Júma, 18 Qazan 2024
Ne kórip jýrsiz? 1964 2 pikir 2 Qarasha, 2023 saghat 16:13

Tәrbie basy – enbek

Italiyandyq ghalym, suretshi Leonardo DaVinchy «Enbek etkenge baqyt  ózi basyn iyedi» degen. Enbek – adamdy ómir sýruge jigerlendiredi, tәnindi sau etip, ruhyna sarqylmas kýsh beredi, óz manday terinning dәmin tatqan adamnan asqan baqytty jan joq. Enbek jemisi sizdi sheksiz quantady, ómir sýruge beyimdeydi, ýnemshil bolugha ýiretedi, kýn ótken sayyn shiratady, shynyqtyrady. Qazaqtyng aqtanger aqyny M.Maqataev týnimen óleng jazyp, tanghy shayda sol ólendi sonday bir shattanyp shalqyp oqidy eken. Mine búl da bir enbekting lәzzaty.

Adamnyng adam boluynda enbek sheshushi ról atqarghan. Býginde mektep jasyndaghy balalar enbekti bilmeydi. Jalqau, shybyq tiymes shynq eter, aq sausaqtar. Kәdimgi Saltykov-Shedrinning «Bir sharuanyng eki genaraldy asyrauy» degen ataqty әngimesi esime týse beredi, onda anau tóbesinde samsap túrghan almany tanymaytyn, tabanynda jatqan tau juasyn bilmeytin ómiri kәbiynetten shyqpaytyn beyshara, toghyshar tek elge búiryq berip otyratyn aram tamaq eki genaraldyng ashtyqtan búratylghan hәlin jazushy qanday tamasha kóz aldyna keltiredi. Bizde býgin sol "bolashaq "aq sausaq genaraldardy" tәrbiyelep jatqan joqpyz ba?", dep keyde dónbekship úiqym qashady.

Qazir balalargha ýide de isteytin sharua joq, qazaqtyng qaladaghysy kóp qabatty ýide, al qala syrtyndaghysy bes sottyq jerge salynghan baspananyng shaghyn aulasynda ósude, onda qanday enbek etetin mýmkindik bolsyn?! Adamdar býginde kartop,qyzanaq, qiyaryn da ózderi egip, baptamaydy. Barlyghyn bazardan satyp alady.

Enbek - tәrbie basy. Onda ýlkendi syilau, ózara yntymaq, búiryqqa boysúnu, tazalyq, әmirdi oryndau, jauapkershilikti sezinu bar. Mekteptegi bala әriyne qabyrghasy qatpaghan, qalyptaspaghan, sol sebepti de olardy júmsaq minezben júmsau shart.  Úl balalardy mektep aulasyn tazalau, qysta qar kýreu, kýzde japyraq jinau, kóktemde aghash, gýl egu, al qyzdargha auditoriyanyng tazalyghyn jasaudy mindettep, aptasyna, aiyna jarty kýn bolsa da enbekting dәmin sezdiru kerek.

Enbek arqyly barlyq jetistikke jetuge bolatyndyghyn týsindiru, oqushylargha enbekting sheshushi últtyq faktor ekenin úghyndyru, otan ýshin enbek etudi sanasyn siniru,  adam enbegin baghalay biluge, enbek adamdaryn syilay biluge tәrbiyeleu qajet.

Enbeksiz ósken bala túyaghyn qimyldatpay aqsha tabudy ansaydy, tez bayyghysy keledi. Búl el erteni ýshin asa qauipti bolmaq.

Búl zaman onsyz da adamnnyng jýgi jenildep, enbekten alystaghan zaman. Barlyq adam smartfonnyng ishinde túnshygha ómir sýrude.

Damyghan elder әldeqashan enbek arqyly órkeniyet jolyna týsken. Elding ense kóterip, tabysqa jetui ýshin halyqtyng bilimdi, ónerpaz, enbeqqor bolghany manyzdy. Al bilim de, óner de adal enbekpen keledi. Adal enbegimen óz kәsibining shynyna shyqqan adamdy ainalasy erksiz qúrmetteydi. Danyshpan Abay aitqanday, «Qulyq saumaq, kóz sýzip, tilenip, adam saumaq – ónersiz itting isi. Áueli qúdaygha syiynyp, ekinshi óz qayratyna sýienip, enbegindi sau, enbek qylsan, qara jer de beredi, qúr tastamaydy».

Enbek adamdy shynyqtyryp, minez - qúlqyn qalyptastyrady. Enbek etude adam ózine tapsyrylghan iske degen tabandylyq pen ynta - jigerdi, qúndylyqty, tyndyrymdylyq pen jauapkershilikti qalyptastyrady. Adam erinbey enbek etu arqyly quanyshqa, shattyqqa bólenedi. Enbeksýigish, enbekqor jәne enbekti baghalay bilgen adam ghana baqyttyng dәmin sezedi. Adam enbek arqyly tәbiyelenip, naghyz kemel adam bolady.

Foto: ghalamtordan

Núrhalyq Abdyraqyn

Ál-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiyteti Shyghystanu fakulitetining PhD doktory, jazushy

Abai.kz

2 pikir