Júma, 20 Qyrkýiek 2024
Janalyqtar 1480 0 pikir 14 Mausym, 2023 saghat 17:13

Sarapshy: «Asqynghan dinshildik qoghamnyng damuyna kedergi keltiredi»

Qajylyq sapary – músylman әlemi ýshin asa manyzdy rәsim. Islam dinindegi bes paryzynyng biri.  Jaratushygha jaqyndap, jýregindegi kýnәsin joyyp, bar bolmysymen ruhany tazarudy qalaghan әr músylman pende qajylyq mindetin atqaru ýshin Saud-Arabiyasynda ornalasqan Qaghba meshitine asyghady. Álemdegi bar músylmannyng qasiyetti mekeni Mekkege barushylar sany óte kóp, sondyqtan arab eli basqa memleketterden kelushiler sanyn arnayy kvotamen shektegen.

Halqynyng jartysynan kóbi islam dinin ústanatyn el retinde Qazaqstannan da jyl sayyn qasiyetti Mekke qalasyna aghylatyn adamdar sany kóp. Qazaqstan músylmandary diny basqarmasy Saud-Arabiyasymen diny ghibadat boyynsha kelisimge keletin jalghyz islamy diny birlestik. Biyl elimizge qajylyq sapar ýshin 4000 myng oryngha kvota bólindi. Sonday-aq 2023 jyly qajylyqqa aparatyn turoperatorlar arasynda konkurs ótkizilip, odan 18 sapargha aparatyn turoperator tandalyp alynghan bolatyn. Olardyng tizimi de aqparat qúraldarynda jariyalandy. Qúlshylyq jasaugha niyettengen músylmandargha basty qoyylatyn talap: qajylyq pen turizmdi eki bólek dýnie ekenin ajyrata bilu. Sebebi, QMDB bekitpegen, liysenziyasy joq keybir kompaniyalar adamdardy aldap aparyp, dalagha qaldyrghan jaghdaylar kóptep kezdesip jatady. Osynday bilmestikten saqtau ýshin qajylyq mausymynda Arabiya jerine Qazaqstan Respublikasy azamattarynyng shetelge shyghu qúqyqtary negizinde tek qana arnayy konkurstan ótken kompaniyalar ózderine rúhsat etilgen belgili bir mólsherde ghana adamdardy alyp bara alatyny talay mәrte aitylyp jýr. Konkurstan ótpegen, janama turoperatorlar adamdardy aldap qajylyqqa aparatyn bolsa, búl eki el arasyndaghy zandy kelisimshartty búzghan bolyp sanalady. Alayda soghan qaramastan joldan qosylghan zansyz turkompaniyalargha senip, dittegen jerine jeta almay, aqshasynan aiyrylyp, ghibadatyn jasay almay qalyp jatqan otandastarymyz az emes.

«Múnyng jalghyz sebebi – qarapayym zandy bilmeuden»,-deydi qogham qayratkeri Ábdirashit Bәkirúly.

«Adamnyng sauattylyq dengeyin dinge senumen ólsheuge bolmaydy. Qoghamda dinge baghynbaytyn qalyptasqan normalar, zandar bar. Olardy halyqaralyq zang normalary dep ataymyz. Árbir memleketting ózining qúqyqtyq negizi bolady. Onyng bәri adamnyng ómir sýru tәjiriybesimen, jetkilikti dәrejede bilim aluymen keledi.

Al din odan bólek túrghan dýniye. Din – adamnyng ruhany jan-dýniyesin tolyqtyrady. Ol qasiyetti kitaptaryn, sharighatyn, hadisterin, ózining basqa da erejelerin basshylyqqa alady, yaghny mәngilik ózgermeytin erejelerdi ústanady. Olar qazirgi zandargha sәikes kele me , joq pa, din onymen bas qatyrmaydy.

Endi qajylyqqa baram dep, turistik kompaniyalargha aldanyp qalghandardyng kópshiligi sol qarapayym, jalpygha ortaq zang normalaryn bilmeydi degen sóz.

Sapargha attanardyng aldynda kompaniyanyng liysenziyasyn súrau, zany túrghyda tekserip, jan-jaqty aqparat jy nau kerek. Qazir oghan mýmkindik kóp, ghalamtor bar. Keybireuler «kóp aitsa kóndim, júrt aitsa boldy» dep jýre beredi de, aqyrynda aldanyp, san soghyp otyrady», - deydi sarapshy.

Muftyat.kz saytynyng jazuynsha, diny ghibadatty oryndaugha músylmannyng әueli shama-sharqy jetui kerek. Birinshiden, densaulyghy jaqsy boluy kerek; ekinshiden, Mekke qalasyna baryp qaytugha, sol jaqta túrugha jәne ózi bolmaytyn uaqyt aralyghynda artyndaghy otbasyn, bala-shaghasyn qamtamasyz etetin jetkilikti qarjysy boluy mindetti. Eger arab eline baryp keletin qarajaty jetkiliksiz bolsa, qajylyqty atqaru paryz sanalmaydy. Ýshinshiden, sapardyng qauipsiz boluy.

Filosof Ábdirashit Bәkirúly «qaryzdanyp qajylyqqa attanatyndar» turaly pikir bildirdi.

«Ony qazaqtyng toy jasauymen salystyrayyq. Keyingi kezde ajyrasu sany 50 payyzgha jetti degen súmdyq statistikany kózimiz shalyp qalady. Onyng bir sebebi: nesie alyp toy jasau. Bir ret kóp tuysyn shaqyryp, toydy búrq etkizip ótkizedi. Al onyng artyndaghy qaryz jastardyng moynyna artylady. Jastardyng әdettegi otbasylyq ómiri bastalghannan keyin, nesiyeni óteu kerek bolady. Qiynshylyqqa tóze almaghan jastar bir-eki jyldan keyin ajyrasyp jatady.

Qajylyq ta sol siyaqty dýniye. Eger nesie alyp, qajylyqqa baryp jatsan, onyng arghy jaghynda taza senim men sezim joq. Qaryzdanyp, qaughalanyp barghanda, sol saparyng bolashaqta saghan zalal tiygizip, qiynshylyq tughyzyp jatsa, sol qajylyqtan tazaryp, imanyng artyp keledi degenge sene almaysyn.

Búghan jol beruge bolmaydy. Adam óz qarjysyna baryp jatsa birsәri, al endi qaryzgha batyp, ne bolmasa bireuding qarjysyna barudyng arjaghynda iman tazalyghy bar dey alamyz ba? Keybireuler jomart jandardyng qajylyqqa joldama alyp bergenin aityp, quanyp jatady. Ol ózining tandauynan emes, basqa bay bireuding tandauynan tuyndap otyr. Mening aqsham kóp bolyp, «anau barady, mynau barady» dep tandap qajylyqqa attandyryp jibere saluyma bolady. Al olar qajylyqqa barugha tiyisti emes adamdar shyghar»,-dedi sarapshy.

Filosoftyng sózinshe, qajylyq degenimizding ózi diny kosmopolitizmning bir formasy.

«Dinde últ, memleket degen joq. Býkil әlemdegi islamdy ústanushylar músylmanbyz dep bauyrlasyp, Mekkede til tabysady. Dinning ýlken, әldeqashan negizin qalaghan, qalyptasqan últtar ýshin asa bir qaupi joq. Al óz memlekettigin janadan qolyna alyp, óz últtyghyn qayta qalyptastyra bastaghan memleketter ýshin qauipsiz dey almaymyz. Óitkeni últtyghynan diny kózqarasty joghary qoy mәselesi bar. Búl asa qauipti jaghday.

Egemendigin qolyna alyp, óz mәdeniyetin, әdebiyetin, óz salt-dәstýrin qayta tany bastaghan, ózdigine orala bastaghan memleketting halqy eng aldymen memlekettigin nyghaytumen ainalysuy kerek.

Qajylyq diny kosmopolitizmnin, yaghny  últsyzdandyrudyng bir formasy. Eger memleket azamattary dinning jeteginde ketse, diny fanatizmge berilse, shynayy patriotizm, otan qorghau, el-júrtynyng namysy ýshin otqa kýng degen siyaqty qúndylyqtar juylyp-shayylyp ketedi.

Ótkende әleumettik jelilerden kórip qaldym, «qyzdarymyz ben úldarymyz ózge últpen shanyraq kótere bersin, músylman bolsa boldy emes pe?!» deydi. Al músylman әlemi aluan týrli. Aghy da, qarasy da, sarysy da bar. Sonda, búl bizding dәstýrimizge qarsy kelip túr ghoy. Osyndaydy kórgende qarnyng ashady. Diny uaghyz shamadan tys artyp ketkende, qoghamnyng damuyna mindetti týrde kedergi keltiredi.

Jas úrpaghymyzdyng ata-babamyzdan kele jatqan salt-dәstýrimizden jerimey, últtyghyn saqtasa, basqa iydeologiyanyng jeteginde ketpese eken deymiz. Mysaly, dәstýr degennen shyghady: qyjylyq ta qazaqtyng tabighatynan shyqpaghan, syrttan kelgen dәstýr. Dәstýr halyq ómirine tyghyz baylanysty dýniye. Búl – halyqtyng jýzdegen ghasyrlar boyy ómir sýru barysynda tabighy týrde payda bolatyn әdet-ghúryptar. Múnyng bәri ómir sýru erejelerine jatady. Sondyqtan barlyq qazaqy salt-dәstýr halqymyzdyng ómir sýru formulasy. Ol tabighy túrghydan payda bolghan qúndylyqtar. Sonday-aq halyqtyng tabighatynan tuyndamaytyn qúndylyq ta bar. Qajylyq qazaq halqynyng tabighatynan tuyp otyrghan joq. Ol bizge syrttan kelgen dәstýr. Diny senimge baylanysty dәstýr retinde qalyptasyp ketti, biraq ol qazaq halqynyng óz ishinen shyqpaghan. Sondyqtan onyng dәstýrlik negizi óte tayaz. Shyn mәninde kóp adamdar qajylyqty dәstýr dep sanamaydy. Ol músylmandar ýshin, yaghny qoghamnyng belgili bir bólshegi ýshin dәstýr bolyp qalyptasqan.

Ózim sonau Mekkege sapar shekkennen góri, qazaqtyng әuliye-әmbiyleri, sheshenderi, batyrlary, jyraularynyng basyna baryp taghzym etkendi qúp kóremin. Óitkeni ata-baba әruaqtaryna taghzym etip qaytqanym әldeqayda ruhany bayytady. Qazaqtyng ýsh biyi: Tóle, Qazybek, Áyteke biyding basyna baryp shyqtym. Sony ýlken maqtanysh tútam. Ózimizden shyqqan úly túlghalargha taghzym etu әldeqayda ruhany qanaghattandyrarlyq sezim әkeledi»,-dedi filosof Ábdirashit Bәkirúly.

 

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2392