Songhy uaqytta jat diny iydeologiyanyng uaghyzshylary әleumettik jelide qazaq halqynyng últtyq qúndylyqtaryn, salt-dәstýr, әdet-ghúrpyn «dinge jat» dep ashyq dәriptep jýrgenin kózimiz kórude. Sonday bir solaqay uaghyzdyng biri – qazaqtyng últtyq muzykalyq aspaby – dombyrany «haram» deytin sheteldik din uaghyzshysynyng aitqandary. Onyng búl uaghyzy qazaq qoghamynda yzu-qyzu talqy tudyrdy. Quantarlyghy – sheteldik din uaghyzshysynyng búl aitqandaryna narazy bolyp, qarsy sóz aitushy esti azamattardyng qarasynyng kóptigi. Ókinishtisi – qazaqtyng últtyq qúndylyqtaryn joqqa shygharatyn búl sózderge senushiler de tabylyp jatty.

Sol sebepti de biz din ústaushy, imam Áripjan Jojanúlyn az-kem әngimege tarttyq.

ÚLTTYQ QÚNDYLYQTARGhA INTERNET «ShEYHTAR» ShABUYLDAP JATYR

Áripjan Qojanúly, Shyghystaghy Boroduliha audandyq Qarbay meshitining imamy:

- Amal ne, ókinishke qaray, sheteldik nemese otandyq internet «sheyhtardan» pәtua alyp jýrgen keybir jastarymyzdyng osynday sauatsyzdyqtyng qúrbandyghyna ainalyp, «islam dininde shekti aspaptarda oinaugha tyiym salynghan. Sondyqtan, dombyra tartu kýnә» degen sypsyng naghyz pikirtalasqa ainalady degendi búdan biraz jyl búryn oiymyzgha alyp kórmeytin de edik.

Din iyesi bolghandyqtan qasiyeti Islamgha jasalghan әrbir keri әreketti BAQ betteri men jazbalarynan qalt jibermey sholyp otyramyz. Osydan sәl búryn әleumettik jelide belgisiz qyzdyng dombyra tartudyng kýnә ekenin aitqan beynejazbasy tarady. Atalmysh viydeogha qatysty beligili aitysker Aysholpan Tileutay pikir bildirgen.

Beynebayandaghy qyz: «Aqyrkette últymyzben, últshyldyghymyzben ótpeymiz, imanymyzben, nekemizben ótemiz. Men dombyragha 5 jyl qatystym. Dombyra tartqanym YouTube jelisinde bar. Mektep kezinde din turaly bilgen joqpyn. Kýni keshege deyin dombyra tarttym. Biraq dombyra – haram. Jýrekke tiydi, kir ekening bilinedi», – deydi.

Aysholpan Tileutay jelide otyryp ýkim shygharatyn adamdardyng jauapqa tartyluyn súrap:

«Myna qyz sekildi әrkim kelip, ne bilimi, ne ómirde kórgeni joq ózge aghymdaghy azghyndaushy adamdardyng sózin jattap alyp, halyqqa ótirikti shynday aitatyn adamdargha memleketting qúzyrly organdary nege jaza qoldanbay otyr?.. Keyingi kezde janymyzdyng bir bólshegi, dombyramyzgha jan-jaqtan shabuyldar kóbeydi. Dombyra – qazaqtyng jany, ruhy, tarihy. Qazaqtyng ruhyn alu ýshin birinshi dombyrasyn alu kerek. Al biz ruhymyzdy, últymyzdy, dombyramyzdy eshkimge bermeymiz, taptatpaymyz», - dep ózining jýrekjardy pikirin aitady.

Sheteldik, otandyq internet «sheyhtar» IT jetistigin teris pighylda paydalanyp, sanamyzgha oiran sala bastady. Bizding ózgelerdi kәpir ózin shyn músylmanbyz dep sanaytyndar saltymyz ben dәstýrimizdi mansúqtap, astamshylyqqa boy aldyryp, shekten shygha bastady. Búl turaly Abai.kz sayty biraz jariyalanymdar jasady.

Shyndyghynda búl din salasynda bir ortaq últtyq iydeologiya bolmaghandyqtan dýmshelik tanym-týsinikter beleng alyp, sonyng nәtiyjesinde qoghamymyzdy jaylaghan shala sauatty dindarlyq týsinikting 70 jyldyq ateistik tәlim-tәrbie topyraghyna tamyr jayyp ózining jemisin beruding bir kórinisi islamdyq kertartpa ortada qalyptasqan «muzykany haram» degen pәtuagha sýiene otyryp, últtyq qasiyeti aspabymyzdy, yaghni, «qazaqtyng qara dombyrasyn» da haram deushilerding qatary kýn sayyn kóbeyip, ózderining auyzyna kelgen laqqan pikirlerin júrt aldyna jayyp, júrtymyzdy ala tayday býldirip otyrghany da jasyryn emes.

JAT AGhYM IYDEOLOGTARY DINY SAUATY TÓMEN ADAMDARDY IZDEYDI

Arygha barmay-aq qoyalyq. Óz basym «Dombyrany haramdaushylar nege sýienedi?», «Nege búnday oilardy bet-auyzdary qisaymay júrt arasynda nelikten jayady?» degen saualgha jauap izdep, ghalamtordy kezgen shaghymda, Tipti, iynernetten:

«Ássәlәmughaleykum uә rahmatullahy uә bәrakәtuh! Qasiyetti Ramazan aiy mýbәrak bolsyn. Mening saualym mynaday: Áyelim óner kolledjin tәmәmdap, últtyq aspaptar ishinen dombyrany tartady. Qazir júmyssyz. Bes uaqyt namazyn oqidy. Endi, sol mamandyq boyynsha júmys istey ala ma? Jalpy, apaptarmen ýide ózi tartuynyng sharighatymyzda ýkimi qanday?», «Ássәlәmughaleykum! Súrayyn degenim, dombyra tartudyng haram emestigin naqty kórsetetin dәlel bolsa, aitynyzdarshy! Álsiz de bolsa, aitylghan bar ma?», «Ássәlәmughaleykum! Dombyra tartugha bola ma?», «Ássәlәmughaleykum qyzdarym dombyragha qatysatyn edi. Al, úlym gitaragha. Sharighatqa qayshy emes pe?» tәrizdi saualdardy keziktirip, tang qalghanym jasyryn emes.

Shyndyghynda osynday saualdar qoyylghannan keyin bireu oghan on, endi bireu oghan teris jauaptar beretini týsinikti. Sonyng ishinde tirkelmegen, zanmen tyiym salynghan diny aghymdar ýshin búnday saual qoyshylar tabylmaytyn qazyna desek artyq aitpaymyz. Olar óz iydeyalaryn qazaq arasyna jaiy ýshin diny sauatty tómen jandardy izdeydi. Izdep tapqan son, olardyng sanasyn ayarlyqpen ulandyrady. Olargha jogharyda biz sóz etken saualdar zәmzәm suy. Ári ghasyrlar boyy últymyz qasterlegen dombyrany haram etu olar ýshin týkke túrmaydy. Olar ýshin týkke túrmaytyn dýniyeler biz siyaqty dәstýrli dindi tútynushylar ýshin Allanyng bizge bergen qasiyetti syiy sanalady.

LeylәNing «Ássәlәmughaleykum qyzdarym dombyragha qatysatyn edi. Al, úlym gitaragha. Sharighatqa qayshy emes pe?» degen saualyna qalay jauap berilip jatyr. Búghan biylik pen QMDB tarapynan tosqauyl qoyyluy kerek. Dәstýrli ata-baba din uaghyzdaushylar ózderining ong jauaptaryn berse, men basynda aitqan otandyq internet «sheyhtardan» pәtua alyp jýrgender birining auzyna biri týkirip qoyghanday «haram» dep jauap beredi. Odan keyin osy jauap әleumettik jeli arqyly tarap músylmandardy jikke bólip shygha keledi.

DIN NE DEYDI? DOMBYRANY HARAM DEGEN TERIS PIKIR QAYDAN ShYQTY?

Osylaysha, «Jel túrmasa, shópting basy qozghalmaydy» degendey, júrt arasynda «islam dininde shekti aspaptarda oinaugha tyiym salynghan. Sondyqtan, dombyra tartu kýnә» degen edi. Rasynda, dombyra tartu haram ba?» degen saualdar songhy kezde kóptep aitylyp, olar sózderi oryndy boluy ýshin ateistik dәuirding yrqymen jazylghan qazaq әdebiyeti klassikterining tuyndylaryndaghy «dombyrany haramdau» epizodttaryn dәlelderi retinde algha tartyla bastady. Osyndayda Mәshhýr Jýsip Kópeyúlynyn:

Dini bar da, últy joq,

Saqaly bar da, múrty joq.

Teke saqal, qyrma múrt,

Elding týbine sol jeter..., – degen hakimdik sózi oiymyzgha oralady.

Dombyragha qatysty aitar bolsaq, Shafighy ghúlamasy Imam Harameyn «әn-Nihayatuli Matlab» enbeginde «Senimdi tarihshylardan jetken derek boyynsha, sahaba Abdulla ibn Zәbәirding «ud», yaghni, «lutnya» aspabynda oinaytyn kýnderi bar eddi. Abdulla ibn Omar onyng ýiine kirgende qasynda «ud» túr edi».

Mәselen, Sahih әl-Búhariyde riuayat etilgen bir hadiste payghambarymyzdyng (s.a.s.) danghara tartyp, Bәdir soghysynda qaza tapqan әkelerin joqtap jylap jatqan qyzdargha tyiym salmaghandyghy (Sahihul-Buhari. T. 4/1469-b. «Dәru Ibny Kәsiyr» baspasy, Beyrut, 1987 j.)

Álemdik din bolghandyqtan Islamnyng muzyka qatysty ózge dinderden bólek óz ústanymy bar. Sol sebepti, eng әueli osy muzykagha qatysty kózqarastargha qysqasha ghana toqtala óteyik. Bir sózben aitqanda keybir músylman ghalymdarynyng muzykanyng haram ekendigine qatysty algha tartqan ayat-hadister onyng haramdyghyn kesimdi týrde bildirmeydi әri muzykanyng rúqsat etiletindigine de qatysty payghambarymyzdyng (sallaluhu aleyhy uә sәllәm) keybir hadisteri bar ekenin esten shygharmauymyz kerek.

Óz zamany men tarihy dәuirine qaray ghalymdardyng «muzykanyng haram әm haram emestigine» qatysty kózqarastary әr týrli sipatta kórinis tauyp otyrady. Osy orayda, belgisiz qyzdyng dәlelge alghan derek kózderindegi muzykanyng haram ekendigine qatysty algha tartqan ayat-hadisterge qysqasha ghana kóz jýgirtip óteyik: «Adamdardyng arasynda eshbir (dәlelge sýienip) bilimge jýginbesten eldi Allanyng jolynan adastyru ýshin bos sózderdi satyp alatyn (nemese aqiqatpen aiyrbastaytyn) әri Haq jolyn kelekege ainaldyratyn adamdar bar. Olargha Allanyng qorlaytyn azaby bolady» (Lúqman: 6). Osy ayatta qoldanyllghan «lәhual-hadiys» («bos sóz») degen sóz tirkesin keybir ghalymdar «әn»/muzyka dep tәpsirlegenimen, onyng basqa da maghynalary bar. Yaghni, ghalymdardyng keybiri ghana sol maghynalardyng birin tandaghan. Sol sebepti, búl ayat kesimdi, naqty ýkim emes, ol joramal jasaugha ashyq. Al haramdyqty bildiretin ayat-hadister naqty/kesimde týrde kelui kerek. Ayattyng mazmúnyna ýnilip qarar bolsaq, oghan ne ýshin tyiym salanghany naqty kórinip túr. Mysaly, «Allanyng jolynan adastyru, «Haq jolyn kelekege ainaldyratyn adamdar bar..» degen sózder múny aiqyndap túr.

Ózim algha tartpaqshy taghy bir uәjә Imam Búhariyding sahihynda «Ýmbetimning arasynan әielding jynys mýshesin (yaghni, zinany), jibekti, araqty jәne muzyka aspaptaryn adal sanaytyn qauym (top) shyghady. Shyn mәninde olar taudyng etegine ornalasyp, jayghasyp otyrady. Keshke olargha baqtashy olardyng maldaryn alyp keledi. Olardyng qasyna paqyr-miskin qajetin súray kelgende olar: «Erteng kel» deydi. Alla taghala olardyng basyna (ózderi eteginde ornalasqan) taudy qúlatady. Al olardyng arasynda tiri qalghandaryn qiyametke deyin maymyl men donyzargha ainaldyrady» (Búhari, Sahiyh. T.4, 1794-b.) degen hadis muzykanyng haramdyghyn bildiretin eng quatty dәlel retinde algha tartylyp keledi.

Taghy bir hadis te: «Ýmbetimnen keybir adamdar araq ishedi de ony basqa atpen ataydy. Jandarynda muzyka aspaby oinalyp, әiel әnshiler әn aitady. Alla taghala jerdi olardyng ýstine tónkeredi jәne olardyng keybireulerin maymyl men shoshqagha ainaldyrady» (Ibn Maja, Sunan). Muzykagha tyiym salghan osy jәne ózge de hadisterge jiti nazar audarar bolsaq, onyng qanday maqsatta qoldynylghan muzykagha qatysty ekenin bayqau qiyn emes.

Ata dinimiz Islam sharighatynda qandayda bir keleli dýniyege qatysty pәtua berer kezde býkil dәlelderdi bir tútastyq shenberinde alyp qarastyryp baryp qana pәtua beriledi. Dәl osy taghantasqa sýienip aitar bolsaq, dombyrany haram dep aitu dinge de, qisyngha da say kelmeydi der edik. Bizge búl pikirdi aitqyzyp otyrghan jayt: dombyra – qazaqtyng bolmysyn, mәdeniyeti men tarihyn, onyng quanyshymen qatar qayghysyn, halyqtyng jan dýniyesin beyneleytin naghyz últtyq aspaby bolyp tabylady. Qazaqtyng qara dombyrasymen danqty aqyn-jyraularymyz islam qúndylyqtary men barsha adamzatqa ortaq qúndylyqtardy hylyqtyng sanasyna sinirdi.

Amal ne, keybir ónerdegi qandastarymyz dinge bet búrghan song shetelderden kelgen nemese sol jaqtarda tәlim alyp kelgen uaghyzshylardyng aitaghyna erip, erip, «dombyra tartu – haram» dep, ónerdi tastap ketkeni orny tolmas ókinish bolsa, endi býkil últty haram dep dobyradan bezdirushilerdi jauapqa tartu kerek, dindi betperde qylyp, últtyq qúndylyqtarymzdy laghnetteu Allanyng da, adamnyng aldynda keshirilmeytin kýnә.

Abai.kz