ساياساتناما
«اعاش اتتى» ەرتتەپ ءمىنۋدىڭ تاۋقىمەتى نەمەسە تانىمال ساياساتكەر بولۋ yشiن 55 ملن تەنگە كەرەك
«ءوز ەلىمنىڭ باسى بولماسام دا، سايىنىڭ تاسى بولايىن»... بۇل –كەشەگىدەن قالعان پالساپالىق وي. ال بۇگىن شە؟ بۇگىن ەشكىمنىڭ دە قاتقان قارا تاس بولعىسى كەلمەيدى. كەز كەلگەن جەتكىنشەك حالىقتىڭ كوز الدىندا جۇرەتىن تانىمال تۇلعا بولۋدى ارماندايدى. ءاۋ دەيتىندەي داۋسى جوقتار انشىگە، بەتىنىڭ قىزىلى بارلار جۋرناليسكە، ەندى بىرەۋلەرى ءبيشى، سىقاقشى، سۋرەتشىگە اينالىپ شىعا كەلەتىن كەزەڭدە ساياسات الەمىندە باعىن سىناپ، ساياساتكەر بولىپ تانىلۋ قانشالىقتى قيىن؟ ءبىز وسى ساۋالدىڭ ءجىبىن ءيىرىپ كورەلىكشى...
كاسىبي ساياساتكەر بولۋ ءۇشىن...
«اعاش اتتى» ەرتتەپ ءمىنۋدىڭ تاۋقىمەتى نەمەسە تانىمال ساياساتكەر بولۋ yشiن 55 ملن تەنگە كەرەك
«ءوز ەلىمنىڭ باسى بولماسام دا، سايىنىڭ تاسى بولايىن»... بۇل –كەشەگىدەن قالعان پالساپالىق وي. ال بۇگىن شە؟ بۇگىن ەشكىمنىڭ دە قاتقان قارا تاس بولعىسى كەلمەيدى. كەز كەلگەن جەتكىنشەك حالىقتىڭ كوز الدىندا جۇرەتىن تانىمال تۇلعا بولۋدى ارماندايدى. ءاۋ دەيتىندەي داۋسى جوقتار انشىگە، بەتىنىڭ قىزىلى بارلار جۋرناليسكە، ەندى بىرەۋلەرى ءبيشى، سىقاقشى، سۋرەتشىگە اينالىپ شىعا كەلەتىن كەزەڭدە ساياسات الەمىندە باعىن سىناپ، ساياساتكەر بولىپ تانىلۋ قانشالىقتى قيىن؟ ءبىز وسى ساۋالدىڭ ءجىبىن ءيىرىپ كورەلىكشى...
كاسىبي ساياساتكەر بولۋ ءۇشىن...
«ساياسات – اعاش ات» دەپ جاتامىز... سول اعاش اتتى ەرتتەپ ءمىنۋ ءۇشىن ءتۋابىتتى تالانت قاجەت ەكەنىن جوققا شىعارا الماسپىز. بىراق ەشكىم دە ساياساتكەردىڭ شەكپەنىن تالانتىمەن كيە سالمايدى. «ءوز ۇيىندە سىزۋ سىزباعان ادام سىرتقا شىعا سالا ويۋ ويۋى دا مۇمكىن ەمەس. دەمەك، بەلگىسىز تۇلعا ساياساتكەرگە اينالۋى ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، ينتەللەكتۋالدى ءبىلىمى، قوعامعا دەگەن وزىندىك كوزقاراسى، ءتۇر-تۇرپاتىندا تارتىمدىلىعى، حالىقتىڭ الدىندا ءسوز جۇپتارلىق شەشەندىگى بولۋى مىندەتتى... ساياساتكەر دەگەنىمىزدىڭ ءوزى ناقتى ساياسي يدەولوگيانى باسشىلىققا الا وتىرىپ قوعامدىق شەشىم قابىلدايتىن كاسىپ يەسى بولعاندىقتان، بۇل سالانى ۇلكەن نارىق دەپ بىلگەنىمىز ءجون. بەلگىلى ساياسي ەكونوميست م.ۆەبەر دە بۇل سالانى كاسىپ رەتىندە قاراستىرىپ، «كەزدەيسوق»، «جۇمىسىنا قوسىمشا»، «كاسىبي ساياساتكەر» دەپ ءۇش تۇرگە ءبولىپتى. بىزگە كەرەگى – كاسىبي ساياساتكەر...
كاسىبي ساياساتكەر بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەكتىگىنە زەر سالالىق...
بىرىنشىدەن، بەلگىلى ءبىر ساياسي يدەيانىڭ بولۋى مىندەتتى. ەكىنشىدەن، سول يدەيانى جۇزەگە اسىراتىن ادامدى تاۋىپ، ونى تۇلعاعا اينالدىرار جولدار قاراستىرىلادى...
بۇل ورايدا ساياسي دۇرىس قادام جاساۋدى ۇيرەتەتىن پوليتەحنولوگتەر، كيىم-كيىسى مەن ءجۇرىس-تۇرىسىن رەتتەيتىن يميدجمەيكەرلەر، حالىق الدىنداعى ءسوزىن جازىپ بەرەتىن سپيچرايتەرلەر، ساياسي نارىقتى باعامداپ وتىراتىن ساياسي ماركەتولوگتەردىڭ جۇمىسى ىسكە قوسىلادى.
ەلنۇر بەيسەنباي، ساياساتتانۋشى:
– ءبىر ادام كوپتەگەن جىلدار بويى قوعامدىق ىستەرگە ءۇن قوسۋ ارقىلى تانىمال ساياساتكەر بولا الماي ءجۇرىپ، ءبىر-اق كۇندە لاۋازىمدى قىزمەتكە تاعايىندالا قالۋى مۇمكىن. ءبىزدىڭ حالىق وسىنداي ادامداردى تانىمال ساياسي تۇلعاعا اينالدى دەپ ويلايدى. بۇل دۇرىس ەمەس. ساياساتكەر قوعامدىق ىستەردىڭ، باستامالاردىڭ باسىندا ءجۇرىپ تانىلۋى ءتيىس. ال مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەننىڭ ءبارى – ساياساتكەر ەمەس، شەنەۋنىكتەر. ولار بيلىكتىڭ تاپسىرماسىن ورىندايتىن – اتقارۋشى مەنەدجەرلەر. وسىنى ءبولىپ اجىراتا بىلگەنىمىز ءجون. دەسە دە، شەنەۋنىك بولا تۇرا، مەملەكەتكە جانى اشيتىن، قوعامدىق ىستەردىڭ باسى-قاسىندا جۇرەتىن ساياساتكەرگە اينالۋىنا بولادى. بۇل – ءبىر. ەكىنشىدەن، بەلگىسىز ادامنىڭ ساياسي ساحناعا شىعۋىنا، تانىلۋىنا ءتۇرلى سايلاۋلار كوپ مۇمكىندىك تۋعىزادى. بىزدە كوپتەگەن ساياساتكەرلەرىمىز بۇكىل حالىق اتسالىساتىن پرەزيدەنتتىك، دەپۋتاتتىق سايلاۋ كەزىندە تانىمالدىققا يە بولىپ جاتادى. ول كەزدە تۇلعالىق تەگىن جارناما جاساۋعا مۇمكىندىك مول.
ماركەتينگىنىڭ مۇمكىندىگى قانداي؟
ەندى ءبىر ماماندار سايلاۋ كۇندە بولمايتىندىقتان، تانىمال ساياساتكەرگە اينالۋ ءۇشىن تەك حالىقتىق سايلاۋدى كۇتىپ وتىرۋ ناتيجە بەرمەيتىنىن ايتادى. ولاردىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، تانىمال ساياساتكەر بولۋدىڭ باستى جولى يدەيانىڭ وتىمدىلىگى ەكەن. بۇل جەردە ساياسي ماركەتينگىگە (اعىل. market – بازار، نارىق) باسا ءمان بەرىلەدى. ساياسي ماركەتينگ قىزمەتى قىمبات بولعانىمەن، ساياسات سۋبەكتىلەرىنىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن ءتيىمدى قۇرال ەكەنى راس. ويتكەنى بۇل سالا ساياسي جاعدايدى زەرتتەۋگە، ساياسي كونيۋنكتۋرا تۋرالى اقپارات جيناۋعا، سۋبەكتىلەردىڭ شىنايى مۇمكىندىكتەرىن ەسەپكە الا وتىرىپ ساياسي اكتسيالاردى جوسپارلاۋعا جول اشىپ بەرەدى.
ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى:
– كەز كەلگەن ازامات ساياساتقا كەلگەن كەزدە بەلگىسىز ادام بولاتىنى بەلگىلى. ول ازامات ءتۇرلى ساياسي تەحنولوگيالار، قوعامدىق بەلسەندىلىگى، ءباسپاسوز قۇرالدارى ارقىلى ءوزىن-ءوزى تانىتادى. بۇگىنگى كەزەڭدە بەيمالىم ادامنىڭ اتىنىڭ حالىققا تەز تانىلۋىن الەۋمەتتىك جەلىلەر جەڭىلدەتىپ وتىر. ينتەرنەتتىڭ پايدا بولۋىنىڭ ارقاسىندا ءبىر مينۋتتىڭ ىشىندە بۇكىل ەلگە بەلگىلى بولا الاسىز. عالامتوردىڭ اياسىنىڭ كەڭۋى ساياساتتى دا، ساياساتقا كىرۋدىڭ تەحنولوگيالارىن دا دەموكراتيالاندىرىپ جاتقانىن مويىنداۋىمىز قاجەت. دەسەك تە، وسىنداي كەزدە ءبىز ساياسي نارىقتىڭ قاجەتتىلىگىن تولىعىمەن يگەرە الىپ وتىرعان جوقپىز.
راس. ساياساتكەر بولۋ تەك مۇنىمەن شەكتەلمەيتىنى بەلگىلى. ساياسي اكتسيالار، ءتۇرلى شارالاردىڭ شىعىنىن ەسەپتەپ اۋرە بولماي، وسى ءبىر بەس سالادان شىققان ەسەبىمىزدى عانا تۇيىندەسەك، 55 ملن تەڭگەنىڭ توبەسى كورىنەدى ەكەن.
لوگيكالىق ەسەپ
تانىمال ساياساتكەر بولۋ ءۇشىن كەمىندە 55 ملن (شامامەن 366 مىڭ دوللار) تەڭگە قاجەت
ماماندار بەلگىسىز ءبىر ازاماتتى بەس جىلدا تانىمال ساياساتكەرگە اينالدىرۋعا بولاتىنىن ايتادى. وسى بەس جىلدا بۇل جوباعا قانشا قارجى جۇمسالۋى مۇمكىن. لوگيكالىق ەسەپ جاساپ كورەلىك.
1. 5 جىلدا 60 اي بار. ول ازاماتتىڭ جالاقىسى 200 مىڭ تەڭگە دەپ الساق، 60 اي ىشىندە 12 ملن تەڭگەنىڭ قۇلاعى قالقايادى ەكەن.
2. ساياساتكەردىڭ ءيميدجىن قالىپتاستىراتىن تۇراقتى يميدجمەيكەر جۇمىس جاسايدى. ونىڭ ايلىق جالاقىسى كەمى – 100 مىڭ تەڭگە. وسى سومانى بەس جىلدىڭ 60 ايىنا شاقساڭىز، 6 ملن بولادى.
3. قازىر تانىمال پوليتەحنولوگتەردىڭ ءبىر كونسۋلتاتسياسى 2 مىڭ مەن 4 مىڭ دوللار كولەمىندە. ورتاشا ەسەبى – 3 مىڭ دوللار. ياعني 450 مىڭ تەڭگە. ءسىزدىڭ بولاشاق ساياساتكەرىڭىز جىلىنا كەمىندە التى رەت كونسۋلتاتسيا السا، بەس جىلدا 30 رەت پوليتەحنولوگكە جۇگىنەدى دەگەن ءسوز. ەندى وسى 30-دى 450 مىڭعا كوبەيتىڭىز. 13 ملن 500 مىڭ تەڭگە كوز الدىڭىزدا كۇلىمدەپ تۇرادى.
4. سپيچرايتەرلىكپەن ءبىر مامان اينالىسسا، ونىڭ جالاقىسى دا 100 مىڭ تەڭگەگە باعالانسا، بەس جىلدىڭ 60 ايىنا 6 ملن تەڭگە تولەۋگە مىندەتتىسىز.
5. ساياساتكەرىڭىز ساياسي جارناما ءۇشىن ايىنا كەمى بەس مارتە رەسپۋبليكالىق باسىلىمدارعا، الەۋمەتتىك جەلىلەرگە ماقالا جازىپ، تەلەارنالار مەن راديولارعا سۇحبات بەرۋى ءتيىس. مۇنىڭ كوپشىلىگى تەگىن جۇزەگە اساتىنى بەلگىلى. بىراق رەسپۋبليكالىق گازەتتەردە ءبىر جارنامالىق ماقالانىڭ 1 ميلليونعا، تەلەارنالاردىڭ 5 مينۋتى 2,5 ميلليونعا باعالاناتىنىن ەسكەرسەك، اتالعان بەس مارتەلىك قادام ءۇشىن 17 ملن 500 مىڭ تەڭگە جۇمسالادى ەكەن.
ءتۇيىن
ساياساتكەردىڭ ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ تەحنولوگيالارى ءبىز ايتقان جايتتارمەن تۇگەسىلىپ قالماسى بەلگىلى. ءبىز جاساعان ەسەپ تە، ناقتى ءبىر تۇلعانىڭ تانىمال بولۋىنا جەتكىلىكتى قارجىنى ايقىنداپ وتىر دەي المايمىز. تەك ۇلتتىڭ جوعىن جوقتاپ، مۇڭىن مۇڭدايتىن ساياساتكەر بولۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىن ايتقىمىز كەلگەن بولاتىن.
قانات بىرلىكۇلى
ساياسي نارىق
سپيكەرلىك يندۋستريا بىزگە قاشان كەلەدى؟
تاقتان تۇسسە دە، اتتان تۇسپەگەن ءار ساياساتكەردىڭ ءسوزىنىڭ دۋاسى كەتپەيدى، ساياسي سالماعى كەمىمەيدى، ەگەر ءوز قادىرىن ساقتاسا... وركەنيەتتى ەلدەردە ساياساتكەرلەردىڭ «نارىقتىق قۇنى» بولادى. ماسەلەن، لاۋازىمىمەن قوش ايتىسقان ساياساتكەرلەردىڭ ەلگە بەرەرى، ايتار تاعىلىمى مول، سوندىقتان ءىرى كومپانيالار كوپتى كورگەن ساقا ساياساتكەردىڭ ايتقان سوزىنە، بەرەر دارىسىنە قىرۋار اقشا تولەيدى. ساياسات ساحناسىنداعى وسىنداي نارىقتى «سپيكەرلىك يندۋستريا» دەيدى، جالپاق تىلمەن ايتساق، «شەشەندىك يندۋسترياسى». بۇل دىلمارلىق يندۋستريا ءبىز تۇگىل، رەسەيدىڭ وزىندە ءالى قۇلاشىن كەڭگە جايا قويعان جوق. دەگەنمەن ۋاقىت وتە كەلە، مۇنداي نارىقتىڭ اۋىلى ءبىزدىڭ ەلىمىزگە الىس بولماس.
نەمىستىڭ FOCUS باسىلىمى اۋزى دۋالى ساياساتكەرلەردىڭ دارىستەرىنىڭ قۇنىن شىعارعان ەكەن. نەمىس ساياساتكەرلەرى فرانتسۋزدىق جانە امەريكالىق ساياساتكەرلەردەن از تاباتىن بولىپ شىقتى. مىسالى، گەرمانيانىڭ ەكس-كانتسلەرى گ.شرەدەردىڭ ءدارىسى 50 مىڭ ەۆرودان 75 مىڭ ەۆروعا دەيىن بارادى ەكەن. دەگەنمەن نەمىستەردى اۋزىنا قاراتقان گەرحارد شرەدەر شەتەلدىك ارىپتەستەرىمەن تايتالاسا المايدى ەكەن. ماسەلەن، ۇلىبريتانيا ەكس-پرەمەرى توني بلەردىڭ ءباسى 200 مىڭ ەۆرودان باستالسا، 250 مىڭ دوللاردان كەم باعاعا قىزمەت ەتپەيتىن نيكوليا ساركوزي ەۋروپالىق نارىقتا كوش باستاپ تۇر. وعان وسىنداي ۇلكەن سومانى امەريكالىق Morgan Stanley بانكى ساناپ بەرگەن ەكەن. گەرمانيانىڭ قازىرگى كانتسلەرى انگەلا مەركەلدىڭ قىزمەت قۇنى 60-80 مىڭ ەۆروعا جەتەدى. جالپى، ساياساتكەرلەردىڭ سوزاقىسى اقش-تا جوعارى باعالانادى. ءسوزىنىڭ نارقى جاعىنان اقش-تىڭ ەكس-پرەزيدەنتى بيلل كلينتون الدىنا جان سالمايدى. مينۋتىنا 5555 دوللار تاباتىن بيلل كلينتوننىڭ كەسىمدى باعاسى – 390 مىڭ ەۆرو. بيلل كلينتون 2001 جىلى پرەزيدەنتتىك لاۋازىمىنان كەتكەلى بەرى ءسوز سويلەپ، ءدارىس وقۋدان 89 ملن دوللار تاپقان ەكەن. كسرو-نىڭ ءبىرىنشى جانە سوڭعى پرەزيدەنتى ميحايل گورباچەۆتىڭ سوزاقىسى 100 مىڭ ەۆروعا جەتىپ جىعىلادى.
ءدىلمارلار نارىعى
اقش-تىڭ ەكس-پرەزيدەنتى بيلل كلينتوننىڭ ءسوز اقىسى –390 مىڭ ەۆرو.
فرانتسيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى نيكوليا ساركوزيدىڭ ءسوز اقىسى – 250 مىڭ ەۆرو.
ۇلىبريتانيانىڭ ەكس-پرەمەرى توني بلەردىڭ ءسوز اقىسى – 200 مىڭ ەۆرو.
كسرو-نىڭ ءبىرىنشى جانە سوڭعى پرەزيدەنتى ميحايل گوباچەۆتىڭ ءسوز اقىسى – 100 مىڭ ەۆرو.
گەرمانيانىڭ ەكس-كانتسلەرى گەرحارد شرەدەردىڭ ءسوز اقىسى – 50-75 مىڭ ەۆرو.
پارتيا قۇرۋعا قانشا قاراجات قاجەت؟
تاۋەلسىزدىكتەن بەرگى 20 جىلدان استام ۋاقىتتىڭ ىشىندە قازاقستاندا تالاي پارتيا قۇرىلىپ، تالايى «دۇنيە سالىپ» جاتسا، بىرقاتارى بىرىگىپ ەڭبەكتەنۋ جولىن تاڭدادى. كەيبىرى يدەيالىق توقىراۋدان داعدارىسقا تاپ بولسا، ەندىگىسى كادرلىك رەزەرۆتىڭ جۇتاڭدىعىنان، ازاماتتىق بەلسەندىلىكتىڭ بولماۋىنان، ەندى ءبىرى قارجىلىق قيىندىقتاردىڭ سالدارىنان باسەكەگە توتەپ بەرە الماي، ءبىرجولا جوعالىپ كەتتى. قازىردىڭ وزىندە ءىس بارىسىنداعى پارتيالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى پاسسيۆ دەڭگەيدە جۇمىس جاساپ جاتىر.
ساياسي ورتادا «ءولى پارتيانى تىرىلتۋدەن گورى جاڭا پارتيا جاساقتاپ، جاڭا يدەيانىڭ اتىن قامشىلاۋ ءتيىمدى بولادى» دەگەن تۇجىرىم بار. الايدا پارتيا جاساقتاۋدىڭ جۇگى – الپىس باتپان.
جالپى، قازاقستاندا پارتيا جاساقتاۋ ءۇشىن ونىڭ 10 ادامنان تۇراتىن باستاماشىل توبى جانە رەسپۋبليكا بويىنشا 50 مىڭنان كەم بولمايتىن جالپى مۇشەلەرى بولۋى كەرەك. سونىمەن قاتار ەلدىڭ ءار ايماقتارىندا فيليالدار اشىلىپ، ءاربىرىنىڭ قۇرامىندا كەمى 800-1000 ادامنان بولۋى قاجەت. بۇل – زاڭدىق تالاپ. سونىمەن قاتار پارتيانىڭ العاشقى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنا قىرۋار قارجى مەن قاجىرلى ەڭبەك قاجەت بولاتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. ال العاشقى بەلەستەن ءوتىپ، تىركەلىپ، پارلامەنت قاتارىنان از دا بولسا مانداتقا يە بولعان پارتيانى ۇكىمەت قارجىلاندىرا باستايدى. ۇكىمەتتەن بولىنەتىن قارجىنىڭ كولەمى پارتيانىڭ پارلامەنت سايلاۋىندا جيناعان داۋسىنىڭ پايىزىنا بايلانىستى. پارتيانى جاڭادان جاساقتاۋ قانشا قيىن بولسا، ونى ۇستاپ تۇرۋ، ءىسىن ورگە دومالاتۋ دا وڭاي ەمەس. كوپ جاعدايدا قارجىلىق قيىندىقتار قولبايلاۋ بولاتىنى تۇسىنىكتى. ءبىز پارتيانىڭ قولىنا ۇكىمەتتەن نەمەسە دەمەۋشىلەردەن بولەك، مۇشەلىك جارنا ارقىلى تۇسەتىن قارجىعا ەسەپتىك شولۋ جاساعان ەدىك.
پارتيا تۋرالى لوگيكالىق ەسەپ-قيساپ
بيلىكتىڭ نەگىزگى پارتياسى بولىپ وتىرعان «نۇر وتانعا» بولەك ەسەپ قاجەت ەكەنى انىق. ءدال قازىر ءبىز وزگە پارتيالاردىڭ جاعدايىن شامامەن ەسەپكە سالىپ كورسەك دەپ ەدىك. قازاقستان زاڭناماسى بويىنشا تىركەۋگە وتىرۋشى پارتيانىڭ قاتارىندا 50 مىڭ ادام مۇشەلىكتە بولۋ كەرەك. قازاقستانداعى توعىز پارتيانىڭ اراسىنان رەسمي تىركەۋدەگى مۇشەلەرىنىڭ سانى ەڭ ازى قازاقستان كوممۋنيستىك حالىقتىق پارتياسىنا 54 مىڭ ادام تيەسىلى. كوپتىگى جاعىنان «نۇر وتاننان» كەيىن «اق جول» تۇر – 175 مىڭ ادام، ودان سوڭ «پاتريوتتار» پارتياسى – 172 مىڭ. ورتا ەسەپپەن العاندا، ءار پارتيادا 90 مىڭ ادامنان بار. كەز كەلگەن پارتيادا مۇشەلىك جارنا دەگەن بولادى. پارتيا قاتارىنا وتكەن قازاقستاندىقتار پارتيانىڭ ساياساتىن دامىتۋ ءۇشىن، ۇرانىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ءوز قالتاسىنان اقشا شىعارادى. ەڭ تومەنگى جارنا 500 تەڭگەنى قۇرايتىن بولىپ شىقتى. 90 مىڭ مۇشەسى بار پارتيانىڭ مۇشەلىك جارنادان ءبىر جىلدا جينايتىن قارجىسى 45 ملن تەڭگە بولۋى كەرەك ەكەن. الايدا مۇشەلىك جارنانى تولەۋ ەرىكتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى. ياعني پارتيا مۇشەسى ونى تولەمەيمىن دەسە دە ءوز ەركى. شىندىعىنا كەلگەندە، پارتيالىق جارنانىڭ 50 پايىزدايى جينالسا دا، جاقسى كورسەتكىش بولار ەدى. الايدا كەيبىر پارتيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، 50 پايىزى دا جينالمايدى. دەگەنمەن ءبىز وسى 50 پايىز كورسەتكىش بويىنشا ەسەپكە سالىپ كورسەك، جىلىنا 22-23 ميلليون تەڭگە شىعادى ەكەن. پارتيانىڭ ءىسىن ورگە دومالاتۋ ءۇشىن بۇل كوپ اقشا ما، پارتيانىڭ ساياساتىن حالىققا جەتكىزۋ جولىندا ءتۇرلى شارالار جاساۋعا 22 ميلليون تەڭگەگە نە ىستەۋگە بولادى؟
پارتيانىڭ جارناسى ەكى كولىك الۋعا نەمەسە 1 شاقىرىم جول سالۋعا عانا جەتەدى
ميلليون دەگەن اتى بولماسا، تەڭگە جۇزىندەگى بۇل اقشانىڭ ۆاليۋتالىق قۇنى ۇلكەن ەمەس ەكەنى انىق. دوللارعا شاققاندا 150 مىڭ اقش ۆاليۋتاسى شىعادى. بۇل اقشا مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن ەكى كولىك الۋعا عانا جەتەر ەدى. ال الماتى قالاسى اكىمشىلىگىنىڭ ەسەبىنە سالساق، بۇل اقشا ءبىر شاقىرىم جول سالۋعا عانا جەتەدى. ياعني پارتيا مۇشەلەرى پاتريوتتىق تانىتىپ، پارىزىن ورىنداپ، جىلدىق جارناسىن ادال جيناپ بەرگەن اقشاعا ءبىر شاقىرىم عانا جول سالۋعا بولادى. ارينە، ءبىزدىڭ پارتيالار جول سالىپ جاتقان جوق، ەندەشە، بۇل اقشانى قايدا، قالاي جۇمساپ جاتىر، ونى دا رەداكتسيامىزدىڭ ەسەبىنە سالىپ كورەلىك. كەز كەلگەن پارتيانىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ ءار ايماقتارىندا فيليالدارى بولادى. دەمەك، رەسپۋبليكا بويىنشا 14 وكىلدىك بار. ونىڭ بىرەۋى – نەگىزگى ورتالىق. ورتالىق بولىمشەدە 20 شاقتى قىزمەتكەر بار. پارتيا باسشىسى، ورىنباسارلارى، حاتشى، بىرنەشە زاڭگەر مەن ەسەپشى، ەڭ اقىرى ەدەن جۋشى. ال ايماقتاعى بولىمشەلەردە ورتا ەسەپپەن بەس قىزمەتكەردەن بولۋى كەرەك. ياعني جالپى ەسەپتە ءبىر پارتيانىڭ بارلىق كەڭسەلەرىندە جالپى سانى 80-100-گە جۋىق ادام تۇراقتى جۇمىس جاسايدى. بارلىق قىزمەتكەرلەردىڭ ورتاشا جالاقىسىن 80 مىڭ دەپ الايىق. سوندا ولارعا تولەنەتىن جالاقىنىڭ جالپى ەسەبى 1 ميلليون تەڭگە كولەمىندە بولادى. جىلىنا 12 ميلليون تەڭگە. ياعني مۇشەلىك جارنادان جينالعان 22 ميلليون تەڭگەنىڭ 12 ميلليونى جالاقى ەسەبىندە تولەندى. ار جاعىندا 10 ملن تەڭگە (65 مىڭ دوللار) قالدى. ونىڭ ءبىرشاماسى بولىمشەلەر ورنالاسقان كەڭسەلەردى جالعا الۋعا تولەنەدى. ياعني پارتيا ءوز ساياساتىن ىلگەرى جىلجىتۋ ءۇشىن دەمەۋشىلەردىڭ كومەگىنە جۇگىنۋگە ءماجبۇر.
ال پارلامەنت قاتارىنا وتكەن پارتيالاردىڭ جاعدايى ءدال وسىنداي مۇشكىل دەپ ايتا المايمىز. سەبەبى ول پارتيالارعا ۇكىمەتتەن تولەنەتىن قاراجات تىم بولماسا قىزمەتكەرلەردى ۇستاپ تۇرۋعا جەتەتىنى جوعارىدا ايتىلدى.
ارينە، مۇشەلەرىنىڭ سانى بويىنشا دا، بيلىكتەگى دەڭگەيى بويىنشا دا «نۇروتان» پارتياسىن وزگەلەرمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. رەسمي ەسەپ بويىنشا، «نۇر وتان» حدپ قاتارىندا 900 000 ادام بار. سونىڭ 50 پايىزى مۇشەلىك جارنا تولەيتىن بولسا، 225 ميلليون تەڭگە بولار ەدى.
پارتيانى جاساقتاۋ، وعان قولداۋشى ەلەكتورات قالىپتاستىرۋ، دەمەۋشىلەر مەن قارجى كوزدەرىن ىزدەپ، پارتيانى ۇستاپ تۇرۋ ماسەلەسى جونىندە ساياساتكەرلەردىڭ جەكە پىكىرىن دە بىلگەن ەدىك. ساراپشىلارىمىزدىڭ ءبىرى – پارتيانى تىركەۋ ماسەلەسىنىڭ ماشاقاتىن سەزىنىپ جۇرسە، ەكىنشىسى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ پارتيالار تاريحىنا شولۋ جاساۋمەن بولعان.
ماماندار پايىمى
مەلس ەلەۋسىزوۆ، ەكولوگ:
– شىندىعىنا كەلگەندە، پارتيامىزدى قۇرا الماۋدىڭ نەگىزگى سەبەبى حالىقتىڭ كوڭىل كۇيى بولعان جوق. ياعني پارتيا قۇرۋ ءۇشىن قاجەتتى تالاپتاردىڭ بارلىعىن ورىنداي المادىق، قول جيناۋ قيىن بولدى. الايدا ءۇمىتىمىز وشكەن جوق. ەلىمىزدە ەكولوگيا ماسەلەسىنىڭ ماڭىزدى ەكەندىگى ءجيى ايتىلا باستادى. حالىق تۇسىنە باستادى. ونىڭ ۇستىنە «EXPO 2017» كورمەسىنىڭ قازاقستاندا وتكىزىلۋى ەكولوگيالىق تاقىرىپتى ودان ارى پىسىقتاپ جاتىر. پارتيا قۇرۋ ءۇشىن سەنىمدى دەمەۋشىلەردىڭ بولعانى دۇرىس. سەبەبى پارتيانى قۇرعاننان كەيىن دە ونىڭ جۇمىستارىن ىلگەرى دومالاتۋ ءۇشىن قىرۋار قارجى، قىرۋار ەڭبەك قاجەت. سوعان قاراماستان، قازاقستاننىڭ ساياسي نارىعىنداعى مۇمكىندىكتەردى، پارتيالىق مۇمكىندىكتەردى جوعارى باعالايمىن. بىزدەگى پارتيالار پارلامەنتكە ءوتىپ، مەملەكەتتىڭ قارجىسىنا قول جەتكىزگەننەن كەيىن بوساڭسىپ كەتەدى. باسشىلارىنىڭ پارتيا جۇمىستارىمەن اينالىسۋىنا ۋاقىتى بولماي جاتادى. بۇل دۇرىس ەمەس. ەكىنشى جاعىنان، قازىر كاسىپكەرلەرى ءتۇرلى كاسىپورىندار پارتيالارعا دەمەۋشىلىك جاسامايدى. سەبەبى سەنبەيدى. بىراق ول جاعداي دا ماڭگى ەمەس، وزگەرىستەر بار. ءوز باسىم كوپ ۇزاماي «تابيعات پارتياسىنىڭ» اشىلاتىنىنا جانە ساياسي الاڭدا ءتيىمدى جۇمىس جۇرگىزەتىنىنە سەنىمدىمىن.
دوس كوشىم، ساياساتتانۋشى:
– پارلامەنتكە وتكەن بولسا، العان پايىزعا بايلانىستى مەملەكەت قارجىلاندىرادى. ناقتى كولەمىن بىلمەيمىن، بىراق وڭاي قارجى ەمەس. تىم بولماسا، شەنەۋنىكتەرىن ۇستاپ تۇرۋعا جەتەرلىك اقشا دەپ ەستىدىم. جالپى ايتقاندا، قازاقستاننىڭ ساياسي نارىعىندا پارتيالىق مۇمكىندىكتەر تومەن دەپ ايتپاس ەدىم. ارينە، ءبارى سايلاۋلاردىڭ ادىلدىگىنە كەلىپ تىرەلەدى. بۇل دا ۋاقىت تالابىنا ساي وزگەرە جاتار.
عاني قاليەۆ، «اۋىل» پارتياسىنىڭ توراعاسى:
– پارتيانىڭ جۇمىسىنا ەڭ ءبىر اۋىرتپاشىلىق تۇسىرەتىن ماسەلە، ول – قاراجات ماسەلەسى. قازاقستاننىڭ جاعدايىندا پارتياعا جەكە دەمەۋشى تابۋ وتە قيىن. سوندىقتان وعان سەنۋگە بولمايدى. ال ۇكىمەت تەك پارلامەنتكە وتكەننەن كەيىن عانا قارجىلاندىرادى. ياعني وسى ارادا قيىندىقتار بار. «اۋىل» پارتياسىنا كەلسەك، حالىقپەن قارىم-قاتىناسقا ءتۇسىپ جۇمىس جاساۋ ءۇشىن ءبىز ءوزىمىزدىڭ مۇشەلەرىمىزدىڭ كۇشىنە عانا سەنەمىز. بىرەۋ شارانىڭ ورنىن الىپ بەرەدى، ەندى بىرەۋ تاعى ءبىر قاجەتتىلىكتى كوتەرەدى. ءبىزدىڭ پارتيانىڭ جۇمىسى ءونىمدى بولۋى ءۇشىن اۋىل-اۋىلدى ارالاپ، ءتۇرلى شارالار وتكىزىپ، ءتۇرلى باستامالار كوتەرۋ ءۇشىن ۇزاق ۋاقىت بويى قارجى جيناقتاۋىمىز قاجەت. پارتيالاردىڭ نەسيە الۋى مەن سالىعى دا جەڭىلدەتىلمەگەن. ياعني تازا ەرىك-جىگەرگە، ەڭبەككە سۇيەنۋگە تۋرا كەلەدى.
سادۋاقاس كەبەكباي
حالىققا قانداي يدەيا ءوتىمدى دەپ ويلايسىز؟
ماقسات جاقاۋ، ساياساتتانۋشى، «اق جول» قدپ الماتى قالالىق فيليالى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى:
– حالىق ءۇشىن قىمباتشىلىقتى تومەندەتەتىن ەكونوميكالىق جاڭعىرۋ، جاسامپاز كاسىپكەرلىك، الەۋمەتتىك رەفورمالار باعىتىنداعى يدەيالار ءوتىمدى.
ۇلتتىق يدەيانىڭ كىرپىشى قالانعان كەزدە ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جول اشىلاتىنى الەمدىك تاجىريبەدەن ءمالىم. دامۋشى ەلدەردەن يندۋستريالدى دامىعان ەلدەرگە ۇمتىلاتىن ۇلت رەتىندە اۋەلى جاڭاشىل ءبىلىم، وتاندىق ءونىم، باسەكەگە قابىلەتتى تەحنولوگيا مەن مەنەدجمەنت اسا قاجەت. زەينەتاقى رەفورماسىنىڭ ازاماتتىڭ مۇددەسىن ەسكەرىپ، مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە سالماق تۇسىرمەيتىندەي ەتىپ جاسالۋى، جەرگىلىكتى ايماقتاردا كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا جول اشۋ، كاسىپكەردىڭ قوعامدىق جاۋاپكەرشىلىگىن ەرىكتى تۇردە ورناتۋ ماڭىزدى جايتتاردىڭ ءبىرى. ونسىز دا جۇمىس تاۋىپ بەرىپ وتىرعان كاسىپكەردىڭ قالتاسىنا اكىمشىلىكتىك، سالىقتىق سالماق سالۋ الەۋمەتتىك ارىپتەستىكتى ارتتىرمايدى، كەرىسىنشە، ايماقتىڭ بيۋدجەتىنە، الەۋمەتتىك ورىندارىنا ۇلەس قوسۋ ارقىلى جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋگە مۇمكىندىك جاساعان ابزال. قىزمەت كورسەتۋ جانە تاۋار ءونىمىنىڭ ساپالىلىعىنا جاعداي تۋعىزسا، كاسىپكەر ارزان ءارى ساپالى ءونىمدى كورسەتۋى مۇمكىن. ال بۇل اسىرا سىلتەگەن قىمباتشىلىقتى تۇساۋلاپ، حالىققا قولجەتىمدى باعانى جاسايدى.
بەرىك اعىباەۆ، بولاشاق رق-نىڭ جاستار قاناتىنىڭ جەتەكشىسى:
– ءاربىر بەسىنشى قازاق وزگە ەلدە ءومىر سۇرەدى. مەنىڭشە، ولاردىڭ تىلدەرى، دىندەرى، سالت-ءداستۇر مەن الداعى جوسپار-ماقساتتارى بىزدىكىمەن ورتاق بولۋى كەرەك. ول ءۇشىن بىزدەر ءبىر كىتاپتان سۋسىنداۋىمىز قاجەت دەپ ويلايمىن. ءبىزدىڭ قوزعالىس وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن وسى ويمەن الماتى قالاسىنداعى تيپوگرافيا، كىتاپحانالار جانە جەكە اۆتورلاردان 15000-عا جۋىق قازاق تىلىندەگى زاماناۋي كىتاپ جيناپ، شەكارامىزدان تىس قالىپ قويعان رەسەي، موڭعوليا، وزبەكستان قازاقتارىنا تەگىن تاراتىپ بەرگەن ەدى. مەنىڭشە، بىزگە وسىنداي يدەيالار اسا ماڭىزدى بولسا كەرەك. قازىر ءساتى ءتۇسىپ، سول يگى باستامامىز جالعاسىن تاۋىپ جاتىر. بىراق تا بۇل جولى كىتاپتاردى شەتەل قازاقتارىنا ەمەس، ءوز ىشىمىزدەگى شالعاي اۋىلداردا وتىرعان قازاقتارعا جەتكىزىپ جاتىرمىز. ياعني ءبىز ءۇشىن ورتالىقتان الىس اۋىلدارعا ءمان بەرۋ، قول ۇشىن سوزۋ يدەياسى دا ءوتىمدى دەپ ويلايمىن. كوبىنە مۇنداي يگى باستامالار اۋىزبەن ايتىلىپ، ىسكە اسپاي جاتادى. سول سەبەپتى دە يدەيانى ايتىپ قانا قويماي، ويىمىزدى ىسكە اسىرۋدىڭ توتە جولىن تابا بىلگەنىمىز ءجون.
ءامىرجان قوسانوۆ، تاۋەلسىز ساياساتكەر:
– قازىرگى قازاقستان ءۇشىن ەڭ ءبىر كوكەيكەستى يدەيا – ۇلتتىق يدەيا. اڭگىمە تەك قانا رۋحاني ء(تىل، مادەنيەت، تاريح) سالامەن شەكتەلمەۋى كەرەك. ونىڭ اۋقىمى مەيلىنشە كەڭ بولىپ، ەكونوميكا، الەۋمەتتىك سالا، گەوساياسي باسىمدىقتار (تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋدى قوسا) سەكىلدى پروبلەمالاردى قامتۋى ءتيىس. قازىرگى قوعامدا وسى ماسەلەلەردى جۇيەلى تۇردە زەرتتەپ، نەگىزگى ماقساتتاردى انىقتاي الاتىن كۇشتەر ءپىسىپ-جەتىلدى. ەڭ باستىسى – قوعام جاعىنان سۇرانىس تا ەرەكشە. وسىنىڭ ءبارىن XXI عاسىر تالاپتارىنا ساي، وركەنيەتتى ءارى جوعارى ينتەللەكتۋالدىق دەڭگەيدە جۇزەگە اسىرۋعا ابدەن بولادى.
"الاش ايناسى" گازەتى
