە-اق ماشينە جاساۋ، مەتاللۋرگيا، مۇناي وڭدەۋ، فارماتسەۆتيكا جانە حيميا سالاسىندا جالپى سوماسى 30 ميلليارد دوللار بولاتىن 25 يندۋستريالىق جوبا ىرىكتەلدى.
ولار 35 ميلليارد دوللار كولەمىندە تيىمدىلىك بەرەدى، 270 مىڭ جۇمىس ورنى اشىلادى.
قازاقستان ەكونوميكاسىن يندۋستريالاندىرۋ مەن دامىتۋ جونىندەگى ءبىزدىڭ بارلىق شارالارىمىز زاڭنامامەن جاقسىلاپ قامتاماسىز ەتىلۋگە ءتيىس.
يندۋستريالىق ساياسات تۋرالى زاڭدى باسىمدىق تارتىپپەن قاراعان ءجون. ۇكىمەتكە ونى دايىنداۋدى جەدەلدەتىپ، پارلامەنتكە ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.
ءتيىمدى يندۋستريالىق ساياسات يننوۆاتسيالارعا، ەڭ زاماناۋي ءبىلىم-بىلىككە جانە تەحنولوگيالارعا نەگىزدەلۋگە ءتيىس.
سوندىقتان عىلىم تۋرالى جاڭا زاڭ ءازىرلەپ، قابىلداۋ، وندا وتاندىق عىلىم سالاسىن دامىتۋدىڭ قاعيداتتارىن ايقىنداۋ كەرەك.
ەكونوميكالىق باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋمەن بايلانىستى.
سىزدەردىڭ قاراۋىڭىزعا شارۋا (فەرمەرلىك) قوجالىقتارى قىزمەتىن جەتىلدىرۋ ءماسەلەلەرى بويىنشا زاڭ جوباسى ۇسىنىلعان. ونىڭ ۋاقىتىن سوزباي، قابىلداۋ كەرەك.
ءبىزدىڭ ەكونوميكا ءۇشىن 2010 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ كۇشىنە ەنەتىن قازاقستان، بەلارۋس جانە رەسەي اراسىنداعى كەدەن وداعىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىمدەر كەڭ ءورىس اشادى. بۇل ەلىمىزدىڭ ءىس جۇزىنە اسىرىلاتىن ينتەگراتسيالىق باستامالارىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى.
دەپۋتاتتاردىڭ الدىندا ءۇش ەلدىڭ كەدەن كودەكسى بويىنشا راتيفيكاتسيالىق ءراسىمدەردى جۇرگىزۋدى قوسا العاندا، ورتاق كەدەندىك كەڭىستىكتى زاڭنامامەن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى جۇمىستى جالعاستىرۋ مىندەتى تۇر.
ەكىنشى. ەلدىڭ قارجى سەكتورىنىڭ ورنىقتىلىعى مەن باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن نىعايتۋ.
داعدارىس قارجى جۇيەلەرىنىڭ قازىرگى ۇلگىلەرىنىڭ جالپىالەمدىك اۋقىمداعى دا، ەلىمىزدەگى دە كەمشىلىكتەرىن كورسەتىپ بەردى.
مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا قازىر ۇلتتىق قارجى ساۋلەتىنىڭ تۇجىرىمداماسى ازىرلەنۋدە.
وندا بانك قىزمەتى، ۆاليۋتالىق رەتتەۋ جانە باقىلاۋ سالاسىنداعى زاڭنامانى كەشەندى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى كورىنىس تابادى.
ءبىزدىڭ الدىمىزدا قارجىلىق قاداعالاۋ ءرولىن ايتارلىقتاي كۇشەيتۋ، ساقتاندىرۋ ءماسەلەلەرى جونىندەگى زاڭنامانى وزگەرتۋ، بيۋدجەت زاڭناماسىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ مىندەتى تۇر. بيۋدجەتتىڭ ەكونوميكالىق دامۋدىڭ ماڭىزدى كوزىنە اينالۋىنىڭ ءمانى بار.
تۇتاس العاندا ەلدىڭ قارجى جۇيەسى ەكونوميكانى ارتاراپتاندىرۋعا، يننوۆاتسيالىق-ونەركاسىپتىك وسۋگە جۇمىس ىستەۋى ءتيىس.
بۇل ونى باعالاۋدىڭ باستى ولشەمى بولماق.
كەشە گەرمانيا كانتسلەرى مەن فرانتسيا پرەزيدەنتىنىڭ كەزدەسۋى بولىپ، ولار جاندانىپ، جۇمىس ىستەي باستاعان بانكتەر وزدەرىنىڭ بۇرىنعى قاتەلىكتەرىن تاعى قايتالاپ جاتقانى تۋرالى ايتتى. بۇل بانكتەر وزدەرىنە وراسان بونۋستار قويىپ، سول باياعى تاپتاۋرىن جولمەن جۇرە باستاعان.
ءبىز مۇندايعا جول بەرمەۋگە ءتيىسپىز.
قازاقستاندىق بانك جۇيەسىنىڭ بۇكىل كوممەرتسيالىق، قارجىلىق جانە ۆاليۋتالىق تاۋەكەلدەردى شەكتەن شىعارماي ۇستاپ تۇرۋى ماڭىزدى بولماق.
ەكونوميكا ءوسۋدىڭ ىشكى رەسۋرستارىن جانداندىرۋى ءۇشىن قور جيناۋدىڭ نەعۇرلىم جوعارى دەڭگەيىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك.
ۇكىمەت، ۇلتتىق حولدينگتەر مەملەكەتتىك بيۋدجەت شىعىندارىن قىسقارتۋى جانە ۇلتتىق قور نارىعىندا قارىز الۋدى وبليگاتسيالار شىعارۋ ارقىلى بارىنشا پايدالانۋى قاجەت.
شيكىزات سەكتورىنان تۇسەتىن كىرىستىڭ باسىم بولىگىن ۇلتتىق قوردا ساقتاۋىمىز بىزگە ماڭىزدى. ەندى 10 جىلدان كەيىن ونىڭ اكتيۆتەرىنىڭ كولەمى ءىجو-ءنىڭ كەمىندە 30 پايىزىن قۇراۋعا ءتيىس.
ەلدىڭ جالپى سىرتقى قارىزىن دا جاۋاپتىلىقپەن باسقارعان ءجون.
تسيكلعا قارسى فيسكالدىق ساياساتقا ءوتۋدى كوزدەۋ كەرەك. بۇل ەكونوميكانىڭ ءوسۋى كەزىندە مەملەكەتتىڭ شىعىندارىن قىسقارتىپ، ال باياۋلاۋ كەزىندە ولاردى ۇلعايتۋدى بىلدىرەدى.
ءبىز حالىققا قيىن جىلداردا قاراجاتتى جۇمساۋ ءۇشىن ولاردى جاقسى جىلدارى جيناقتاۋ كەرەك دەگەندى ءجيى ايتۋعا ءتيىسپىز.
ءۇشىنشى. ەلدەگى ىسكەرلىك احۋال مەن كاسىپكەرلىك بەلسەندىلىكتى تۇبەگەيلى جاقسارتۋ.
ادال باسەكەلەستىك، جەكە مەنشىككە قول سۇقپاۋشىلىق جانە ىسكەرلىك باستامانى ىنتالاندىرۋ سياقتى ەكونوميكانىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىنىڭ مىزعىمايتىنىن باسا ايتقىم كەلەدى.
سونىمەن قاتار نارىقتىق كوزقاراستار مەن مەملەكەتتىك رەتتەۋ اراسىنداعى وڭتايلى تەپە-تەڭدىكتى تابۋ دا ماڭىزدى بولماق. مەملەكەتتىك تەتىكتەر نارىق قاعيداتتارىن جۇيەلى تۇردە كۇشەيتىپ، تولىقتىرا تۇسۋگە ءتيىس.
قازىر ىسكەرلىك احۋالدى جاقسارتۋ مەن وتاندىق كاسىپكەرلىكتى قولداۋ جونىندەگى جاڭا جۇيەلى شارالار اسا قاجەت.
كاسىپكەرلىكتى تەكسەرۋ جۇيەسىن وڭتايلاندىرۋ قاجەت. ءبىز بۇل تاقىرىپتى كوپتەن بەرى جانە ۇزاق ۋاقىت ايتىپ كەلەمىز. بارلىعىن دا ءبىر زاڭعا جيناقتاۋ قاجەت، قالعان باسقاسىن جويۋعا قويىپ، تەكسەرۋشى ورگاندار شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قىسپاق جاساماۋى ءۇشىن ءتارتىپ ورناتايىق.
مەملەكەتتىك جانە كورپوراتيۆتىك ساتىپ الۋدا قازاقستاندىق قامتۋدى ۇلعايتۋ جانە يمپورتتى ودان ءارى الماستىرۋ ءجونىندەگى جۇمىستى جالعاستىرۋ قاجەت.
ۇكىمەتكە اعىمداعى جىلعى 1 قازانعا دەيىن ءتيىستى زاڭ جوباسىن پارلامەنتكە ەنگىزۋدى تاپسىرامىن. ءبىز بۇل جۇمىسپەن زاڭدى تۇردە اينالىسۋ ءۇشىن ونى جىل سوڭىنا دەيىن قابىلداۋ قاجەت.
ءتورتىنشى. الەۋمەتتىك سالا تارماقتارىن بەلسەندى دامىتۋ.
دەپۋتاتتار ازاماتتاردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارىن الەۋمەتتىك قولداۋ ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭنامالىق اكتىلەرگە، ءبىلىم تۋرالى زاڭعا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋى كەرەك.
"نۇرلى كوش" باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋدىڭ جالعاساتىنىن ەسكەرگەن ءجون. ءبۇگىندە ول ءۇش وبلىستا - اقمولا، شىعىس قازاقستان جانە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا قاناتقاقتى رەجىمدە ورىندالۋدا. اتالعان باعدارلاما وتان دەپ ورالعاندارعا جەڭىلدىكپەن نەسيە بەرۋ تەتىگى ارقىلى تۇرعىن ءۇي الۋىنا مۇمكىندىك تۋعىزادى.
دەپۋتاتتىق كورپۋس اۋىلدا ەڭبەك ەتەتىن جاس ماماندارعا كومەكتىڭ جوسپارلانعان شارالارىنا قولداۋ كورسەتۋى كەرەك.
مەن وسىنداي ۇندەۋمەن - اۋىلدا جۇمىس ىستەۋگە بارلىق جوو-لاردىڭ تۇلەكتەرىنە قايىرىلعان بولاتىنمىن. جاستار بۇعان بەلسەنە قولداۋ كورسەتتى.
بۇل، ەڭ الدىمەن، تۇرعىن ءۇي الۋ ءۇشىن 2010 جىلدان باستاپ ولارعا نولدىك ستاۆكامەن بيۋدجەتتىك نەسيەلەر تولەۋ. اۋىلدىق جەرلەرگە كوشىپ بارعان جاس ماماندارعا وسى جىلدان باستاپ كوتەرمە جاردەماقىلار تولەنۋدە.
وسى ماقساتقا تاياۋداعى ءۇش جىلدا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 14,3 ميلليارد تەڭگە بولىنەتىن بولادى.
پارلامەنت بيۋدجەت جوباسىمەن جۇمىس ىستەۋ كەزىندە "جول كارتاسىن" ىسكە اسىرۋ شارالارىن ودان ءارى قارجىلاندىرۋدى كوزدەگەنى ءجون.
جاقىندا مەن وڭىرلەرگە جاساعان ءبىرقاتار ساپارىمدا "جول كارتاسىن" ىسكە اسىرۋ جۇمىستارىنىڭ بارىسىمەن تانىستىم. دەپۋتاتتاردىڭ دا جەرگىلىكتى ورىنداردا بولعانىن بىلەمىن.
مەن وسى باعدارلاماعا باستاما جاساعانىمدا ءاربىر اۋىلعا، ءاربىر وتباسىنا جەتۋ مىندەتىن قويعانمىن. مەن ونىڭ ورىندالىپ جاتقانىنا كوز جەتكىزدىم.
تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىقتى جاڭارتۋدا، جولداردى، مەكتەپتەردى، بالاباقشالاردى، اۋرۋحانالاردى جوندەۋدە اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە.
ەكونوميكالىق ءوسۋ جىلدارىندا دا مۇنداي بولعان ەمەس! ەل ءىشى بىزگە وسى باستاما ءۇشىن شىنايى العىسىن ايتۋدا.
سوندىقتان وسى باعدارلامانى ىسكە اسىرۋدى جالعاستىراتىن بولامىز.
بەسىنشى. پارلامەنت جۇمىسىنىڭ شەشۋشى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى اكىمشىلىك جانە قۇقىقتىق رەفورمانى قامتاماسىز ەتۋ، قازاقستاندىق قوعامدى ودان ءارى دەموكراتيالاندىرۋ بولۋعا ءتيىس.
حالىقتىڭ، ەڭ الدىمەن، سوت جۇيەسىنە ونىڭ اشىقتىعى مەن تيىمدىلىگى، سوتتار جۇمىسىندا زاڭدىلىقتىڭ قاتاڭ ساقتالۋى ارقىلى سەنىمىن ارتتىرۋ كەرەك.
بۇل تۋرالى ءبىرىنشى رەت ايتىپ تۇرعان جوقپىز، كوپتەگەن شارالار قابىلداپ، زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزۋدەمىز. ءبىز سوتتاردىڭ جالاقىسىن 60 پايىزعا وسىردىك. ادامدار سوتقا ادىلدىككە جەتەمىز دەپ بارۋى ءۇشىن حالىق سۋديالار كورپۋسىنان سونداي جۇمىس كۇتۋگە قۇقىلى.
قازاقستان ازاماتتارىنىڭ قاي ناسىلگە، ۇلتقا جانە دىنگە تيەسىلىگىنە قاراماستان، ءىس ءجۇزىندەگى تەڭ قۇقىعىن، ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قامتاماسىز ەتەتىن نورمالاردى زاڭنامادا بەكىتۋ ءجونىندەگى جۇمىستى جالعاستىرۋ ماڭىزدى دەپ سانايمىن.
قوعام ءۇشىن گەندەرلىك تەڭدىك تۋرالى زاڭنامانى - تەڭ قۇقىقتار مەن تەڭ ءمۇمكىندىكتەر، تۇرمىستاعى زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ مەن ونى تىيۋ تۋرالى زاڭداردى ازىرلەپ، قابىلداۋدىڭ ءمانى زور بولماق.
مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا جاڭا قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسى ءازىرلەندى. ونىڭ قاعيدالارىنىڭ نەگىزىندە قازاقستاندىق زاڭنامانى جاڭالاۋ، زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسىن نىعايتۋ، ونىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ كەرەك.
ۇكىمەتكە زاڭدار مەن زاڭنامالىق اكتىلەرگە عىلىمي، ونىڭ ىشىندە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ساراپتاما جاساۋ، ءمۇددەلىك قولداۋ (لوببيستىك) قىزمەتى، ەلەكتروندى ۇكىمەت مۇمكىندىكتەرىن نەعۇرلىم كەڭىنەن پايدالانۋ تۋرالى زاڭ جوبالارىن ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە ازىرلەپ، پارلامەنتكە ەنگىزۋدى تاپسىرامىن.
پارلامەنتتىڭ الدىندا جاڭا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ جانە اكىمشىلىك ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىنىڭ جوبالارىن قاراۋ مىندەتى تۇر.
ولار اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتاردى قاراۋدىڭ بارلىق رەسىمىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس.
وسى سەسسيا بارىسىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرۋگە، قىلمىسقا جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى كۇشەيتۋگە باعىتتالعان زاڭ جوبالارىن قابىلداۋ كەرەك.
سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس - بۇل ناۋقان ەمەس، بۇل - ماڭىزدى باسىمدىعىمىز. بۇل ماسەلەدە ەشقانداي جاعدايدا ەسە قايىرىپ، ەسەپ ايىرىسۋعا جول بەرۋگە بولمايدى. سوڭعى ۋاقىتتا بۇل جۇمىس كۇرت جاندانا باستادى. تەرگەۋدە جوعارى دارەجەدەگى شەنەۋنىكتەر - ورتالىق مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ، بىرقاتار وبلىستىق دەپارتامەنتتەردىڭ بۇرىنعى باسشىلارى وتىر.
ەلىمىزدە قولىن مەملەكەت قالتاسىنا سۇققانداردى جازالاۋدان ساقتاپ قالاتىن ورىنتاقتار مەن كابينەتتەر بولماۋعا ءتيىس.
سونىمەن قاتار، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەستى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى زاڭعا قاتاڭ سايكەس، بارلىق ءىس جۇرگىزۋ نورمالارىن ساقتاي وتىرىپ جۇرگىزۋگە ءتيىس. مۇنى مەن باس پروكۋراتۋراعا تاپسىرامىن.
قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وزدەرى ءوز قاتارلارىنىڭ تازالىعىن ساقتاۋعا ءتيىس.
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!
كەلەسى جىل - ەلىمىز ءۇشىن ەرەكشە جىل. ول اسا ماڭىزدى تاريحي وقيعا - قازاقستاننىڭ ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتۋىمەن ەرەكشە بولماق.
بۇل قۇرمەتتى ميسسيا بىزگە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى جانە سونىمەن قاتار بىزگە كەڭ مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى.
دەپۋتاتتىق كورپۋستى شەتەلدىك ءارىپتەستەرىمەن بەلسەندى جۇمىس، ەقىۇ-نىڭ ءتۇرلى كوميسسيالارى مەن توپتارىنىڭ، ونىڭ پارلامەنتتىك اسسامبلەياسىنىڭ قىزمەتىنە قاتىسۋ كۇتىپ تۇر.
بۇل مۇمكىندىكتى ۇيىمعا قاتىسۋشى مەملەكەتتەر پارلامەنتتەرىنىڭ جۇمىسىن زەردەلەپ، ونى قازاقستاندا قولدانۋ ءۇشىن پايدالانۋ قاجەت.
ەلىمىزدەگى زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسىنىڭ ساپاسىن ەداۋىر كوتەرىپ، ونى ەۋروپالىق ستاندارتتارعا ودان ءارى جاقىنداتا ءتۇسۋ قاجەت.
پارلامەنت بارلىق مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرگە ەلدىڭ ەقىۇ توراعاسى فۋنكتسيالارىن ورىنداۋىنا بەلسەندى قاتىسۋعا ءتيىس.
قازاقستاننىڭ وسى مىندەتتى ويداعىداي اتقارۋى جانە سول ارقىلى حالىقارالىق ساياساتتاعى بەدەلى مەن ابىرويىن نىعايتۋى ءۇشىن قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋ - ءبىزدىڭ ورتاق پارىزىمىز.
قۇرمەتتى دەپۋتاتتار!
تۇتاستاي العاندا پارلامەنتتىڭ كەزەكتى سەسسياسى قاۋىرت بولماق.
ءبىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز ەل دامۋىنىڭ جاڭا كەزەڭىنە دايىندىقتى زاڭنامالىق قامتاماسىز ەتۋ بولادى.
وسى جۇمىستىڭ باسىندا "نۇر وتان" حالىقتىق-دەموكراتيالىق پارتياسىنىڭ فراكتسياسى جۇرۋگە ءتيىس.
ءاربىر نۇروتاندىق دەپۋتات ورتاق ءىستىڭ تابىستى بولۋىنا جەكە جاۋاپتىلىعىن سەزىنۋگە مىندەتتى.
سىزدەرگە ۇيلەسىمدى جۇمىس ىستەپ، ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىز بەن مەملەكەتىمىزدى، ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ لايىقتى بولاشاققا، ونىڭ بالالارىنىڭ بولاشاعىنا سەنىمدىلىگىن نىعايتاتىن جاڭا ماڭىزدى زاڭدار قابىلداۋلارىڭىزعا تىلەكتەسپىن!
ەل مۇددەسى جولىنداعى ەڭبەكتەرىڭىز جەمىستى بولسىن. بارشاڭىزعا جۇمىستا تولايىم تابىس تىلەيمىن.
«اباي-ينفورم».
