Jana mulitiymediyalyq jýie boyynsha, qazirding ózinde Abaydyng tandamaly shygharmalary men 13 kitaptan qúralghan «Danalyq әlippesin» arnayy qalammen «sóiletuge» bolady. Endi joba jetekshileri qarajat tabylsa, tipti kitapty sóiletuden de ary ketip, olardy beynekórinistermen tolyqtyrugha mýmkindik baryn algha tartady. Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng batasyn alghan naghyz últtyq joba Bilim ministrligining arnayy búi­ryghymen mektep kitaphanalaryna engiziledi dep kýtilse de, jergilikti jerlerde qiyndyqqa tap bolyp otyr eken. Japon tehnologiyasyn jatsynyp, innovasiyadan ýrke qashqan jergilikti atqaminerler men jalpy balasyna uaqyt tappaytyn әke-sheshe men ata-әjening ornyn basatyn «elektrondy ata-analar» jayly «Interactiv Kazakhstan» JShS-nyng tóraghasy Núraly Qúdaybergenúly әngimeleydi.

Jana mulitiymediyalyq jýie boyynsha, qazirding ózinde Abaydyng tandamaly shygharmalary men 13 kitaptan qúralghan «Danalyq әlippesin» arnayy qalammen «sóiletuge» bolady. Endi joba jetekshileri qarajat tabylsa, tipti kitapty sóiletuden de ary ketip, olardy beynekórinistermen tolyqtyrugha mýmkindik baryn algha tartady. Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng batasyn alghan naghyz últtyq joba Bilim ministrligining arnayy búi­ryghymen mektep kitaphanalaryna engiziledi dep kýtilse de, jergilikti jerlerde qiyndyqqa tap bolyp otyr eken. Japon tehnologiyasyn jatsynyp, innovasiyadan ýrke qashqan jergilikti atqaminerler men jalpy balasyna uaqyt tappaytyn әke-sheshe men ata-әjening ornyn basatyn «elektrondy ata-analar» jayly «Interactiv Kazakhstan» JShS-nyng tóraghasy Núraly Qúdaybergenúly әngimeleydi.

Búl iydeya halqymyzdyng tәlim-tәrbiyesi, ýlgi-ónegesi, últtyq ýr­disin nasihattau әri halyqty ózining últtyq tamyrymen qayta qauyshtyru ýshin tuyndady. Últ­tyng ruhany qúndylyghyn bo­yyna siniru óz últyn oilaytyn әrbir azamattyng kókeyinde jatqan armany dep bilemin.
Kezinde men búl saladaghy eng myqty azamattarmen aralastym. Atap aitsam, akademik Ábduәli Qaydarov qazaq tilining etno­lingvistikalyq sózdigin jasau­gha býkil ghúmyryn arnady. Profes­sor Mekemtas Myrzahmetúly – últ ruhaniyatyna tendessiz enbek etip kele jatqan biregey ghalym.Jaghda Babalyqúlynyng etno­lingvistika men jalpy etno­grafiya salasyndaghy enbekteri úshan-teniz. Osy salada enbegi orasan azamat – etnograf Toqta­syn Ómirzaq. Búl ghalymdar­dan kóp nәrseni ýirendim. Sonyng arqasynda «Biz kimbiz?», «Men kimmin?» jәne «Qazaqtyng bola­shaghy bar ma?» degendey súraqtar payda boldy. Núrsúltan Nazar­baev ta ózining 2050 jylgha baghyt­talghan Joldauynda osy týitkil­derge basa nazar audarghan.
Ózim injener bolghandyq­tan, tehnika jaghyn mengeruge tyry­samyn. Sondaghy maqsat – inno­vasiyalyq tehnologiyalardy bi­lim salasyna engizu. Mәselen, inte­rak­tivti taqta, songhy ýlgidegi ghy­lymy kabiynetter jasau, t.b. jú­mystardy jasadyq. Sonyng ishin­­de «sóileytin qalamdy» ja­pondarmen qarym-qatynas or­natudyng arqasynda dýniyege әkel­dik. Mәselen, arnayy kitap­qa qalamdy jýrgizseniz, ol bir­den sóilep ketedi. Biz basynda búl tehnologiyany bilmegendikten, ony japondardyng ózderine ja­sattyq. Jobanyng jasaluy men jergilikti mamandardyng ony ýirenip shyghuyna kóptegen qa­rajat ketti. Óz basym injener retinde onyng jasalu tetikterin kóre otyryp, óz azamattarymyz­gha ýirete bastadym. Qazir biz búl qalamdy japondarsyz ózimiz-aq jasay alamyz. Óitkeni biz ja­pondardan búl tehnologiya bagh­darlamalarynyng liysenziyasyn da aldyq. Búl tehnologiyany menge­rip alghan azamattar: Kanitaeva Ayjan, Meyrambek Meldesh, Shuriyeva Aghila.
– Búl innovasiyalyq jýie bo­yynsha qanday shygharmalar «sói­ley» bastady?
– «Abaytanu әlippesinin» tórt kitabyn 5300 danamen shy­ghardyq. «Jaqsy bala», «Jaqsy ata-ana», «Jaqsy qúrby-qúrdas» jәne «Jaqsy ústaz» degen baghyt­tar boyynsha júmys istedik. Tayauda búl enbekti kommen­ta­riylermen tolyqtyrdyq. Yaghny әrbir qara sózge, ólenge abay­tanushy Mekemtas Myrzah­met­úlynyng kommentariyi be­riledi. Sonday-aq test súraqtaryn qosyp, olardy da sóilettik.
Keyin «Danalyq әlippesi» degen ýlken jobagha kiristik. Oghan tórt jyldan astam uaqyt pen enbek ketti. Áriyne, basynda «Da­nalyq әlippesine» qanday ba­ghyttardy engizuimiz kerek dep tol­ghanghanymyz bar. Aqyr so­nyn­da halyq danalyghynyng qay­­nar kózi retinde jobamyzdy qo­byz, sybyzghy, dombyra ýnimen әr­lep, ýlken júmysty bastap kettik. Keyin halyq әnderi men jyr­lar, ertegiler, biyler sózi, babalar batasy, t.b. engizildi. Biz búl sa­ladaghy myqty ghalymdardy izdep, olardy sol enbekterge belgiledik. Ábduәli Qaydarov, Serik Ne­giy­mov, Mekemtas Myrzah­metúly, Áb­dulhamit Rayymbergenov, Úljan Baybosynova, Qayrat Baybosynov, t.b. myqty aza­mat­tar­dy búl iygi bastamagha tarttyq. Sol siyaqty mәtinderdi dúrys oqityn әrtisterdi tandadyq. Olardyng oquyn, kýy orynda­uyn, әn aituyn óz studiyamyzda jaz­dyq. Qazaqstanda alghash ret biz­ding kompaniya «Dot-kod» tehnolo­giya­syn tolyq mengerdi. Osy ja­na­lyqtardyng jaryqqa shyghuy­na orasan zor enbek etken qazaq ru­haniyatynyng janashyry, ghalym Bijan Qúrmanghaliqyzy. Biz kez kelgen sala boyynsha sóileytin qalam men kitaptardy shyghara alamyz. Búl salany damyta ber­sek, ertekterdi beynesimen, suret­termen sóiletuge, onyng ishinde keyipkerlermen sóiletuge deyin bolady. Múnyng bәri balalargha qyzyqty bolu ýshin jasalyp ja­tyr. Tipti kitaptaghy mәtindi kino etip kórsetetindey dәrejege jet­kizuge mýmkindik bar. Yaghny búl tehnologiya ary qaray damy beredi.
– Bizding jalpy orta bilim beru jýiesinde әli de kenestik zaman­daghyday qatyp qalghan partada qatyp qalghan kitappen balany oqytu ýrdisi basymyraq emes pe?
– Birinshiden, kitappen oqy­tu – klassikalyq oqytu jýiesi. Ekinshiden, mulitiymediyalyq oqu jýiesi bar. Mulitiymedia degen sóz – oghan audio men viydeony qosu. Bizding jasap otyrghanymyz – ekinshi dәrejedegi bilim beru jýiesin damytatyn birden-bir qúral. Mekteptegi kitaptar osy tehnologiyagha kóshetin bolsa, onda mulitiymediyalyq bilim beru jý­yesi myqty damityn edi. Ýshin­shi dәreje – interaktivti tehnolo­giya. Búl jýieni mýmkindiginshe kóbirek engizuge tyrysyp jatyr. Atap aitsaq, interaktivti taqta, interaktivti qúraldar, plan­shetter, t.b. paydalanyp jýr. Tór­tinshi dәreje – intellektualdy tehnologiya. Osynday tehnolo­giyalardyng ishinde mulitiymediya­lyq núsqasy eng myqty qúraldar­dyng biri deuge bolady. Qazir mektepke deyingi jәne mektep jasyndaghy balalargha osy tehno­logiyany úsynsaq, onda olar­dyng damu, jetilu dәrejesi artar edi. Onyng ýstine bala oqytudyng tiyimdiligi de birneshe ese arta­dy. Balalar sóileu mәnerin ýire­nedi. Tez jattap, dúrys sóileydi. Dú­rys aitu men jazu damidy. Búl jaghynan kelgende, búl tendesi joq tehnologiya. Qúzyrly miy­nistr­likpen birigip júmys isteu baghyty әli de erekshe nazardy talap etedi.
– Búl jobagha bólingen qarjy qan­shalyqty aqtaldy?
– Kitaptardy shygharudyng ózi­ne kóp qarjy ketti. «Danalyq әlip­pesi» 10 myng danamen shyqty. Qazirshe júmsalghan qarjynyng basy da qaytqan joq. Egerde qar­jy qaytarylsa, alda túrghan ke­lesi maqsatty júmystargha kirisu­ge bolar edi.
– Óz basym jurnalist retinde «sóileytin» kitaptardy kórip, tan­ghaldym.Mәselen, elimizde 8000-nan astam mektep bolsa, solardyng әrqaysysyna bir-bir danadan ót­ki­zuge bolmas pa edi? Sebebi búl әr mek­tepke qajet janalyq qoy...
– Jalpy, Bilim jәne ghylym ministrligining búiryghyna búl enbekter engizildi. Bir aita ke­ter­ligi, múnda әr audan men mektep­ting tandauy bar eken. Tandau mәse­lesine kelsek, olar bizge: «Ýlger­mediniz, keshiktiniz, budjet qar­jy­sy bitip qaldy» degendey mә­se­leni aitady. Búdan bólek bas­palardyng talasy taghy bar. Baspalardyng talasynda múnday mulitiymediyalyq oqulyqtardy engizu onay emes.
– «Danalyq әlippesi» kita­by­nyng qúny 45 myng tenge. Jalpy, búl qarapayym halyqtyng qaltasy ýshin tym qymbat emes pe?
– Biz ruhany qúndylyqtyng esh uaqytta arzan bolmaghandyghyn aitamyz. Egerde adam shyn mә­ninde, ruhany qúndylyqqa kenel­gisi kelse, onda ol baghasyna qara­maydy. Búl adamnyng tandauyna baylanysty.
– TMD aumaghynda osy tektes tehnologiya bar ma?
– Joq, tek Qazaqstanda bi­rin­shi ret jasalyp otyrghan joba. Biz múnyng birinshi ýlgisin jasap bol­ghan son, Elbasy Núrsúltan Na­zarbaevqa úsyndyq. Ol kisige búl tehnologiya qatty únap, kitaptargha alghysóz jazyp berdi.
– Býginge deyin sóileytin qa­lamy bar qansha kitap satyldy?
– Búl kitaptardyng 1000-gha juyq danasy satyldy. Biraq búl – óte az kórsetkish. Ótkende depu­tat­tar búl kitaptardy kórip, múny on myndap, jýz myndap shygharu kerek dep otyr. Áriyne, týsingen adamgha, әrbir otbasy men balany tәrbiyeleymin degen ata-anagha óte qajet dýniyeler. «Danalyq әlip­pesi» tek mektepke deyingi jәne mektep jasyndaghy balalargha ghana arnalmaghan, ol adamnyng tughany­nan ómirining sonyna deyin alyp jýretin qúndylyghy dep oilay­myn.
– Búdan keyin qanday jobalar­gha kirisu oida bar?
– Kelesi jobamyz – eki tom­nan túratyn Abaydyng tolyq shy­gharmalaryn shygharu. Odan keyin Múhtar Áuezovting «Abay joly» roman-epopeyasyn«sóileytin kitaptar» qataryna qossaq dep otyrmyz.
– «Meloman» sórelerinde sa­tylyp jatqan kitaptarynyzgha súranys qanday dengeyde?
– Qazirshe óte tómen. Sebebi birinshiden, sóileytin kitaptar­dyng әli de jarnamasy dúrys bolmay jatyr. Ekinshiden, mәsele – elding materialdyq dәrejesi­ne baylanysty, yaghny ony satyp alugha qanshalyqty mýmkindigi bar degen týitkil tuyndaydy. Soghan qarasan, adamnyng kitap pen jal­py jana tehnologiyalarmen baylanysty dýniyelerdi satyp alu dengeyi óte tómen.
– Al býgingi qoghamda dúrys bata berip, kóne shejire-dastandardan mysal keltire alatyn qariyalar qaldy ma?
– Shyny kerek, qazir qariya­lar óte az. Óitkeni ómirding aghy­my sonday, olar kýndelikti ómirde bir salanyng mamany boluy ýshin kóp uaqyt pen kýsh-jigerin júmsay­dy. Belgili bir mamandyqty alyp jýremin degen son, últtyq tәlim-tәrbiye, danalyq sózder artta qalady. Sondyqtan qazir ata, әje bolam degenderde últtyq qúndy­lyqtardyng jiyny az. Sondyq­tan ekinshi maqsat – elektrondy ata-әje men elektrondy әke-sheshe jasau. Bylaysha aitsaq, biz ata-әjening ertegi men naqyl sóz ai­tatyn júmysyn elektrondy nús­qamen auystyryp jatyrmyz. Áriyne, ata-әje men әke-sheshe­ning ornyn eshkim de auystyra al­­maydy. Ata-әjening aitqan na­qyly, bo­yyna jighan-tergen ýlgi-óne­gesine esh nәrse jetpeydi. Biraq soghan kómekshi qúral re­tin­de búl jobalar da ýlken qyzmet atqara­dy dep senemiz.
Jalpy, men «Danalyq әlip­pesin» qazaq ýshin qúndy dýnie der edim. Mәselen, «Besik jyry» – kez kelgen ananyng besikti ter­bete otyryp aitatyn әnderi. Bala ós­ken son, ertegiler aitudyng qa­jettiligi tuady. «Ertegiler» men «Batyrlar jyry» da jinaqqa engizilgen. Al «Qobyz ýni» degen kitap arqyly bala qobyz, sy­byzghy, t.b. aspaptardyng ýnderin estiydi. Bala erjetken son, da­na­lyq kitaptaryn súray bastaydy. Sol kezde Jýsip Balasaghún­nyng «Qútadghu Bilik» enbegimen tany­sady. Osylaysha danalyqtyng keremet dengeyine jetken baba­myzdyng múrasymen etene ja­­qyndasady. Jasy kele, sózding ma­yyn tamyzyp sóilegisi kel­gende, «Biyler sózi» kitaby al­dy­nan shyghady. Sóitip, dúrys sói­lep, salmaqty oy aitudy ýirenedi. El aghasy bolghan kezinde bata be­rudi ýirenu ýshin «Babalar bata­syn» qolyna alady. Meninshe, mún­day kitaptar jinaghyn syilyq retinde de beruge bolady. Tipti qyzdyng jasauy retinde nemese túsaukeser, tilashar toylaryna da syilau dúrys.
– Súhbatynyzgha raqmet

Abai.kz