Júma, 18 Qazan 2024
Áne, kórding be? 4137 11 pikir 6 Qarasha, 2023 saghat 12:51

Ministrge dat: Kenestik kózqarastan arylghan joqpyz!

Bar ghylymnyng týp atasy-
Taza aqylmen oilanu...
              ***
«Aqylgha erkin oy kerek,
Mataudan oidy azat qyl»
                                  Shәkәrim.

QR Oqu-aghartu ministri Ghany Beysembaevtyn nazaryna!      

Álemdik órkeniyetti elder men damudyng eng joghary satysyna shyqqan memleketterding ozyq tәjiriybeleri kórsetkendey kez-kelgen elding ekonomikasynyng damuy, әleumettik jaghdayynyng ósui barlyghy da sol elding bilimi men ghylymyna tikeley baylanysty ekendigi anyq. Tipti, ne tabighi  baylyghy joq elderding әlemdik ekonomikada ýstemdik jýrgizu sebebi de – sol elderding ghylymy ziyatkerlik әleuetining joghary ekendigin anghartuda.

Mine sondyqtan da Tәuelsiz memleketimizding bolashaghy, elimizding ekonomikasynyng ósip, әl-auqatynyng kýshengi ol – elimizding bilimi men ghylymyna tikeley tәueldi ekendigi anyq. Damudyng biyik shynynda túrghan elder innovasiyalyq bilimi men ghylymy ziyatkerlik, patriottyq әleuetining arqasynda joqtan bar jasap elding bolashaghyn jarqyn etip órkeniyetti elge ainalsa, al ghylymy men bilimi artta qalghan elder qolyndaghy bar tabighy baylyghyn iygere almay, ózge elderge ekonomikalyq túrghyda tәueldi boluda. Al, ekonomikalyq jaghynan tәueldi eldi tolyqqandy Tәuelsiz el dep ataugha bolady ma?!

«Oqusyz halyq qansha bay bolsa da biraz jyldardan keyin onyng baylyghy ónerli halyqtardyng qolyna kóshpekshi» - deydi «Oqu jayy» maqalasynda últ ústazy Ahmet Baytúrsynúly.

Mine sondyqtan da elimizding bilimi men ghylymyn órkeniyetti damyghan elderding ozyq, innovasiyalyq tәjiriybeleri negizinde damytudyng uaqyty jetti deuge bolady. Eger de der kezinde elimizding ghylymy әleuetin damytyp, ondaghy kýrdeli mәselelerdi sheshe bilsek, ghylymnyng ekonomikamyzdyng damuyna yqpalyn tiygizsek,  elimizding ghylymy men bilimin Tәuelsizdigimizding damuymen ýndestirsek, onda Tәuelsizdigimizding ghúmyry úzaq, túghyry berik bolary anyq.

QR Oqu-aghartu ministrligining 07.12.2011 j. №514 búiryghymen bekitilgen Jalpy bilim beretin pәnder boyynsha respublikalyq jәne halyqaralyq olimpiadalar men ghylymy jobalar konkurstarynyng (ghylymy jarystardyn), oryndaushylar konkurstarynyn, kәsiby sheberlik konkurstarynyng jәne sporttyq jarystarynyng tizbesi bar.

Atalmysh búiryqtaghy bayqaular, olimpiadalar, ghylymy jobalardyng diplomdary ghana múghalimderdi attestasiyadan ótkizu kezinde jaramdy qújat bolyp sanalady eken?! Al ol tizimde joq bayqaular, ghylymy jobalar, olimpiadalardyng diplomdary jaramsyz eken?! Nege desek? Aqyly ghylymy jobalar men bayqaulardyng diplomdary «jaramsyz» deydi?!

Shyndyghynda ghylymy jobalar men shygharmashylyq bayqaulardyng maqsaty -  oqushylardyng ghylymy oilau qabiletterin damytu, daryndy oqushylardyng shygharmashylyq әleuetin arttyru bolyp tabyluy tiyis.

Búl turaly "Bar ghylymnyng týp atasy-taza aqylmen oilanu" degen Shәkәrim dana. Sondyqtan da taza aqylmen oilanugha, ghylymy oilaugha baulityn tegin jәne aqyly ghylymy joba bayqaularyn ótkizu qajet dep bilemiz. Óitkeni oqushynyng shygharmashylyghy men ghylymy qabiletin arttyratyn kez-kelgen bayqaudyng paydasy zor.

Ekinshiden, qazirgi jahandanu dәuirinde ýidegi besikten beli shyqpaghan baladan, ýidegi ýlkenderine deyin smartfongha telmirgen zamanda, bolashaq el iyesi bolatyn óskeleng úrpaqtyng uaqytyn tiyimdi paydalanyp, onyng uaqytyn bilim men ghylym iygeruge, shygharmashylyqqa baulu ýshin osynday ghylymy jәne shygharmashylyq bayqaulardyng manyzy zor dep bilemiz! Óitkeni oqushy shygharmashylyq bayqaugha qatysu barysynda ózdiginen oqy bermeytin kóptegen әdeby jәne ghylymy kitaptar men әdebiyetterdi oqy otyryp, ózining shygharmashylyq qabiletin arttyrady, izdenedi, ghylymgha bet búrady.

Ýshinshiden pedagogter men oqushylardyng bilim dengeyi jattandy testpen (ÚBT) jәne (pedagogting biliktilik kóterudegi testi) ólshengen zamanda pedagogter men oqushylardy shygharmashylyqqa baulityn, bilim men ghylymgha yntalandyratyn jobalardyng manyzy әldeqayda joghary dep bilemiz.

Tórtinshiden №514 búiryqtaghy bayqaular elimizdegi barlyq pedagogtardyng súranysyn jәne shygharmashylyq qajettiligin tolyq ótey almaydy, yaghny ol bayqaular azdyq etedi.

Besinshiden №514 búiryqtaghy bayqaulardyng deni QR Oqu-aghartu ministrligine qarasty memlekettik úiymdardyng úiymdastyruymen ótetin "tegin" bayqaular bolghandyqtan keybir tegin bayqaular óz dengeyinde, óz uaqytynda ótpey jatady. Sebebin súrasang der kezinde qarajat ta bólinbeydi eken.

Bizding qogham әli de kenestik kózqarastan aryla almay jýrgenimiz osydan kórinedi. Óitkeni bizde "bәrin memleket qana jasaydy" jәne "tegin" bolsyn degen kenestik shirigen kózqaras bar sanamyzda.

QR Oqu-aghartu ministrligining biz jogharyda mysal etken búiryghy osy sózimizge dәlel bolsa kerek.

Biz balany ghylymy oilaugha nemese ghylym tabugha bauludy emes, ghylymdy tizimge tәueldi etip túrmyz. Al negizgi maqsatymyz balany shygharmashylyq pen ghylymy zertteuge ýiretu bolu kerek edi.

Osylaysha QR Oqu-aghartu ministrligi ózining búiryqtary arqyly pedagog ústazdardy jәne oqushylardy ghylymmen, shygharmashylyqpen erkin ainalysuyn shektep, ghylymdy tizimmen tizgindep tastady.

Ghylym ol tәuelsiz damidy. Ony ministrlikting búiryghymen bekitip, tizim jasap, tizimmen tizgindey almaysyn.

Mysaly Mark Sukerberg Facebook-ti oilap tappasa onda әleumettik jelining iygiligin halyq qazirgidey kórmes edi. Ol da ghylym. Ghylym ne? Ol - janalyq. Mine ghylymnyng paydasy.

Memleket qana bәrin jasasa nege jeke adam oilap tapqan ghylymy jetistikterdi paydalanamyz bәrimiz. Tipten memleketting iygiligine ainalghan qazirgi innovasiyalyq janalyqtardyng barlyghy Shәkәrim dana aitqan jeke adamnyng "taza aqylmen oilanuy" nәtiyjesinde payda bolghan ghylymy jetistikter emes pe? Ony qalay joqqa shygharasyn?

Al bizde qalay? Ol attestasiyagha jaraydy ma eken?! Ol QR Oqu-aghartu ministrligining bekitken búiryghynda bar ma eken? dep jýrsek onda qazaqtan Sukerbergter qaydan shyqsyn?

Al jogharydaghy atalghan QR Oqu-aghartu ministrligining bekitken búiryghyna kelsek. Ol da kelmeske ketken kenestik jýiening sarqynshaghy dep bilemiz. «Memlekettik qana bolsyn» degen. Keshegi kenestik jýiening qalay kýiregenin bilemiz. «Bәri memlekettik bolsyn» dedi. Aqyry memlekettik bolsyn, "tegin" bolsyn dep jýrgen kenestik jýie «TEGIN» KÝIREP TYNDY.

Al Batystyng órkeniyetti elderinde olay emes. Bәri naryq zanymen damyp, ghylym da, bilim de órkendep barady. Kezinde kenestik jýiede jýrip batysty synaghandar endi sol batystyng ýlgili joghary oqu orandary – Kembridj, Oksfort t.b. balalaryn oqytyp, batys bilimine, batystyq tehnikagha, sol damyghan elderding innovasiyasyna tәueldi bolyp túr. Nege? Óitkeni ol elde ghylym men bilimdi bizdikindey búiryq shygharyp tizimmen tizgindemeydi?! Ghylym ba ol erkin damu kerek dep, soghan qolayly jaghday jasalghan.

Sondyqtan da ol elderden Stiv Djobs, Bill Geyts, Ilon Masktar t.b. ónertapqyshtar shyghyp jatyr, shyghyp jatyr. Ghylymy da damyp, damuydyng eng joghary satysyna shyghyp, tipti basqa ghalamdy zertteuge kirisip ketti Ilon Masktar.

Bizden nege shyqpaydy Ilon Masktar? Óitkeni biz bilim men ghylymdy tizimning dengeyinde týsinemiz, bәrin memleket qana jasaydy degen kenestik kózqaras әli óshken joq sanamyzdan...

Ekinshiden, memlekettik damuymyzdyng úzaq merzimdi strategiyasynda aitylghan bәsekege qabilettilik QR Oqu-aghartu ministrligining bir tizimining dengeyinde damymaydy. Bәseke ol kez-kelgen salada ózine bәsekelesetin mýddeler shyqqanda ghana payda bolady, damidy, ósip-órkendeydi.  Endi biz bir tizimmen bәsekege qabilettilikti qalay jasay alamyz? Eger de QR Oqu-aghartu ministrligining tizimin ghana jaratyp, ózge bәsekelesetin jekemenshik mýddelerdi túnshyqtyrsaq?! Ony qalay týsinuge bolady? Búl QR Preziydenti ýnemi aitatyn «bәsekege qabilettilikke» qarsy qadam emes pa?!

Ýshinshiden әlemning eng damyghan elderining ghylymy men bilimining songhy jetistikteri kórsetkenindey bәsekege qabilettilik tek jekemenshik mýddelerde basymdyghy artady. Ony bizge Ilon Masktyng ghylym men bilimdegi jәne innovasiyadaghy songhy jetistikteri dәleldep berdi.

Shamamen 52 jyl búryn NASA adamzat ýshin bir ýlken sekiris jasap,  Aygha sәtti qonghandyghy belgili. Ol uaqytta SpaceX -ting bas diyrektory Ilon Mask әli tuylghan joq edi. Degenmen 18 jyldyq tәjiriybesi bar jeke menshik SpaceX kompaniyasy, 62 jyldyq tәjiriybesi bar jәne ýkimet qarjylandyratyn NASA-ny innovasiya túrghysynan týbegeyli jetistiktermen basyp ozghandyghyn kózimiz kórdi.

Ilon Masktyng әlemdi tang qaldyrghan búl jetistigi - ghylym men bilimning jәne innovasiyalyq damudyng memlekettik menshikten jeke menshikte әldeqayda kóbirek damityndyghyn dәleldep berdi.

Ghylym men innovasiyalyq damu bәsekege qabiletti bolghanda kóbirek damidy. Al bәseke ol jekemenshik mýddelerde ghana bolatyndyghy anyq. Ilon Masktyng biz jogharyda keltirgen innovasiyasy osy sózimizge dәlel. Ol ýshin bizde de órkeniyetti elder siyaqty ghylym men bilimdi jekemenshik mýddede damuyna jaghday jasalu kerek. Bizding QR Oqu-aghartu ministrligi siyaqty ghylymdy tizimmen tizgindese ne ónedi?! Bilim men ghylymymyz qalay damymaq?!

Al eger de bәsekege qabilettilik jekemenshik mýddelerde basym damysa, onda nege jogharyda aitqan memlekettik tizimde jekemenshik mýddenin, bәsekege qabilettilikting ong tetikteri qarastyrylmaghan, yaghny barlyq jobalar «tegin» ótsin delingen.

Tipti oghan qazaq danalyghy ta jauap bergen: «Ol ne degen batpan qúiryq, tegin jerde jatqan qúiryq» dep.

Endi qazaqy danalyq negizinde súraq qoysaq: «Teginge kim mýddeli bolmaq?» «Órkeniyetti elderde aqyly negizde joba da, innovasiya da damysa?», «Tegin tizim, tegin joba degenimiz órkeniyetti elderding jolyna jәne úzaq merzimdi memlekettik strategiyanyng basym baghyttaryna qayshy emes pa?!».

Ilon Mask eger de tapqan janalyghyn «tegin» jasap, «tegin» qyzmet kórsetse, onda SpaceX kompaniyasy, 62 jyldyq tәjiriybesi bar jәne ýkimet qarjylandyratyn NASA-dan asyp týsir me edi? Álemge innovasiyalyq órkendeu men ghylymnyng songhy jetistigine jeter me edi, әlem onyng iygiligin kórer me edi?!

Sol sekildi Mark Sukerberg Facebook ti oilap tapqan song oghan qarjy qúimasa, ol «teginnen-tegin» damyp bәrimizding iygiligimizge ainalar ma edi?!

Shәkәrim dana: «Aqylgha erkin oy kerek, Mataudan oidy azat qyl» deydi. Sondyqtan erkin oimen damityn bilim men ghylymdy bir tizimning matauynan shygharyp, damuyna qolayly jaghday jasayyq, elimizding ghylymy men bilimin jogharydaghy tizimge tiremeyik, nemese ghylymnyng dengeyin tizimning dengeyine týsirmeyik, órkeniyetti elderding ýlgisinde damytayyq ghylymdy!

Ghylym ol tәuelsiz damidy. Bizding de ghylymymyz órkeniyetti elder siyaqty damysyn desek onda ghylymgha ong kózqaraspen qarau kerek. Órkeniyetti elder siyaqty ghylymdy damytuymyz qajet. Ghylym men bilimdi tizimmen tizgindemeuimiz kerek!

Oqushy jastardyng deni smartfongha tәueldi bolghan zamanda jәne bilimning dengeyi jattandy testpen (ÚBT) ólshengen zamanda oqushylardy aqyly negizde bolsa da ghylymy jәne shygharmashylyq bayqaulargha qatysuyna shek qoymauymyz kerek.

«Myng jyldyghyn oilaghan úrpaq tәrbiyeleydi» degendey, ata-ananyng úrpaq bolashaghyna, onyng bilimine júmsaghan qarajatynyng paydasy bolmasa, ziyany joq dep bilemiz.

«Bilim jarysynyng basqadan artyq bir jeri mynau: búghan shygharghan aqsha dalagha ketpey, kózdegen maqsatqa tura tiyedi. Egin salsan, shyqpay qalyp, bosqa shyghyndau yqtimal, mal jisan, ólip qalyp, bosqa shyghyndau yqtimal, bilim bәigesinen payda bolmasa, shyghyn bolmaydy. Paydasy bolarlyq isti istemey, bәigege eshkim qol sozbaydy. Solay bolghan son, búghan shygharghan aqsha bosqa ketuge tipti oryn joq» degen últ ústazy Ahmet Baytúrsynúlynyng armanyn oryndaytyn uaqyt jetti dep oilaymyz!

Qúrmetti Ghany Bektayúly!

Jogharyda aitylghan mәselelerge ong kózqaras tanytyp, sheshimin tabuyna yqpal etuinizdi súraymyz.

Bizding elding de ghylymy men bilimin órkeniyetti elderding ýlgisindey damuyna qoldau jasanyz.

A.Satylghanov,                                                  

«BILIM-ORKENIETI» últtyq innovasiyalyq ghylymiy-zertteu ortalyghynyng basshysy

Abai.kz

11 pikir