قىزىق. اندا-ساندا الەۋمەتتىك جەلىگە ءبىر ءۇڭىلىپ قويايىن دەيسىڭ. سويتسەڭ، ول جەردە كۇندىز-ءتۇنى تاۋسىلىپ بىتپەيتىن ءبىر داۋ بولىپ جاتادى. جاق-جاققا ءبولىنىپ العان ءدىندارلار، بىرەۋدى جەردەن الىپ، جەرگە سالعان داۋكەستەر، ءبىر نارسەنىڭ بايبىنا بارماسا دا، «ايتەۋىر جۇرت جازىپ جاتقاسىن، مەن دە بىردەمە جازا سالايىن» دەيتىن داۋرىقپالار، الدەكىمدەرگە، الدەنەگە قاراداي قانى قارايىپ، جانى جارالانعان جاندار، ت.س.س. ايتا بەرسەڭ شەت-شەگى جوق.

وسىندايدا:
- سۋ شىقپاس قازعانمەنەن تاۋ باسىنان،
قازاقتىڭ داۋ كەتپەيدى ساۋ باسىنان، – دەگەن اقان سەرىنىڭ جىر جولدارى ويىڭا ورالادى. بالكىم، قازىرگى «كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ» قازاق قوعامىندا پىكىر الۋاندىعى مەن وي قايشىلىعى، ءتۇرلى دارەجەدەگى تانىم-تۇسىنىكتەر، ەسكىلى-جاڭالى كوزقاراستار بولعاسىن مۇنداي داۋدىڭ تۋىنداپ جاتۋى دا زاڭدىلىق بولار؟!

سونىمەن، سوڭعى داۋدىڭ باستى كەيىپكەرلەرى – قىرعىز ەلىنە قازاق حالقىنىڭ اتىنان ارناۋ ايتقان ءبىرجان دەگەن باۋىرىمىز، الاشتىڭ ايماڭدايلى اقىنى، ءماجىلىس دەپۋتاتى امانجول ءالتاي جانە قىرعىز ەلىنىڭ پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ مىرزا.
داۋ نەدەن تۋىنداپ ەدى؟ ءيا، الدەبىر ساندا دا، ساپادا دا جوق شىمكەنتتىك اقىن قىرعىز ەلىندە ءوتىپ جاتقان حالىقارالىق جيىندا قىرعىز حالقىنا، سول جيىنعا ارنايى قاتىسىپ وتىرعان ەل پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆقا قازاق حالقىنىڭ جانە ونىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ اتىنان ارناۋ ايتادى. ءسوز پارقىن بىلەتىن جانعا بۇل ارناۋ ەمەس، قاسيەتتى ءسوز ونەرىن، بابادان قالعان اقىندىق ونەردى قورلاۋ دەسە بولعانداي. ولاي دەيتىن سەبەبىم، الگى اقىننىڭ ايتىپ تۇرعان ولەڭىندە، ەگەر ول ولەڭ دەپ ايتۋعا كەلسە، نە ۇيقاس، نە ءمان-ماعىناسى جوق بالدىر-باتپاق بىردەڭە.

ول جەردەگى ءسوز قادىرىن بىلەتىن قىرعىز باۋىرلارىمىز انانداي جەر-كوكتە جوق ارناۋدى تىڭداعاندا قانداي كۇي كەشكەندەرىن قايدام، ءوزىم بەينەجازباسىن كورىپ، «بەتتى باستىم، قاتتى ساستىم..،» دەگەندەي، جەرگە كىرىپ كەتە جازدادىم. قۇداي-اۋ، ولەڭ دەگەندە ەكى-ءۇش جولدان كەيىن بولسا دا ءبىر ۇيقاس، اسەرلى تەڭەۋ، ماعىنالى ءسوز دەگەن بولماۋشى ما ەدى؟! ءبىزدىڭ ارناۋ ايتقىش اقىنىمىزدا ونىڭ ءبىرى جوق قوي. نە ۇستىنە ۇلتتىق ناقىشپەن ويۋلانعان قازاقى شاپان دا كيمەگەن.

قايسىبىرەۋلەر جازىپ جاتقانداي، كوشەدەن كەلسە، كوشەدەن كەلگەندەي.
ولەڭىنىڭ سيقى الگىندەي بولا تۇرا:
- سادىر بايكە! مەن شىمكەنتتەن جاياۋ كەلدىم، ەندى مەنى جاياۋ قايتارماي، استىما ات مىنگىز، - دەگەنى ناعىز بەتى قالىڭ ادامنىڭ نەمەسە اقىل-ەسىندە كەمىستىگى بار جاننىڭ ءسوزى بولدى. ايتپەسە، ەسى دۇرىس ادام ءبىر مەملەكەتتىڭ پىلدەي ءبىر پرەزيدەنتىنە بارىپ، «مەن وسىندا جاياۋ كەپ ەدىم، ەلىمە ءمىنىپ قايتاتىن ات بەرشى» دەپ جالبارىنا ما؟
جالپى، مەنىڭ ۇعىمىمدا اقىن بول، كىم بول، سۇرامشاقتىق، تىلەمسەكتىك دەگەن وتە ءبىر سۇيكىمسىز دۇنيە. وسى سۇيكىمسىزدىك ارناۋ ايتۋشى اقىنىمىزدىڭ بەيباستاق قىلىعى ارقىلى بۇتكىل قازاق دەيتىن حالىقتىڭ بەت-بەينەسى ىسپەتتى كورىنىپ قالدى. سول جەردە وتىرعان جۇرت: «ە، قازاق دەگەن جۇرگەن جەرىندە وسىلاي سۇرانىپ، تىلەنىپ جۇرەتىن ءبىر بەيشارا حالىق ەكەن-اۋ؟!» دەگەن ويعا قالدى.
وسىعان نامىستانعان امانجول اقىن ءوزىنىڭ «جىر ارناۋشىدان» جاسى ۇلكەندىگىن، سونداي-اق، حالىقارالىق اقىن-جىرشىلار جانە تەرمەشىلەر وداعى ورىنباسارى ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ: «مىنا جىگىتتىكى دۇرىس بولمادى. ءسوزىنىڭ ءتۇرى اناۋ، ءوزىنىڭ سيقى مىناۋ. مۇقىم ءبىر ەلدىڭ پاتشاسىنان ۇيالماي-قىزارماي ات سۇراپ، قازاق ۇلتىن كۇللى الەمنىڭ الدىنا جەرگە قاراتتى!» دەگەن اعالىق ءسوزدى ايتۋدى وزىنە پارىز ساناعان ەكەن.

قۇداي ساقتاسىن!
امانجولدىڭ جاۋلارى ما، جوق بولماسا ايتىس ونەرىنىڭ كورەالماس دۇشپاندارى ما، جەلىدەگى جەلاۋىزدار امانجولدى جەردەن الىپ، جەرگە سالدى. ودان بارلىق ايتىس اقىندارىنا كۇل شاشتى. «پىكىر بىلدىرگەننىڭ ءجونى وسى ەكەن» دەپ ايتپاعاندى ايتتى، شاتپاعاندى شاتتى، قارعادى، سىلەدى. «ءىشىڭ تار بەيشارا ەكەنسىڭ، سەن ءجۇرسىننىڭ قۇيىرشىعىسىڭ، پالەن-ءپاشتۋان» دەپ، ايدالادا سىرقاتتانىپ جاتقان جۇكەڭدى دە قوساقتارىنا الا كەتتى.

ال ەندى وسىنداي بايىپسىز بايبالام سالعاندارعا: «اعايىندار-اۋ، بۇلارىڭ دۇرىس ەمەس، امانجولدىڭ شىر-پىر بوپ ايتقانى وزگە ەلدىڭ الدىندا تومەندەپ كەتكەن ەلىمىزدىڭ اقىندىق ونەرى مەن نامىسى ەمەس پە؟! ونى نەگە «ىشتارلىق، كورەالماۋشىلىق، تاعى بىردەمە» دەپ بۇرمالاپ، بىلايعى جۇرتتى جاڭىلىستىرىپ وتىرسىڭدار؟ دەگەندەردى دە ايامادى، جەلىدەگى جەلىگىپ العاندار. «ا» دەپ اۋىز اشقانىنىڭ سوڭىنا يت جۇگىرتىپ، قۇس سالىپ، التى قىردان اسىرىپ تاستادى.

مەنىڭ بۇل جازباما دا ءۇنسىز قالۋدى وزدەرىنە قور ساناپ، ورە تۇرەگەلەتىندەر تابىلار. مەيىلى، كىمنىڭ اۋزىنا قاقپاق بولارسىڭ؟! «اتالى سوزگە ارسىز عانا توقتامايدى» دەگەن.

مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، مۇلدەم بولەك دۇنيە. قۇداي بەتىن اۋلاق قىلسىن! ءبىز مىنا تۇرىمىزبەن، ەرتەڭ ەل باسىنا الدەقانداي كۇن تۋاتىن بولسا، جاۋدىڭ كومەگىنە جۇگىنبەي-اق، ءبىر-ءبىرىمىزدى اتىپ، اسىپ، ودان قالسا، سىرتىنان كورسەتىپ ساتىپ جىبەرەتىن شىعارمىز. ونىڭ شەت جاعاسىن وتكەن جىلى «سوعىسقا قاتىسپايمىز!» دەپ رەسەيدەن اۋا قاشقانداردى قۇشاق جايا قارسى العاندا-اق بايقاعانبىز...

سادىر جاپاروۆ تا ازامات ەكەن. «كۇللى قىرعىز ۇلتىنىڭ اتىنا ءسوز كەلمەسىن!» دەپ ات مىنگىزدىم!» دەيدى. سوسىن، «بۇل جەردەن ەشقانداي ساياسات ىزدەۋدىڭ كەرەگى جوق!» دەپ جاقاۋراتىپ قويىپتى.

قايسىبىرەۋلەردىڭ ويىنشا ساياسات دەگەن ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى دۇردارازدىق نەمەسە كەسكىلەسكەن مايدان عانا ەمەس قوي؟! مەنىڭ ويىمشا كەز كەلگەن ادامنىڭ ءسال بولسا دا اقىلعا سالىپ، ويلانىپ جاساعان ءار قادامى، وزىنشە ساياسات. ەگەر جاپاروۆ مىرزانىكى ساياسات بولماسا، ءدال سول جەردە «كۇللى قىرعىز ۇلتىنىڭ اتىنا ءسوز كەلەدى» دەگەندى ويلاپ، الگىندەي قادامعا بارار ما ەدى؟ سوندىقتان، مۇنى دا ءبىر «ساياسي قادام!» دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك.

ال، ەندى قايسىبىرەۋلەر ايتىپ وتىرعان امانجولدىڭ «ىشتارلىعىنا» كەلەتىن بولساق، 1990 جىلى پاۆلوداردىڭ ەرتىس اۋدانىندا قازاقتىڭ داۋىلپاز اقىنى يسا بايزاقوۆتىڭ 90 جىلدىق تويى بولىپ، رەسپۋبليكالىق اقىندار ايتىسى ءوتتى. سول ايتىستىڭ باس جۇلدەسىن قازىلار القاسىنىڭ شەشىمىمەن قاراعاندىدان كەلگەن جاس اقىن امانجول التاەۆ يەلەنگەن ەدى. جۇلدە تاپسىرۋ سالتاناتىندا الگى قاراعاندىلىق جاس اقىن، ەل كۇتپەگەن «وقىس مىنەز» كورسەتتى.
ءسويتتى دە، ۇتىپ اپ تۇرعان باس بايگەسى، كۇمىس ەرتۇرماندى، جۇگەن، ومىلدىرىكتى اقبوز سايگۇلىكتى:
«قادىرلى اعايىن! مەن وسى سىرت جەردەن الىپ تۇرعان تۇڭعىش بايگەمدى، ءوزىمنىڭ اسا قادىر تۇتاتىن اقىن اعام سەرىك قۇسانباەۆقا مىنگىزسەم دەپ ەدىم!» دەدى. مەن، ارينە امانجولدان مۇنداي سىي دا، سياپات تا كۇتكەن جوق ەدىم.

امانجولدىڭ ءىشى تار بولسا، امانجول قايسىبىرەۋلەر كۇندەپ وتىرعانداي ساراڭ، قاراۋ بولسا، ەكىنىڭ-ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن وسىنداي مارتتىككە بارار ما ەدى؟!

سول كەزدە امانجول بار بولعانى 20-اق جاستاعى بوزبالا بولاتىن. امانجولدىڭ قاسيەتتى ارقا جىگىتتەرىنە ءتان مۇنداي اتىمتاي جومارتتىعى مەن مارتتىگىنە ودان كەيىن دە سان مارتە كۋا بولعانبىز. بۇل – ءارى-بەرىدەن سوڭ ءبىزدىڭ قازاق ايتىس اقىندارىنىڭ اراسىندا قالىپتاسىپ كەتكەن ءداستۇر دەسە دە بولعانداي.

سوندىقتان قادىرلى اعايىن، جەر-جاھانعا بايبالام سالىپ، «جاۋ شاپتىلايتىنداي!» باس جارىلىپ، كوز شىققان جوق. كىمنىڭ كىمگە مىنگىزبەي جاتقان سىرتى تۇك، ءىشى بوق ءبىر جىلقىسى؟! ءبىر-ءبىرىمىزدى ءجوندى-ءجونسىز تابالاپ، ءبىر-بىرىمىزگە ورىندى-ورىنسىز ابالاعاندى قويىپ، دوسقا كۇلكى، دۇشپانعا تابا بولماۋدىڭ قامىن ويلاعانىمىز ابزال.

سەرىك قۇسانباەۆ 

Abai.kz