يتالياندىق عالىم، سۋرەتشى لەوناردو داۆينچي «ەڭبەك ەتكەنگە باقىت  ءوزى باسىن يەدى» دەگەن. ەڭبەك – ادامدى ءومىر سۇرۋگە جىگەرلەندىرەدى، ءتانىڭدى ساۋ ەتىپ، رۋحىڭا سارقىلماس كۇش بەرەدى، ءوز ماڭداي تەرىڭنىڭ ءدامىن تاتقان ادامنان اسقان باقىتتى جان جوق. ەڭبەك جەمىسى ءسىزدى شەكسىز قۋانتادى، ءومىر سۇرۋگە بەيىمدەيدى، ۇنەمشىل بولۋعا ۇيرەتەدى، كۇن وتكەن سايىن شيراتادى، شىنىقتىرادى. قازاقتىڭ اقتاڭگەر اقىنى م.ماقاتاەۆ تۇنىمەن ولەڭ جازىپ، تاڭعى شايدا سول ولەڭدى سونداي ءبىر شاتتانىپ شالقىپ وقيدى ەكەن. مىنە بۇل دا ءبىر ەڭبەكتىڭ ءلاززاتى.

ادامنىڭ ادام بولۋىندا ەڭبەك شەشۋشى ءرول اتقارعان. بۇگىندە مەكتەپ جاسىنداعى بالالار ەڭبەكتى بىلمەيدى. جالقاۋ، شىبىق تيمەس شىڭق ەتەر، اق ساۋساقتار. كادىمگى سالتىكوۆ-ششەدريننىڭ «ءبىر شارۋانىڭ ەكى گەنارالدى اسىراۋى» دەگەن اتاقتى اڭگىمەسى ەسىمە تۇسە بەرەدى، وندا اناۋ توبەسىندە سامساپ تۇرعان المانى تانىمايتىن، تابانىندا جاتقان تاۋ جۋاسىن بىلمەيتىن ءومىرى كابينەتتەن شىقپايتىن بەيشارا، توعىشار تەك ەلگە بۇيرىق بەرىپ وتىراتىن ارام تاماق ەكى گەنارالدىڭ اشتىقتان بۇراتىلعان ءحالىن جازۋشى قانداي تاماشا كوز الدىڭا كەلتىرەدى. بىزدە بۇگىن سول "بولاشاق "اق ساۋساق گەنارالداردى" تاربيەلەپ جاتقان جوقپىز با؟", دەپ كەيدە دوڭبەكشىپ ۇيقىم قاشادى.

قازىر بالالارعا ۇيدە دە ىستەيتىن شارۋا جوق، قازاقتىڭ قالاداعىسى كوپ قاباتتى ۇيدە، ال قالا سىرتىنداعىسى بەس سوتتىق جەرگە سالىنعان باسپانانىڭ شاعىن اۋلاسىندا وسۋدە، وندا قانداي ەڭبەك ەتەتىن مۇمكىندىك بولسىن؟! ادامدار بۇگىندە كارتوپ،قىزاناق، قيارىن دا وزدەرى ەگىپ، باپتامايدى. بارلىعىن بازاردان ساتىپ الادى.

ەڭبەك - تاربيە باسى. وندا ۇلكەندى سىيلاۋ، ءوزارا ىنتىماق، بۇيرىققا بويسۇنۋ، تازالىق، ءامىردى ورىنداۋ، جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋ بار. مەكتەپتەگى بالا ارينە قابىرعاسى قاتپاعان، قالىپتاسپاعان، سول سەبەپتى دە ولاردى جۇمساق مىنەزبەن جۇمساۋ شارت.  ۇل بالالاردى مەكتەپ اۋلاسىن تازالاۋ، قىستا قار كۇرەۋ، كۇزدە جاپىراق جيناۋ، كوكتەمدە اعاش، گۇل ەگۋ، ال قىزدارعا اۋديتوريانىڭ تازالىعىن جاساۋدى مىندەتتەپ، اپتاسىنا، ايىنا جارتى كۇن بولسا دا ەڭبەكتىڭ ءدامىن سەزدىرۋ كەرەك.

ەڭبەك ارقىلى بارلىق جەتىستىككە جەتۋگە بولاتىندىعىن ءتۇسىندىرۋ، وقۋشىلارعا ەڭبەكتىڭ شەشۋشى ۇلتتىق فاكتور ەكەنىن ۇعىندىرۋ، وتان ءۇشىن ەڭبەك ەتۋدى ساناسىن ءسىڭىرۋ،  ادام ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە، ەڭبەك ادامدارىن سىيلاي بىلۋگە تاربيەلەۋ قاجەت.

ەڭبەكسىز وسكەن بالا تۇياعىن قيمىلداتپاي اقشا تابۋدى اڭسايدى، تەز بايىعىسى كەلەدى. بۇل ەل ەرتەڭى ءۇشىن اسا قاۋىپتى بولماق.

بۇل زامان ونسىز دا ادامننىڭ جۇگى جەڭىلدەپ، ەڭبەكتەن الىستاعان زامان. بارلىق ادام سمارتفوننىڭ ىشىندە تۇنشىعا ءومىر سۇرۋدە.

دامىعان ەلدەر الدەقاشان ەڭبەك ارقىلى وركەنيەت جولىنا تۇسكەن. ەلدىڭ ەڭسە كوتەرىپ، تابىسقا جەتۋى ءۇشىن حالىقتىڭ ءبىلىمدى، ونەرپاز، ەڭبەققور بولعانى ماڭىزدى. ال ءبىلىم دە، ونەر دە ادال ەڭبەكپەن كەلەدى. ادال ەڭبەگىمەن ءوز كاسىبىنىڭ شىڭىنا شىققان ادامدى اينالاسى ەركسىز قۇرمەتتەيدى. دانىشپان اباي ايتقانداي، «قۋلىق ساۋماق، كوز ءسۇزىپ، تىلەنىپ، ادام ساۋماق – ونەرسىز ءيتتىڭ ءىسى. اۋەلى قۇدايعا سىيىنىپ، ەكىنشى ءوز قايراتىڭا سۇيەنىپ، ەڭبەگىڭدى ساۋ، ەڭبەك قىلساڭ، قارا جەر دە بەرەدى، قۇر تاستامايدى».

ەڭبەك ادامدى شىنىقتىرىپ، مىنەز - قۇلقىن قالىپتاستىرادى. ەڭبەك ەتۋدە ادام وزىنە تاپسىرىلعان ىسكە دەگەن تاباندىلىق پەن ىنتا - جىگەردى، قۇندىلىقتى، تىندىرىمدىلىق پەن جاۋاپكەرشىلىكتى قالىپتاستىرادى. ادام ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋ ارقىلى قۋانىشقا، شاتتىققا بولەنەدى. ەڭبەكسۇيگىش، ەڭبەكقور جانە ەڭبەكتى باعالاي بىلگەن ادام عانا باقىتتىڭ ءدامىن سەزەدى. ادام ەڭبەك ارقىلى تابيەلەنىپ، ناعىز كەمەل ادام بولادى.

فوتو: عالامتوردان

نۇرحالىق ابدىراقىن

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى شىعىستانۋ فاكۋلتەتىنىڭ PhD دوكتورى، جازۋشى

Abai.kz