Qyzyq. Anda-sanda әleumettik jelige bir ýnilip qoyayyn deysin. Sóitsen, ol jerde kýndiz-týni tausylyp bitpeytin bir dau bolyp jatady. Jaq-jaqqa bólinip alghan dindarlar, bireudi jerden alyp, jerge salghan daukester, bir nәrsening baybyna barmasa da, «Áyteuir júrt jazyp jatqasyn, men de birdeme jaza salayyn» deytin dauryqpalar, әldekimderge, әldenege qaraday qany qarayyp, jany jaralanghan jandar, t.s.s. aita berseng shet-shegi joq.

Osyndayda:
- Su shyqpas qazghanmenen tau basynan,
Qazaqtyng dau ketpeydi sau basynan, – degen Aqan serining jyr joldary oiyna oralady. Bәlkim, qazirgi «kózi ashyq, kókiregi oyau» qazaq qoghamynda pikir aluandyghy men oy qayshylyghy, týrli dәrejedegi tanym-týsinikter, eskili-janaly kózqarastar bolghasyn múnday daudyng tuyndap jatuy da zandylyq bolar?!

Sonymen, songhy daudyng basty keyipkerleri – Qyrghyz eline qazaq halqynyng atynan arnau aitqan Birjan degen bauyrymyz, Alashtyng aimandayly aqyny, mәjilis deputaty Amanjol Áltay jәne Qyrghyz elining Preziydenti Sadyr Japarov myrza.
Dau neden tuyndap edi? IYә, әldebir sanda da, sapada da joq shymkenttik aqyn qyrghyz elinde ótip jatqan halyqaralyq jiynda qyrghyz halqyna, sol jiyngha arnayy qatysyp otyrghan el Preziydenti Sadyr Japarovqa qazaq halqynyng jәne onyng Preziydenti Qasym-Jomart Toqaevtyng atynan arnau aitady. Sóz parqyn biletin jangha búl arnau emes, qasiyetti sóz ónerin, babadan qalghan aqyndyq ónerdi qorlau dese bolghanday. Olay deytin sebebim, әlgi aqynnyng aityp túrghan óleninde, eger ol óleng dep aitugha kelse, ne úiqas, ne mәn-maghynasy joq baldyr-batpaq birdene.

Ol jerdegi sóz qadirin biletin qyrghyz bauyrlarymyz ananday jer-kókte joq arnaudy tyndaghanda qanday kýy keshkenderin qaydam, ózim beynejazbasyn kórip, «Betti bastym, qatty sastym..,» degendey, jerge kirip kete jazdadym. Qúday-au, óleng degende eki-ýsh joldan keyin bolsa da bir úiqas, әserli teneu, maghynaly sóz degen bolmaushy ma edi?! Bizding arnau aitqysh aqynymyzda onyng biri joq qoy. Ne ýstine últtyq naqyshpen oylanghan qazaqy shapan da kiymegen.

Qaysybireuler jazyp jatqanday, kósheden kelse, kósheden kelgendey.
Ólenining siqy әlgindey bola túra:
- Sadyr bayke! Men Shymkentten jayau keldim, endi meni jayau qaytarmay, astyma at mingiz, - degeni naghyz beti qalyng adamnyng nemese aqyl-esinde kemistigi bar jannyng sózi boldy. Áytpese, esi dúrys adam bir memleketting pildey bir preziydentine baryp, «Men osynda jayau kep edim, elime minip qaytatyn at bershi» dep jalbaryna ma?
Jalpy, mening úghymymda aqyn bol, kim bol, súramshaqtyq, tilemsektik degen óte bir sýikimsiz dýniye. Osy sýikimsizdik arnau aitushy aqynymyzdyng beybastaq qylyghy arqyly býtkil qazaq deytin halyqtyng bet-beynesi ispetti kórinip qaldy. Sol jerde otyrghan júrt: «E, qazaq degen jýrgen jerinde osylay súranyp, tilenip jýretin bir beyshara halyq eken-au?!» degen oigha qaldy.
Osyghan namystanghan Amanjol aqyn ózining «jyr arnaushydan» jasy ýlkendigin, sonday-aq, Halyqaralyq aqyn-jyrshylar jәne termeshiler odaghy orynbasary ekendigin eskere otyryp: «Myna jigittiki dúrys bolmady. Sózining týri anau, ózining siqy mynau. Múqym bir elding patshasynan úyalmay-qyzarmay at súrap, qazaq últyn kýlli әlemning aldyna jerge qaratty!» degen aghalyq sózdi aitudy ózine paryz sanaghan eken.

Qúday saqtasyn!
Amanjoldyng jaulary ma, joq bolmasa aitys ónerining kórealmas dúshpandary ma, jelidegi jelauyzdar Amanjoldy jerden alyp, jerge saldy. Odan barlyq aitys aqyndaryna kýl shashty. «Pikir bildirgenning jóni osy eken» dep aitpaghandy aitty, shatpaghandy shatty, qarghady, siledi. «Ishing tar beyshara ekensin, sen Jýrsinning qúiyrshyghysyn, pәlen-pәshtuan» dep, aidalada syrqattanyp jatqan Jýkendi de qosaqtaryna ala ketti.

Al endi osynday bayypsyz baybalam salghandargha: «Aghayyndar-au, búlaryng dúrys emes, Amanjoldyng shyr-pyr bop aitqany ózge elding aldynda tómendep ketken elimizding aqyndyq óneri men namysy emes pe?! Ony nege «ishtarlyq, kórealmaushylyq, taghy birdeme» dep búrmalap, bylayghy júrtty janylystyryp otyrsyndar? degenderdi de ayamady, jelidegi jeligip alghandar. «A» dep auyz ashqanynyng sonyna it jýgirtip, qús salyp, alty qyrdan asyryp tastady.

Mening búl jazbama da ýnsiz qaludy ózderine qor sanap, óre týregeletinder tabylar. Meyili, kimning auzyna qaqpaq bolarsyn?! «Ataly sózge arsyz ghana toqtamaydy» degen.

Mening aitayyn degenim, mýldem bólek dýniye. Qúday betin aulaq qylsyn! Biz myna týrimizben, erteng el basyna әldeqanday kýn tuatyn bolsa, jaudyng kómegine jýginbey-aq, bir-birimizdi atyp, asyp, odan qalsa, syrtynan kórsetip satyp jiberetin shygharmyz. Onyng shet jaghasyn ótken jyly «Soghysqa qatyspaymyz!» dep Reseyden aua qashqandardy qúshaq jaya qarsy alghanda-aq bayqaghanbyz...

Sadyr Japarov ta azamat eken. «Kýlli qyrghyz últynyng atyna sóz kelmesin!» dep at mingizdim!» deydi. Sosyn, «Búl jerden eshqanday sayasat izdeuding keregi joq!» dep jaqauratyp qoyypty.

Qaysybireulerding oiynsha sayasat degen eki elding arasyndaghy dýrdarazdyq nemese keskilesken maydan ghana emes qoy?! Mening oiymsha kez kelgen adamnyng sәl bolsa da aqylgha salyp, oilanyp jasaghan әr qadamy, ózinshe sayasat. Eger Japarov myrzaniki sayasat bolmasa, dәl sol jerde «Kýlli qyrghyz últynyng atyna sóz keledi» degendi oilap, әlgindey qadamgha barar ma edi? Sondyqtan, múny da bir «Sayasy qadam!» dep qabyldauymyz kerek.

Al, endi qaysybireuler aityp otyrghan Amanjoldyng «ishtarlyghyna» keletin bolsaq, 1990 jyly Pavlodardyng Ertis audanynda qazaqtyng dauylpaz aqyny Isa Bayzaqovtyng 90 jyldyq toyy bolyp, respublikalyq aqyndar aitysy ótti. Sol aitystyng bas jýldesin qazylar alqasynyng sheshimimen Qaraghandydan kelgen jas aqyn Amanjol Áltaev iyelengen edi. Jýlde tapsyru saltanatynda әlgi qaraghandylyq jas aqyn, el kýtpegen «oqys minez» kórsetti.
Sóitti de, útyp ap túrghan bas bәigesi, kýmis ertúrmandy, jýgen, ómildirikti aqboz sәigýlikti:
«Qadirli aghayyn! Men osy syrt jerden alyp túrghan túnghysh bәigemdi, ózimning asa qadir tútatyn aqyn agham Serik Qúsanbaevqa mingizsem dep edim!» dedi. Men, әriyne Amanjoldan múnday syy da, siyapat ta kýtken joq edim.

Amanjoldyng ishi tar bolsa, Amanjol qaysybireuler kýndep otyrghanday saran, qarau bolsa, ekinin-birining qolynan kele bermeytin osynday mәrttikke barar ma edi?!

Sol kezde Amanjol bar bolghany 20-aq jastaghy bozbala bolatyn. Amanjoldyng qasiyetti Arqa jigitterine tәn múnday atymtay jomarttyghy men mәrttigine odan keyin de san mәrte kuә bolghanbyz. Búl – әri-beriden song bizding qazaq aitys aqyndarynyng arasynda qalyptasyp ketken dәstýr dese de bolghanday.

Sondyqtan qadirli aghayyn, jer-jahangha baybalam salyp, «jau shaptylaytynday!» bas jarylyp, kóz shyqqan joq. Kimning kimge mingizbey jatqan syrty týk, ishi boq bir jylqysy?! Bir-birimizdi jóndi-jónsiz tabalap, bir-birimizge oryndy-orynsyz abalaghandy qoyyp, dosqa kýlki, dúshpangha taba bolmaudyng qamyn oilaghanymyz abzal.

Serik Qúsanbaev 

Abai.kz