«Aghash atty» erttep minuding tauqymeti nemese tanymal sayasatker bolu yshin 55 mln tenge kerek

«Óz elimning basy bolmasam da, sayynyng tasy bolayyn»... Búl –keshegiden qalghan pәlsa­palyq oi. Al býgin she? Býgin eshkimning de qatqan qara tas bolghysy kelmeydi. Kez kelgen jetkinshek halyqtyng kóz al­dyn­da jýretin tanymal túlgha boludy armandaydy. Áu deytindey dausy joqtar әnshige, betining qyzyly barlar jurna­liske, endi bireuleri biyshi, syqaqshy, suretshige ainalyp shygha keletin kezende sayasat әleminde baghyn synap, sayasat­ker bolyp tanylu qanshalyqty qiyn? Biz osy saualdyng jibin iyirip kórelikshi...

Kәsiby sayasatker bolu ýshin...

«Aghash atty» erttep minuding tauqymeti nemese tanymal sayasatker bolu yshin 55 mln tenge kerek

«Óz elimning basy bolmasam da, sayynyng tasy bolayyn»... Búl –keshegiden qalghan pәlsa­palyq oi. Al býgin she? Býgin eshkimning de qatqan qara tas bolghysy kelmeydi. Kez kelgen jetkinshek halyqtyng kóz al­dyn­da jýretin tanymal túlgha boludy armandaydy. Áu deytindey dausy joqtar әnshige, betining qyzyly barlar jurna­liske, endi bireuleri biyshi, syqaqshy, suretshige ainalyp shygha keletin kezende sayasat әleminde baghyn synap, sayasat­ker bolyp tanylu qanshalyqty qiyn? Biz osy saualdyng jibin iyirip kórelikshi...

Kәsiby sayasatker bolu ýshin...

«Sayasat – aghash at» dep jatamyz... Sol aghash atty erttep minu ýshin tuabitti talant qajet ekenin joqqa shyghara almaspyz. Biraq eshkim de sayasatkerding shekpenin talantymen kie salmaydy. «Óz ýiinde syzu syzbaghan adam syrtqa shygha sala oi oiy da mýmkin emes. Demek, belgisiz túlgha sayasatkerge ainaluy ýshin, eng aldymen, intellektualdy bilimi, qoghamgha degen ózindik kózqarasy, týr-túrpatynda tar­tym­dylyghy, halyqtyng aldynda sóz júptar­lyq sheshendigi boluy mindetti... Saya­satker degenimizding ózi naqty sayasy iydeologiyany basshylyqqa ala otyryp qoghamdyq sheshim qabyldaytyn kәsip iyesi bolghandyqtan, búl salany ýlken naryq dep bilgenimiz jón. Belgili sayasy ekonomist M.Veber de búl salany kәsip retinde qaras­tyryp, «kezdeysoq», «júmysyna qo­sym­sha», «kәsiby sayasatker» dep ýsh týrge bólipti. Bizge keregi – kәsiby sayasatker...

Kәsiby sayasatker bolu ýshin ne isteu kerektigine zer salalyq...

Birinshiden, belgili bir sayasy iydeyanyng boluy mindetti. Ekinshiden, sol iydeyany jýzege asyratyn adamdy tauyp, ony túlghagha ainaldyrar joldar qarastyrylady...

Búl orayda sayasy dúrys qadam jasaudy ýiretetin poliytehnologter, kiyim-kiyisi men jýris-túrysyn retteytin imidjmey­ker­ler, halyq aldyndaghy sózin jazyp beretin spichrayterler, sayasy naryqty baghamdap otyratyn sayasy marketologter­ding júmysy iske qosylady.

Elnúr Beysenbay, sayasattanushy:

 – Bir adam kóptegen jyldar boyy qoghamdyq isterge ýn qosu arqyly tanymal sayasatker bola almay jýrip, bir-aq kýnde lauazymdy qyzmetke taghayyndala qaluy mýmkin. Bizding halyq osynday adamdardy tanymal sayasy túlghagha ainaldy dep oi­lay­dy. Búl dúrys emes. Sayasatker qogham­dyq isterdin, bastamalardyng basynda jý­rip tanyluy tiyis. Al memlekettik qyzmette jýrgen­ning bәri – sayasatker emes, sheneunik­ter. Olar biylikting tapsyrmasyn orynday­tyn – atqarushy menedjerler. Osyny bó­lip ajyrata bilgenimiz jón. Dese de, she­neu­nik bola túra, memleketke jany ashiy­tyn, qoghamdyq isterding basy-qasynda jýretin sayasatkerge ainaluyna bolady. Búl – bir. Ekinshiden, belgisiz adamnyng saya­sy sahnagha shyghuyna, tanyluyna týrli say­lau­lar kóp mýmkindik tughyzady. Bizde kóp­te­gen sayasatkerlerimiz býkil halyq at­sa­lysatyn preziydenttik, deputattyq say­lau kezinde tanymaldyqqa ie bolyp jata­dy. Ol kezde túlghalyq tegin jarnama ja­sau­gha mýmkindik mol.

Marketingining mýmkindigi qanday?

Endi bir mamandar saylau kýnde bolmaytyndyqtan, tanymal sayasatkerge ainalu ýshin tek halyqtyq saylaudy kýtip otyru nәtiyje bermeytinin aitady. Olar­dyng pikirine sýiensek, tanymal sayasatker boludyng basty joly iydeyanyng ótimdiligi eken. Búl jerde sayasy marketingige (aghyl. market – bazar, naryq) basa mәn beriledi. Sayasy marketing qyzmeti qymbat bolghany­men, sayasat subektilerining belsendiligin arttyratyn tiyimdi qúral ekeni ras. Óitkeni búl sala sayasy jaghdaydy zertteuge, sayasy koniunktura turaly aqparat jinaugha, subektilerding shynayy mýmkindikterin esepke ala otyryp sayasy aksiyalardy josparlaugha jol ashyp beredi.

Aydos Sarym, sayasattanushy:

– Kez kelgen azamat sayasatqa kelgen kez­de belgisiz adam bolatyny belgili. Ol aza­mat týrli sayasy tehnologiyalar, qo­gham­dyq belsendiligi, baspasóz qúral­dary arqyly ózin-ózi tanytady. Býgingi kezende beymә­lim adamnyng atynyng ha­lyq­qa tez tanyluyn әleumettik jeliler jenildetip otyr. Internetting payda boluynyng arqasynda bir minuttyng ishinde býkil elge belgili bola ala­syz. Ghalamtordyng ayasynyng kenui saya­sat­ty da, sayasatqa kiruding tehnologiyalaryn da demokratiyalandyryp jatqanyn mo­yyn­dauymyz qajet. Desek te, osynday kezde biz sayasy naryqtyng qajettiligin tolyghymen iygere alyp otyrghan joqpyz.

Ras. Sayasatker bolu tek múnymen shek­telmeytini belgili. Sayasy aksiyalar, týrli sharalardyng shyghynyn eseptep әure bolmay, osy bir bes saladan shyqqan esebimizdi ghana týiindesek, 55 mln tengening tóbesi kórinedi eken.

Logikalyq esep

Tanymal sayasatker bolu ýshin keminde 55 mln (shamamen 366 myng dollar) tenge qajet

Mamandar belgisiz bir azamatty bes jylda ta­ny­­mal sayasatkerge ainal­dyrugha bolatynyn aitady. Osy bes jylda búl jo­bagha qansha qarjy júm­saluy mýmkin. Lo­giy­kalyq esep jasap kórelik.

1. 5 jylda 60 ay bar. Ol azamattyng jalaqysy 200 myng tenge dep alsaq, 60 ay ishinde 12 mln ten­gening qúlaghy qalqayady eken.

2. Sayasatkerding imiyd­jin qalyptastyra­tyn tú­raqty imidjmey­ker jú­mys jasaydy. Onyng ailyq ja­laqysy kemi – 100 myng tenge. Osy somany bes jyl­­­dyng 60 aiyna shaqsa­nyz, 6 mln bolady.

3. Qazir tanymal poliy­teh­nologterding bir kon­suli­tasiyasy 2 myng men 4 myng dollar kóle­minde. Ortasha esebi – 3 myng dol­lar. Yaghny 450 myng tenge. Siz­ding bolashaq sayasatkeri­niz jylyna keminde alty ret konsulita­siya alsa, bes jylda 30 ret poliytehno­log­ke jýginedi degen sóz. Endi osy 30-dy 450 myngha kóbeytiniz. 13 mln 500 myng tenge kóz aldynyzda kýlimdep túrady.

4. Spichrayterlikpen bir maman ainalyssa, onyng jalaqysy da 100 myng tengege baghalansa, bes jyl­dyng 60 aiyna 6 mln tenge tóleuge mindet­tisiz.

5. Sayasatkeriniz sayasy jarnama ýshin aiyna kemi bes mәrte respublikalyq basylymdargha, әleumet­tik jelilerge maqala jazyp, telearnalar men radio­lar­gha súhbat berui tiyis. Mú­nyng kópshiligi tegin jý­zege asa­tyny belgili. Bir­aq respub­liy­kalyq gazetterde bir jarnama­lyq maqala­nyng 1 milliongha, telear­na­­lar­dyng 5 minu­ty 2,5 million­gha baghalanatynyn es­ker­­sek, atalghan bes mәrte­lik qadam ýshin 17 mln 500 myng tenge júm­salady eken.

Týiin

Sayasatkerding imidjin qalyptastyru tehnologiyalary biz aitqan jayttarmen týgesilip qalmasy belgili. Biz jasaghan esep te, naqty bir túlghanyng tanymal boluyna jetkilikti qarjyny aiqyndap otyr dey almaymyz. Tek últtyng joghyn joqtap, múnyn múndaytyn sayasatker boludyng onay emestigin aitqymyz kelgen bolatyn.

Qanat BIRLIKÚLY

Sayasy naryq

Spiykerlik industriya bizge qashan keledi?

Taqtan týsse de, attan týspegen әr sayasatker­ding sózining duasy ketpeydi, sayasy salmaghy kemimeydi, eger óz qadi­rin saqtasa... Órkeniyetti elder­de sayasat­kerler­ding «naryq­tyq qúny» bolady. Mәselen, lauazymymen qosh aitysqan sayasatkerler­ding elge bereri, aitar taghyly­my mol, son­dyq­tan iri kom­paniyalar kópti kórgen saqa saya­sat­kerding aitqan sózi­ne, berer dәrisine qyruar aqsha tóleydi. Saya­sat sahnasyndaghy osyn­day naryqty «spiy­ker­­lik industriya» deydi, jalpaq tilmen aitsaq, «sheshendik industriya­sy». Búl dilmarlyq industriya biz týgil, Reseyding ózinde әli qúlashyn kenge jaya qoyghan joq. Degenmen uaqyt óte kele, múnday naryqtyng auyly bizding elimizge alys bolmas. 

Nemisting FOCUS basylymy auzy dua­ly sayasatkerlerding dәristerining qúnyn shy­gharghan eken. Nemis sayasatkerleri fran­suzdyq jәne amerikalyq sayasatker­ler­den az tabatyn bolyp shyqty. My­saly, Germaniyanyng eks-kansleri G.Shre­der­ding dәrisi 50 myng evrodan 75 myng evrogha deyin barady eken. Degenmen ne­misterdi auzyna qaratqan Gerhard Shre­der sheteldik әriptesterimen taytalasa al­maydy eken. Mәselen, Úlybritaniya eks-premieri Tony Blerding bәsi 200 myng evrodan bastalsa, 250 myng dollardan kem baghagha qyzmet etpeytin Nikolya Sarkozy europalyq naryqta kósh bastap túr. Oghan osynday ýlken somany ameriy­kalyq Morgan Stanley banki sanap bergen eken. Germaniyanyng qazirgi kansleri Angela Merkeliding qyzmet qúny 60-80 myng evrogha jetedi. Jalpy, sayasatker­lerding sózaqysy AQSh-ta joghary bagha­la­nady. Sózining narqy jaghynan AQSh-tyng eks-preziydenti Bill Klinton aldyna jan salmaydy. Minutyna 5555 dollar tabatyn Bill Klintonnyng kesimdi baghasy – 390 myng evro. Bill Klinton 2001 jyly preziydenttik lauazymynan ket­keli beri sóz sóilep, dәris oqudan 89 mln dollar tapqan eken. KSRO-nyng birin­shi jәne songhy preziydenti Mihail Gor­bachev­ting sózaqysy 100 myng evrogha jetip jyghylady.

Dilmarlar naryghy

AQSh-tyng eks-preziydenti Bill Klintonnyng sóz aqysy –390 myng evro.

Fransiyanyng eks-preziydenti Nikolya Sarkoziyding sóz aqysy – 250 myng evro.

Úlybritaniyanyng eks-premieri Tony Blerding sóz aqysy – 200 myng evro.
KSRO-nyng birinshi jәne songhy preziydenti Mihail Gobachevting sóz aqysy – 100 myng evro.
Germaniyanyng eks-kansleri Gerhard Shrederding sóz aqysy – 50-75 myng evro.

Partiya qúrugha qansha qarajat qajet?

Tәuelsizdikten bergi 20 jyldan astam uaqyttyng ishinde Qazaqstanda talay partiya qúrylyp, talayy «dý­­nie salyp» jatsa, birqa­tary bi­rigip enbektenu jolyn tandady. Key­biri iydeyalyq toqyraudan daghda­rys­qa tap bolsa, endigisi kadrlik re­zerv­­ting jútandy­ghy­nan, azamattyq bel­­sendi­likting bolmauy­nan, endi biri qar­­jylyq qiyn­dyq­tardyng sal­da­ry­nan bәsekege tótep bere almay, bir­jola jogha­lyp ketti. Qazirding ózind­e is ba­rysyn­daghy partiyalar­dyng ba­­sym kópshiligi passiv den­­­geyde jú­mys jasap jatyr.

Sayasy ortada «óli partiyany tiriltuden góri ja­na partiya jasaqtap, jana iydeyanyng atyn qam­shylau tiyimdi bolady» degen tújyrym bar. Alay­da partiya jasaqtaudyng jýgi – alpys bat­pan.

Jalpy, Qazaqstanda partiya jasaqtau ýshin onyng 10 adamnan túratyn bastamashyl toby jә­ne respublika boyynsha 50 mynnan kem bol­may­tyn jalpy mýsheleri boluy kerek. Sonymen qatar elding әr aimaqtarynda filialdar ashy­lyp, әrbirining qúramynda kemi 800-1000 adam­nan boluy qajet. Búl – zandyq talap. Sonymen qa­tar partiyanyng alghashqy ýgit-nasihat júmysta­ryna qyruar qarjy men qajyrly enbek qajet bolatyny aitpasa da týsinikti. Al alghashqy belesten ótip, tirkelip, Parlament qatarynan az da bolsa mandatqa ie bolghan partiyany Ýkimet qarjylandyra bastaydy. Ýkimetten bólinetin qarjynyng kólemi partiyanyng Parlament sayla­uynda jinaghan dausynyng payyzyna baylanys­ty. Partiyany janadan jasaqtau qansha qiyn bol­sa, ony ústap túru, isin órge domalatu da onay emes. Kóp jaghdayda qarjylyq qiyndyqtar qol­baylau bolatyny týsinikti. Biz partiyanyng qoly­na Ýkimetten nemese demeushilerden bólek, mý­shelik jarna arqyly týsetin qarjygha eseptik sholu jasaghan edik.

Partiya turaly logikalyq esep-qisap

Biylikting negizgi partiyasy bolyp otyrghan «Núr Otangha» bólek esep qajet ekeni anyq. Dәl qazir biz ózge partiyalardyng jaghdayyn shamamen esepke salyp kórsek dep edik. Qazaqstan zanna­ma­sy boyynsha tirkeuge otyrushy partiyanyng qatarynda 50 myng adam mýshelikte bolu kerek. Qazaqstandaghy toghyz partiyanyng arasynan resmy tirkeudegi mýshelerining sany eng azy Qazaqstan kommunistik halyqtyq partiyasyna 54 myng adam tiyesili. Kóptigi jaghynan «Núr Otannan» keyin «Aq jol» túr – 175 myng adam, odan song «Patriot­tar» partiyasy – 172 myn. Orta eseppen alghanda, әr partiyada 90 myng adamnan bar. Kez kelgen par­tiyada mýshelik jarna degen bolady. Partiya qata­ryna ótken qazaqstandyqtar partiyanyng saya­satyn damytu ýshin, úranyn iske asyru ýshin óz qaltasynan aqsha shygharady. Eng tómengi jar­na 500 tengeni qúraytyn bolyp shyqty. 90 myng mýshesi bar partiyanyng mýshelik jarnadan bir jyl­da jinaytyn qarjysy 45 mln tenge boluy ke­rek eken. Alayda mýshelik jarnany tóleu erik­ti týrde jýzege asyrylady. Yaghny partiya mýshesi ony tólemeymin dese de óz erki. Shyndyghyna kel­gende, partiyalyq jarnanyng 50 payyzdayy jinalsa da, jaqsy kórsetkish bolar edi. Alayda keybir partiya qyzmetkerlerining aituynsha, 50 payyzy da jinalmaydy. Degenmen biz osy 50 payyz kórsetkish boyynsha esepke salyp kórsek, jylyna 22-23 million tenge shyghady eken. Partiyanyng isin órge domalatu ýshin búl kóp aqsha ma, partiyanyng sayasatyn halyqqa jetkizu jolyn­da týrli sharalar jasaugha 22 million tengege ne isteuge bolady?

Partiyanyng jarnasy eki kólik alugha nemese 1 shaqyrym jol salugha ghana jetedi

Million degen aty bolmasa, tenge jýzindegi búl aqshanyng valutalyq qúny ýlken emes ekeni anyq. Dollargha shaqqanda 150 myng AQSh valu­tasy shyghady. Búl aqsha memlekettik tapsyryspen eki kólik alugha ghana jeter edi. Al Almaty qalasy әkimshiligining esebine salsaq, búl aqsha bir shaqyrym jol salugha ghana jetedi. Yaghny partiya mý­sheleri patriottyq tanytyp, paryzyn oryn­dap, jyldyq jarnasyn adal jinap bergen aqsha­gha bir shaqyrym ghana jol salugha bolady. Áriyne, bizding partiyalar jol salyp jatqan joq, endeshe, búl aqshany qayda, qalay júmsap jatyr, ony da redaksiyamyzdyng esebine salyp kórelik. Kez kelgen partiyanyng respublikamyz­dyng әr aimaqtarynda filialdary bolady. Demek, respublika boyynsha 14 ókildik bar. Onyng bireui – negizgi ortalyq. Ortalyq bólim­she­de 20 shaqty qyzmetker bar. Partiya basshysy, oryn­basar­lary, hatshy, birneshe zanger men esep­shi, eng aqyry eden juushy. Al aimaqtaghy bó­lim­shelerde orta eseppen bes qyzmetkerden boluy kerek. Yaghny jalpy esepte bir partiyanyng barlyq kenselerinde jalpy sany 80-100-ge juyq adam túraqty júmys jasaydy. Barlyq qyzmetkerler­ding ortasha jalaqysyn 80 myng dep alayyq. Sonda olargha tólenetin jalaqynyng jalpy esebi 1 million tenge kóleminde bolady. Jylyna 12 million tenge. Yaghny mýshelik jar­na­dan jinalghan 22 million tengening 12 miyl­liony jalaqy esebinde tólendi. Ar jaghynda 10 mln tenge (65 myng dollar) qaldy. Onyng birshamasy bólimshe­ler ornalasqan kenselerdi jalgha alugha tólenedi. Yaghny partiya óz sayasatyn ilgeri jyljytu ýshin demeushilerding kómegine jýginuge mәjbýr.

Al Parlament qataryna ótken partiyalardyng jaghdayy dәl osynday mýshkil dep aita almaymyz. Sebebi ol partiyalargha Ýkimetten tólenetin qara­jat tym bolmasa qyzmetkerlerdi ústap túrugha jetetini jogharyda aityldy.

Áriyne, mýshelerining sany boyynsha da, biylik­tegi dengeyi boyynsha da «NúrOtan» par­tiya­syn ózgelermen salystyrugha kelmeydi. Resmy esep boyynsha, «Núr Otan» HDP qatarynda 900 000 adam bar. Sonyng 50 payyzy mý­shelik jarna tóleytin bolsa, 225 million tenge bo­lar edi.

Partiyany jasaqtau, oghan qoldaushy elek­torat qalyptastyru, demeushiler men qarjy kóz­derin izdep, partiyany ústap túru mәselesi jónin­de sayasatkerlerding jeke pikirin de bilgen edik. Sarapshylarymyzdyng biri – partiyany tirkeu mә­selesining mashaqatyn sezinip jýrse, ekinshisi tәuel­siz Qazaqstannyng partiyalar tarihyna sholu jasaumen bolghan.

Mamandar payymy

Mels Eleusizov, ekolog:

– Shyndyghyna kelgende, partiyamyzdy qúra almaudyng negizgi sebebi halyqtyng kónil kýii bolghan joq. Yaghny partiya qúru ýshin qajetti talaptardyng barlyghyn orynday alma­dyq, qol jinau qiyn boldy. Alayda ýmitimiz óshken joq. Elimizde ekologiya mәselesining manyzdy ekendigi jii aityla bastady. Halyq týsine bastady. Onyng ýstine «EXPO 2017» kórmesining Qazaq­standa ótkizilui ekologiyalyq taqy­ryp­ty odan ary py­syq­tap jatyr. Partiya qúru ýshin senimdi demeushilerding bolghany dúrys. Sebebi partiyany qúrghannan keyin de onyng júmystaryn ilgeri domalatu ýshin qyruar qarjy, qyruar enbek qajet. Soghan qaramastan, Qazaqstan­nyng sayasy naryghyndaghy mýmkindikterdi, partiyalyq mým­kin­dikterdi joghary baghalaymyn. Bizdegi partiyalar Parla­mentke ótip, memleketting qarjysyna qol jet­kizgennen keyin bosansyp ketedi. Basshylarynyng partiya júmystary­men aina­lysuyna uaqyty bolmay jatady. Búl dúrys emes. Ekinshi jaghynan, qazir kәsip­ker­leri týrli kәsiporyndar partiyalargha demeushilik jasamay­dy. Sebebi senbeydi. Biraq ol jaghday da mәngi emes, óz­gerister bar. Óz basym kóp úzamay «Tabighat partiya­synyn» ashylatynyna jәne sayasy alanda tiyimdi júmys jýr­gizetinine senimdimin.

Dos Kóshim, sayasattanushy:

– Parlamentke ótken bolsa, alghan payyzgha bay­la­nysty memleket qarjylandyrady. Naqty kólemin bil­mey­min, biraq onay qarjy emes. Tym bolmasa, sheneu­nik­terin úst­ap túrugha jeterlik aqsha dep estidim. Jalpy aitqanda, Qa­zaq­stannyng sayasy naryghynda partiyalyq mýmkindikter tó­men dep aitpas edim. Áriyne, bәri saylaulardyng әdil­di­gine kelip tireledi. Búl da uaqyt talabyna say ózgere jatar.

Ghany Qaliyev, «Auyl» partiyasynyng tóraghasy:

– Partiyanyng júmysyna eng bir auyrtpashylyq týsi­re­tin mәsele, ol – qarajat mәselesi. Qazaqstannyng jagh­dayynda partiyagha jeke demeushi tabu óte qiyn. Son­dyqtan oghan senu­ge bolmaydy. Al Ýkimet tek Parla­ment­ke ótkennen keyin ghana qarjylandyrady. Yaghny osy arada qiyndyqtar bar. «Auyl» partiyasyna kelsek, ha­lyqpen qarym-qatynas­qa týsip júmys jasau ýshin biz ózi­mizding mýshelerimizding kýshine ghana senemiz. Bireu sha­ra­nyng ornyn alyp beredi, endi bireu taghy bir qajet­til­ikti kóteredi. Bizding partiyanyng júmysy ónimdi boluy ýshin auyl-auyldy aralap, týrli sharalar ótkizip, týrli bas­tamalar kóteru ýshin úzaq uaqyt boyy qarjy jiy­naqtauymyz qajet. Partiyalardyng nesie aluy men saly­ghy da jenildetilmegen. Yaghny taza erik-jiger­ge, enbekke sýienuge tura keledi.

Sәduaqas KEBEKBAY

Halyqqa qanday iydeya ótimdi dep oilaysyz?

Maqsat Jaqau, sayasattanushy, «Aq jol» QDP Almaty qalalyq filialy tóraghasynyng orynbasary:

– Halyq ýshin qymbatshylyqty tómendetetin ekonomikalyq janghyru, jasampaz kәsipkerlik, әleumettik reformalar baghytyndaghy iydeyalar ótimdi.

Últtyq iydeyanyng kirpishi qalanghan kezde ýlken jetistikterge jol ashylaty­ny әlemdik tәjiriybeden mәlim. Damushy elderden industriyaldy damyghan elder­ge úmtylatyn últ retinde әueli janashyl bilim, otandyq ónim, bәsekege qa­biletti tehnologiya men menedjment asa qajet. Zeynetaqy reformasynyng aza­mattyng mýddesin eskerip, memlekettik budjetke salmaq týsirmeytindey etip ja­saluy, jergilikti aimaqtarda kәsipkerlikting damuyna jol ashu, kәsipkerding qogham­dyq jauapkershiligin erikti týrde ornatu manyzdy jayttardyng biri. On­syz da júmys tauyp berip otyrghan kәsipkerding qaltasyna әkimshiliktik, salyq­tyq salmaq salu әleumettik әriptestikti arttyrmaydy, kerisinshe, aimaqtyng bud­jetine, әleumettik oryndaryna ýles qosu arqyly jauapker­shiligin sezinuge mým­kindik jasaghan abzal. Qyzmet kórsetu jәne tauar ónimining sapaly­lyghyna jagh­day tughyzsa, kәsipker arzan әri sapaly ónimdi kórsetui mýmkin. Al búl asy­ra siltegen qymbatshylyqty túsaulap, halyqqa qoljetimdi baghany jasaydy.

Berik Aghybaev, Bolashaq RQ-nyng Jastar qanatynyng jetekshisi:

– Árbir besinshi qazaq ózge elde ómir sýredi. Meninshe, olardyng tilderi, dinderi, salt-dәstýr men aldaghy jospar-maqsattary bizdikimen ortaq boluy kerek. Ol ýshin bizder bir kitaptan susyndauymyz qajet dep oilaymyn. Bizding qozghalys osydan birneshe jyl búryn osy oimen Almaty qalasyndaghy tipografiya, kitaphanalar jәne jeke avtorlardan 15000-gha juyq qazaq tilindegi zamanauy kitap jinap, shekaramyzdan tys qalyp qoyghan Resey, Mongholiya, Ózbekstan qazaqtaryna tegin taratyp bergen edi. Meninshe, bizge osynday iydeyalar asa manyzdy bolsa kerek. Qazir sәti týsip, sol iygi basta­mamyz jalghasyn tauyp jatyr. Biraq ta búl joly kitaptardy shetel qazaq­taryna emes, óz ishimizdegi shalghay auyldarda otyrghan qazaqtargha jetkizip jatyrmyz. Yaghny biz ýshin ortalyqtan alys auyldargha mәn beru, qol úshyn sozu iydeyasy da ótimdi dep oilaymyn. Kóbine múnday iygi bastamalar auyzben aitylyp, iske aspay jatady. Sol sebepti de iydeyany aityp qana qoymay, oiy­myzdy iske asyrudyng tóte jolyn taba bilgenimiz jón.

Ámirjan Qosanov, tәuelsiz sayasatker:

– Qazirgi Qazaqstan ýshin eng bir kókeykesti iydeya – últtyq iydeya. Ángime tek qana ruhany (til, mәdeniyet, tariyh) salamen shektelmeui kerek. Onyng auqymy meylinshe keng bolyp, ekonomika, әleumettik sala, geosayasy basymdyqtar (Tәuelsizdikti qorghaudy qosa) sekildi problemalardy qamtuy tiyis. Qazirgi qoghamda osy mәselelerdi jýieli týrde zerttep, negizgi maqsattardy anyqtay alatyn kýshter pisip-jetildi. Eng bastysy – qogham jaghynan súranys ta erekshe. Osynyng bәrin XXI ghasyr talaptaryna say, órkeniyetti әri joghary intel­lektualdyq dengeyde jýzege asyrugha әbden bolady.

"Alash ainasy" gazeti