Almaty. 2018-2019 jylban beri jalghasyp kele jatqan jer dauy әli nýktelengen joq. Almatynyng búrynghy әkimi Bauyrjan Baybekting túsynda bastalghan әperbaqandyq әreketterding jalghasy kýni býginge deyin jalghasyp otyrghanyn aityp, janayqaylaryn jetkizgen Rahat bazarynyng kәsipkerleri býgin Almatydaghy kezekti sottyng tabaldyryghyn tozdyrdy.

Almatynyng mamandandyrylghan audanaralyq әkimshilik soty TKM JSSh men Almaty әkimdigi, jer qatynastar basqarmasy jәne Jetisu audany әkimi apparaty arasyndaghy dauly isti qarady. Sot sheshim shygharghan joq. Taraptardyng sózjarysyn keler otyrysqa qaldyrdy. Al biz sottan shyqqan kәsipkerlerdi az-kem әngimege tartqan edik.

Ákimdikting aldynda ashtyq jariyalaymyz, joldy jabamyz, miting jasaymyz...

Tamara Júmandyqova, kәsipker:

- Býgingi sotqa kónilimiz tolmady. Sudiya bizge sóz de bermedi, súraq ta qoydyrmady. Bizding talabymyzdy qanaghattandyrmady. Sondyqtan sotty keyinge qaldyrdy. Sot kisi «kәsipkerlerding ózderi kelip aitsyn» degendey qyldy. Kerek bolsa, kәsipkerlerding bәri keledi. Biz qazir eki-ýsh adambyz. Rahat bazaryndaghy saudager halyqtyng atynan kelip túrmyz. Eger sot týgel kelgenimizdi qalasa, kelemiz.

Bizding bazardaghy myngha juyq adamdy júmyssyz qaldyryp, bazardy zansyz sýrip tastap, ornyna «skver» salu turaly sheshim shygharghan, әkimdik. Sot әli jýrip jatyr. Songhy sheshim shyqqan joq. Sonda da әkimdik sot pen zandy belden basyp, osynday sheshim shygharghan. Búl aqylgha qonbaytyn jaghday.

Ákimdik: «Senderge oryn berdik», - deydi. Bergen oryny Adem bazarynyng arty. Ol kýni keshe ghana janyp ketti. Sonda әkimdik bizdi bir ottan alyp, ekinshi bir otqa salmaq pa? Biz Ýkimetke alaqan jayyp otyrghan joqpyz. Óz kýnimizdi ózimiz kórip, bazarymyzdy gýldendirip, memleketke ay sayyn salyq tólep otyrghan adamdarmyz. Bizding bir ghana talabymyz bar. Ol – bazarymyzdy ózimizge bersin! Biz bazardyng modernizasiyasyn, taghy basqasyn ózimiz isteymiz. Ýkimetten aqsha súramaymyz!

Al әkimdik alleyagha dep budjetten qyruar aqsha bólip jatyr. Aynala bazardyng ortasynda qaydaghy alleya? Odansha sol aqshany basqa qajettilikke júmsamay ma?! Biz de salyq tóleushimiz. Ár ay sayyn, әr jarty jyl sayyn salyq tólep otyrmyz. Biz, kәsipkerler bazardy olardan artyq etip jasay alamyz. Bizding qazirgi bazarymyz da jaman emes. Eger bizding bazar jaman bolsa, adamdar kelmeytin edi.

Mening ýsh satushym bar. Olardyng otbasy bar, әrqaysysynda 5-6 adam túrady. Mening qarauymda birneshe adam bar. Júmyssyz qalayyn dep túrmyz. Ákimdik bizge jәrdem beruding ornyna bizdi jep otyrghan nanymyzdan aiyrmaqshy. Kókebaevanyng qol astyndaghylar jýrdi. Biz olardy quyp jiberdik. Kerek bolsa myng adam kelemiz osy jerge. Bizge bazardy qaytarsyn. Ózimiz-aq, salyp alamyz.

Kerek bolsa, әkimdikting aldynda otyryp ashtyq jariyalaymyz. Joldy jabamyz, miting jasaymyz. Biz osyghan deyin ulamay-shulamay, zang ayasynda kýresip kelgen edik. Endi sharamyz tausylugha jaqyn. Kerek bolsa, advokattarymyzben oilasyp, preziydent Toqaevqa hat jazamyz. Qazir bizding jerdi alleya ýshin dep syltauratyp alady, keyin aqshaly bireuge satyp jiberedi. Biz búghan jol bermeymiz.

Eshqanday zauyt ta, skver de salynbaydy. Búl biznesti tartyp alu әreketi...

Iminjan Marvanov, kәsipker:

- Sot bizden sóz súraghan joq. Bizding pikirimiz eshkimge qajet bolmady. Mening oiymsha, sot әli de jalghasady. Búrynghy bastalghan sot «satu» turaly bolghan, endi «skver» salamyz dep otyr. Búl biznes. Bizding Rahat bazary mynnan asa adam tabys tauyp jýrgen oryn. Sonda sol myng adam júmyssyz qalmaq pa?.. Ýkimet nege oilamaydy?  Biz de salyq tóleushimiz. Ákimdik budjetten, sol salyqtyng aqshasynan Rahat bazarynyng ornyna sayabaq salmaq. Bylay qarasanyz, bizding aqshagha skver salady, al biz júmyssyz qalamyz.

Almatyda túrghanyma 63 jyl boldy. Sol jerde mazar bolghan degendi bilmeymin. Mýmkin kenes ýkimetining aldynda bolghan shyghar. Al bizding bala kezimizden beri ol jerde eshtene bolmaghan. Keyin avtokombinat salyndy. Sosyn bazar salyndy.

Almatyda Dosaevtyng sózi Konstitusiyadan joghary túrghan sekildi...

Jәmila Tólenova, zanger:

- Býgin Almaty qalalyq arnayy mamandandyrylghan әkimshilik sot otyrysy ótti. Tóraghalyq etken sudiya Chernysh. Býgingi sot otyrysynda TKM-ning qala әkimdigi men jer qatynastar basqarmasy jәne Jetisu audany әkimi apparatyna qoyghan talap-aryzdary qaraldy. Ádettegidey memleket organ ókilderi sotqa dayyndyqsyz kelgen. Naqty jazbasha týrde berilgen TKM-ning súraqtaryna naqty jauaptary joq. Eng soraqysy býgin, osy sotta qalalyq josparlau jәne urbanistika basqarmasy 2013 jyldan beri TKM daulap kele jatqan Rahat bazary ornalasqan jerding eshqanday zirattyng sanitarlyq qorghau aimaghyna kirmeytinin mәlimdedi. 2013 jyldan beri ol jerding ornalasqan aumaghy qoghamdyq ortalyqtyn, Qarasu ózenining su qorghau aumaghy.

Biz ýshin búl tyng mәlimdeme. Óitkeni biz naqty súraq qoydyq. «Zirattyng sanitarlyq aumaghyn qayda jiberdinizder?» dep. Qalanyng bas jospary osy jyldyng 3 mamyryna bekitilgenimen, resmy jariyalanghan kýni 22 mamyr. Bas jospar tek 22 mamyrdan bastap kýshine endi. Búghan deyingi bizding bergen súraularymyzgha: «zirattyng qorghau aumaghy» dedi, odan keyin «Qarasu ózenining su qorghau aimaghy» dedi, qazir endi bas jospardyng naqty dayyn emes ekenin estip otyrmyz.

Taghy da anyqtalyp otyrghan mәlimet, biz 2023 jylgha kirdik dep otyrsaq, sot prosesindegi memlekettik atqaru organdarynyng belsendi әkimshilik tosqauyl әreketterining saldarynan 2019 jylghy oqighanyng jelisine qayta oralyp otyrmyz.

2019 jyly «Almaty SPS-ke» jihaz fabrikasyn salugha berip, sony bizge negiz etip, sottyng sheshimin oryndaudan bas tartqan edi. Qazir ótken jyldyng 12 jeltoqsanynda qayta qozghalghan oryndau óndirisi bar ekenine qaramay, memlekettik sot oryndaushynyng talaptaryn oryndamastan, 16 aqpanda jerdi Jetisu audany әkimining apparatyna skver salugha dep berip qoyghan.

Býgin «Bazardyng ornyna salatyn skverge aqsha qaydan bólinip jatyr, qalanyng budjetinen be, әlde audannyng budjetinen be?» dep súradyq. Oghan audan әkimdigi qarajat bólip otyr eken.

Búl óte soraqy jayt dep esepteymin. Óitkeni, myng adamnyng mýddesin, olardyng túrmys-jaghdayyn qamtamasyz etip otyrghan Rahat bazarynyng ornyna skver salamyz deui kýlkili nәrse. Kýlkiliden búryn, bizding qalanyng әkimdigi TKM firmasyna qarsy ózderining qúityrqy әreketterin jalghastyryp jatyr. Búryn zauyt salugha dep jeke kәsipkerlerge berip edi, búl joldy oilap tapqandary - memlekettik organgha berip otyr. Búny sot tarapynan keremet qoldau tabady degen oimen jasap otyrghan bolar. Al sottyng baghytyna qarasaq, bәri memleketting mýddesindemiz degen keyip tanytyp otyr. Sot prosesin jýrgizu tәrtibine kelsek, suiyagha aitatyn eskertpeler kóp. Onyng bәrin jazbasha týrde tiyisti instannsiyagha shaghym retinde kórsetemiz.

Almaty qalasynda TKM men Rahat bazarynyng kәsipkerleri jetimning kýiin keship otyr. Óitkeni qala túrghyny retinde, kәsipker retinde baghalap otyrghan basqaru jýiesin kórip otyrghan joqpyn. Ákimning jeke ambisiyasyn, onyng kezdesu kezinde aitqan sózderin oryndaushylar qazir ony elimizding Konstitusiyasynan biyik qoyyp otyrghanynyng kuәsi boldyq. Qalanyng әkimi Dosaevtyng sózi Konstitusiyadan joghary bolyp túr...

Daudyng basynda Baybek túrdy. Baybekting kezinde jýie basqa bolatyn. Jasyratyny joq, Baybek Elbasynyng jaqyn tartqan, ósirem, óndirem degen maqtauly kadrlarynyng biri boldy. Ol kezde de osynday dórekilikti kórip, sodan beri jauapkershilikti arqalap kelemiz. Al endi Baybekting bastap bergen dauyn bitiruding ornyna, jalghastyryp otyrghan – qala әkimi Dosaev. Osy jyldyng qantar aiynda, Dosaevtyng Áuezov audany túrghyndarymen kezdesui kezinde Rahat bazary men TKM-ning mәselesin men sol jerde kótergen edim. Menin: «Osy tosqauyl boyynsha qashan qabyldaysyz», - degen súraghyma: «Men búlardyng jaghdayyn aityp bereyin. 2015 jyly búlar modernizasiya jasaghan joq. Men sizderding jobalarynyzdy qoldamaymyn», - dep ashyq jariyalady. Dosaevtyng sol sózinen keyin, men qay jerge barsam da, 450 kýn bizding bazar jaryqsyz otyrdy ghoy, sol jaryqty qayta qosu mәselesimen qay tabaldyryqty tozdyrsam da, aldymnan shyghyp aitatyndary: «Ákim sizge bas tartty ghoy». Ákim tek aitty. Al onyng sózin bekitetin normativtik qújat qabyldaghan joq qoy?!

Osydan song týsingenim: Almatyda әkim Dosaev ne aitady, qalghanynyng bәri zandy qiyp, kesip, sonyng sózine iykemdep, qúraq jasap jatyr.

Qazirgi bizding ýlken qauip: Biz ýmit artyp otyrghan mynau әkimshilik sot ta sol qúraqtyng ishine kirip kete me degen qauip. Óitkeni, sottardy qarau barysynda, dәleldeu mindeti zang boyynsha, memlekettik organ – jauapkerlerge jýktelgen. Al búl jerde azamattyq sottaghyday, әrbir sózimizdi ózimiz dәleldeuge mәjbýr bolyp otyrmyz. Sonyng ózinde kóp ótinishterimiz ashyq qaldyrylyp otyr. Aqylgha qonbaytyny: Bazar túrghan jerdegi, memlekettik organmen ekiortadaghy basqarushy úiym bolyp kelgen TKM-di osy tizbekte artyq element retinde sot ashyq aityp otyr. Sol sózimen sot jauapkerlerding jauabyn týzetip otyr.

Sot endi óz sheshimin shyghara jatar. Búl jerding sheshimi kónilimizden shyqpasa, appelyasiyalyq sot bar. Biraq, men Almaty qalasy sottarynan әdildik kýtpeymin. Jogharghy sot bar, Konstitusiyalyq sot bar... Kerek deseniz, búl Preziydentting aldynda kóterilui tiyis mәsele. Óitkeni, 5 jyldan beri myng adamnyng janayqayyn estimey otyrghan sanyrau әkimdikting halyqqa qyzmet etetin biylik basynda bolugha qúqy bar ma, joq pa degen súraq tuady. Taghy bir kózimizding jetkeni: Osy qalanyng әkimi ózin osy aumaqta Preziydent sekildi ústaydy. Al zang olar ýshin oidan shygharylghan qaghazdaghy sóz tizbekteri sekildi. Zandy basshylyqqa alyp, taldau jasap, sonyng ayasynda sheshim qabyldayyq dep otyrghan memlekettik qyzmetkerdi kórip otyrghan joqpyn.

Qazir biz 2019 jyly qanday kýide bolsaq, sol jaghdaygha qaytyp keldik. Ol kezde Baybek ózining tanys-tuystaryna berip ketse, qazir qúityrqylyqpen, kishkene aqyl qosqan bolar, memlekettik organgha berip, birneshe qabat beton jatqan búrynghy avtokombinattyng ornyna skver salu turaly sheshim qabyldap otyr.

Budjetti toltyryp otyrghan kәsipkerlerding aqshasyn mise tútpay, aghash ósiruge dep aqsha júmsau - eng onay jol bolyp otyrghanyn qazir qarapayym halyq ta týsinip otyr. Al sol tәsildi qoldanudan búlar tartynyp otyrghan joq. Búl kózi ashyq qoghamdy basynghandyq. Qanday sheshim bolsa da biz dayynbyz. Ne zandy ózgertse, ne bizding zandaghy statusymyzdy ózgertse ghana, bir әdildikke qol jetkizemiz degen ýmitimiz bar.

Eskertu: Abai.kz aqparattyq portaly erkin aqparat alany. Múnday oy jarystyryp, pikir talastyrugha Qazaqstannyng kez kelgen azamaty qúqyly. Qarsy tarap jauap pikir úsynatyn bolsa, redaksiya jariyalaugha әzir. 

Abai.kz