Jurnalist Duman Múhammedkәrimning soty jaqyndaghan tústa shtab-pәteri Niu-Yorkte ornalasqan halyqaralyq úiym 8 aqpanda osynday mәlimdeme taratty. Úiym mәlimdemede elde ýkimet synshylaryn osyghan úqsas aiyp boyynsha qudalau kýsheygenin de jazady.
"Ne deydi" YouTube-arnasynyng avtory, jurnalist Duman Múhammedkәrim “tyiym salynghan úiym isine aralasu” jәne “ekstremizmdi qarjylandyru” baptary boyynsha kýdikke ilingen. Oghan múnday aiyptyng taghyluyna qughyndaghy eks-bankiyr, oppozisiyalyq sayasatker Múhtar Áblyazovtan alghan súhbaty týrtki bolghan. Múhammedkәrimge 9 jylgha deyin týrme jazasy qaupi tónip túr. Jurnalist 2023 jyldyng mausym aiynan beri qamauda otyr. Onyng qamau merzimi birneshe ret úzartyldy.
"Qazaqstan biyligi biylikti synap, beybit týrde jinalu qúqyghyn jýzege asyrghysy kelgen tәuelsiz jurnalisting ýnin túnshyqtyrugha tyrysyp jatyr. Qazaqstan biyligi Qylmystyq kodekstegi "ekstremizm" týsinigin taryltyp, búl aiyptardy ýkimet synshylaryna qarsy paydalanuyn dogharugha tiyis" dedi Human Rights Watch úiymynyng Ortalyq Aziya jónindegi jetekshi zertteushisi Mira Ritman.
Úiym Duman Múhammedkәrimning YouTube-taghy "Ne deydi?" arnasynyng 145 myng jazylushysy bar ekenin eske salyp, keyingi eki jylda jurnalist eldegi iri narazylyqtar (arasynda Qandy Qantar da bar) men biylikting oghan reaksiyasy jәne saldary turaly aqparat taratqanyn aitady. Múhammedkәrim 2023 jyly kóktemde tәuelsiz kandidat retinde parlament saylauyna da qatysqysy kelgen, alayda kandidat retinde tirkele almaghan.
Ayyptau aktisining kóshirmesine sýiengen úiymnyng jazuynsha, memleket taghayyndaghan psihologiyalyq jәne filologiyalyq saraptama Múhammedkәrimning keybir sózderi "ekstremistik iydeya men kózqarasty" nasihattaydy degen tújyrymgha kelgen.
Búghan qosa, memlekettik sarapshy jurnalisting sózinen "Qazaqstannyng demokratiyalyq tandauy" (Astana soty shetelde túratyn eks-bankir Múhtar Áblyazovtyng "Qazaqstannyng demokratiyalyq tandauy" qozghalysyn "ekstremistik úiym" dep tanyp, qyzmetine tyiym salghan. Europarlament QDT-ny "beybit oppozisiyalyq úiym" dep ataydy) qozghalysynyng isine "aralasatyndyghyn kórsetetin belgilerdi bayqaghan".
Degenmen saraptama Múhammedkәrim men Áblyazov súhbatta "elde sayasy ózgerister qalay beybit týrde boluy qajettigin" talqylaghanyn aityp, "saraptamagha úsynylghan materialda narazylyq úiymdastyryp, biylikti kýshpen tartyp alugha shaqyratyn ýndeu joq" degen qorytyndy jasaghan.
Úiymnyng jazuynsha, Múhammedkәrimdi biylik sonymen birge YouTube-taghy súhbattyng astyna Áblyazovqa qarjylay kómek kórsetuge shaqyratyn bank rekvizitteri jazylghan jazba qaldyrghany ýshin "ekstremizmdi qarjylandyrdy" dep te aiyptap otyr.
Ayyptau aktisinde sonymen birge 2023 jyly 1 mamyr oppozisiya mitingisi qarsanynda - Múhammedkәrimning 29 jәne 30 sәuirde ózin-ózi týsirgen eki viydeosy da aitylady. Memlekettik sarapshy viydeodaghy Múhammedkәrimning sózderinde "ekstremistik iydeya men kózqarasty nasihattau belgileri bar" dep tújyrym jasaghan.
Al advokaty Ghalym Núrpeyisov qúqyq qorghau úiymyna atalghan viydeolarda Múhammedkәrim "Qazaqstandaghy sayasy oqighalar jóninde aitqan, bary sol" degen.
Duman Múhammedkәrim Qazaqstanda "beybit jiyn ótkizu tәrtibin búzdy" degen aiyppen de birneshe ret әkimshilik jazagha tartylghan. 2023 jyldyng 21 nauryzy men 22 mausymy aralyghynda ol "kóshege shyghugha niyet bildirgeni ýshin" 75 kýn әkimshilik qamauda otyrghan, dep jazdy úiym.
Derekkózi: centralasian.org
Abai.kz
