Beysenbi, 31 Qazan 2024
Janalyqtar 3463 0 pikir 14 Qarasha, 2013 saghat 09:34

"Jetisudyng jelmayasy"

Belgili qalamger, aqyn Esenqúl Jaqypbek 60 jasqa qaraghan shaghynda dýniyeden ótti.  Ol 1954 jyly 10 aqpanda Almaty oblysy, Jambyl audanyndaghy Birlik auylynda dýniyege kelgen. Marqúm songhy jyldary Jambyl audandyq «Atameken» gazetining bas redaktory bolyp qyzmet etti. «Bastau», «Aghymnan jarylamyn», «Biz ekeumyz», «Jerine tabyn», «Bizding elding jigitteri», «Esil dýniye-ay!», «Jan qissa», «Búl jazda óter», «Tau basynda kәri qar», «Sarghayghan sary tereze» atty kitaptary jaryq kórgen.

Esaghang dese eng aldymen eske týsetini – «Bizding elding jigitteri – jigitterding tóresi» deytin ólen. Ár qazaqtyng jýreginen oryn alghan osynau әn sózi turaly jurnalist Qanyshayym Baydauletting búrynyraqta jaryq kórgen «Bizding elding jigitteri – jigitterding tóresi» maqalasyn nazarlarynyzgha úsynyp otyrmyz.

Belgili qalamger, aqyn Esenqúl Jaqypbek 60 jasqa qaraghan shaghynda dýniyeden ótti.  Ol 1954 jyly 10 aqpanda Almaty oblysy, Jambyl audanyndaghy Birlik auylynda dýniyege kelgen. Marqúm songhy jyldary Jambyl audandyq «Atameken» gazetining bas redaktory bolyp qyzmet etti. «Bastau», «Aghymnan jarylamyn», «Biz ekeumyz», «Jerine tabyn», «Bizding elding jigitteri», «Esil dýniye-ay!», «Jan qissa», «Búl jazda óter», «Tau basynda kәri qar», «Sarghayghan sary tereze» atty kitaptary jaryq kórgen.

Esaghang dese eng aldymen eske týsetini – «Bizding elding jigitteri – jigitterding tóresi» deytin ólen. Ár qazaqtyng jýreginen oryn alghan osynau әn sózi turaly jurnalist Qanyshayym Baydauletting búrynyraqta jaryq kórgen «Bizding elding jigitteri – jigitterding tóresi» maqalasyn nazarlarynyzgha úsynyp otyrmyz.

Aytystyng aqtangeri, qolyna ýkili dombyra men qauyrsyn qalamdy alma-kezek ústaghan lirik aqyn Esenqúl Jaqypbekting «Bizding elding jigitteri» óleni sekseninshi jyldardyng ayaghy, toqsanynshy jyldardyng basynda jazylypty.
Sol jyldary әnshi-kompozitor Jәken Omarovtyng basyna bir qiyn is týsip, Jam­byl audanynyng Qanybek, Kenes, Qapan, Esmahan,Tilektes, Áben, Oryntay syndy ruhy biyik, birligi myqty jigitteri kómek qolyn sozyp, tyghyryqtan alyp shyghady. Ishinde «Jetisudyng jelmayasy» Esenqúl Jaqypbek te bar. Kýrmeui qiyn is jogharyda atyn atap ótken jigitterding arqasynda sheshilip, jany qinalghannan әri rizashylyqtan alay-dýley kýy keshken Jәken Omarov Esenqúl Ja­qyp­bekting ýiining aulasynda otyryp, «Esa­gha, eger men basqa jerde bolsam, taghdy­rym­nyng ne bolatynyn bir Qúday biledi. Sizding elding jigitterining sharapatyn kórdim. Sizding elding jigitterine degen alghysymdy qalay jetkizsem eken, jaqsylyghyn qalay qay­tara­myn?» dep súraydy. Sonda aqyn «Sening «Sizding elding jigitteri» degen sózing әdemi eken. Men «Bizding elding jigitteri» degen óleng shygharayyn, sen soghan әn jaz» deydi. Sóitip, jarty saghattyng ishinde jana tuyn­dynyng túsauy kesiledi.
Bastapqyda óleng mәtininde:
– Olar jayly bilging kelse, ortasyna kirip kór,
Solar jýrgen joldarmenen dәting bolsa, jýrip kór.
Erte tuyp, esh zamannyng mandayyna syimaghan,
Qayran bizding Qarasay men Qanybektey jigitter, – degen joldary bolghan eken. Ándi sol eldegi aituly azamat, ónerli ji­gitterding biri Aqan Ábduәlining oryndauynda alghash tyndaghan Qanybek, «Búl әn mening jeke basyma emes, jauyryny qaqpaqtay, jú­dyryghy toqpaqtay, qazaqtyng barlyq jaq­sy jigitterine arnaluy tiyis» dep óz atynyng ataluyna qarsy bolady. Sol jerde Esenqúl Jaqypbek sol shumaqtyng songhy jolyn «Qayran bizding qasiyetti qara narday jigitter» dep qolma-qol ózgertip beredi.
– Ókinishtisi, kóp úzamay, Qanybek batyr kisi qolynan qaza tapty. «Erte tuyp, esh zamannyng mandayyna syimaghan» dep tiri kezinde ólenmen ýkim shygharyp qoyghan siyaqtymyn. Bizding mandayymyzgha syimay ketti. Ol ómirden ótkennen keyin «Qanybek batyrgha» degen әri arnau, әri joqtau ólenim jazyldy.
Suyqqa da týsip kórgen – Qanybek,
Ystyqqa da týsip kórgen – Qanybek.
Astyndaghy jalghyz atyn jayaugha,
Jayau qalyp, týsip bergen – Qanybek!
Maqtaghangha til jetpeytin – Qanybek,
Aqtaghangha syn jetpeytin – Qanybek!
Ómirindi satyp alsaq Alladan,
Bir kýnine qún jetpeytin – Qanybek!
Bir myng jylda jalghyz ret tuylyp,
Búl ómirden kýnde ótpeytin – Qanybek!
Asqaqtyghyn ruhynyng ólsheuge,
Aspandaghy shyng jetpeytin – Qanybek!
Eki dýniye: O jaq penen bú jaqta,
Esimizden bir ketpeytin – Qanybek! – dep keledi. Jalpy, ólendi qazaqtyng balasyn, qazaqtyng jigitterin qayrau dep týsingen dúrys, – deydi Preziydent stiypendiyasynyn, «Enbektegi erligi ýshin» medalining iyegeri, «Mә­deniyet salasynyng ýzdigi» Esenqúl Jaqypbek.
Sonymen, tuyndynyng jazylghanyna jiyr­ma jyldan asa uaqyt ótipti. «Bizding elding jigitteri» әr jyldary Jәken Omarov, Aqan Ábduәli, Dosymjan Tanatarovtardyng oryndauymen taraldy. Solardyng ishinde túraqty týrde tastamay aityp kele jatqan jәne ózining jeke әn jinaghyna engizgen – әnshi-jyrshy, Memlekettik «Daryn» jas­tar syilyghynyng laureaty, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri Aqan Ábduәli.

Bizding elding jigitteri
Bizding elding jigitteri – jigitterding tóresi,
Solar jayly aghayyn-júrt, ne bilesing sen osy?
Olar jayly aitylmaydy biyik-biyik minbeden,
Óitkeni olar –aqiqat pen shyndyq sózding jebesi.

Bizding elding jigitteri – jigitterding tóresi,
Bizding elding jigitteri – úly múhit kemesi.
Osy júrttan baq pen Qyzyr qashpasa eken dep tilep,
Osal jerin týzep jýrgen bizding elding shegesi.

Bizding elding jigitteri – jigitterding syrttany,
Keshegi ótken aqyndar men batyrlardyng úrpaghy.
Erte tuyp, esh zamannyng mandayyna syimaghan,
Óz elining últany men óz elining súltany.

Olar jayly bilging kelse, ortasyna kirip kór,
Solar jýrgen joldarmenen dәting bolsa, jýrip kór.
Erte tuyp, esh zamannyng mandayyna syimaghan,
Qayran bizding qasiyetti qara narday jigitter.

 Abai.kz

 

 

0 pikir