Býginde «jasyl ekonomikagha» kóshu, energiyalyq tiyimdilikti kóteru, jel, su, kýn energiyalary arqyly taza ekologiyalyq quat kózderin alugha qol jetkizu ózekti mәselelerding biri bolyp otyrghandyghy belgili. Búl ýshin mýmkindik elimizding bar­lyq ónirlerinde bar.

2040 jylgha qaray elektroenergiyagha degen әlemdik súranys 70%-gha artady dep kýtilude. Sonymen birge damyghan elderding taza energiyany kóptep paydalana bastaghanyna qarap, tiyimdiligi mol ekenin kóruge bolady, al, ekonomikasy janartylmaytyn, tabighy resurstardy óndiruge negizdelgen damushy elderding tabysy qysqara týsude. Damyghan elderding basym kópshiliginde  balamaly energetikagha qatysty baghdarlamalar jasalyp jatyr jәne jýzege asyryluda.

BÚÚ-nyng bastauymen alghash ret «túraqty damu» konsepsiyasy úsynyldy. Túraqty damu maqsattary – elding órkendeuine baghyttalghan órshil maqsattardyng jiyntyghy bolyp tabylady. Preziydent Qasym-Jomart Toqaev óz Joldauynda atap ótkendey, Qazaqstan damuynyng negizgi mindetterine Túraqty damu maqsattary ayasynda jýrgiziletin júmystar birinshi kezekte atqaryluy tiyis. Túraqty damu maqsattary (TDM)» — búl Birikken Últtar Úiymyna mýshe memleketter 2030 jyldyng sonyna deyin qol jetkizuge baghyttalghan maqsattardy qamtityn әmbebap әreketke shaqyru.Túraqty damu maqsattarynyng ishindegi 7-maqsat: «Qymbat emes, senimdi, túraqty jәne zamanauy energiya kózderining barlyghy ýshin jappay qoljetimdiligin qamtamasyz etu» ekenin algha tartqym keledi.

Energetikalyq qorlardy ýnemdeu, óndiristing quattylyghyn arttyru, qorshaghan ortany qorghau – XXI ghasyrdyng eng basty, ­kezek kýttirmeytin ­problemasy. Múnyng sebebi, dýniyejýzi boyynsha halyq sanynyng kóbengi, soghan sәikes olardyng tútynatyn túrmystyq energiyasynyng artuy, yaghny óndiris oryndarynyng paydalanatyn energiya quatynyng ósui, auyl sharuashylyghynda jerdi iygeru mәdeniyetining algha basuyna oray energiya tútynudyng jogharylauy, tipti, mal kýtimi ýshin de energiya kózin joghary dengeyde qoldanu dәstýrli energiyanyng jetimsizdigin der kezinde sheshudi talap etude.

Energiyany tútynudyng әlem boyynsha artuy, әriyne, energiya kózining potensialyna, naqtylay týssek, dәstýrli jerasty qazbalarynan alynatyn otyn qoryna tәueldi. Al ol jyl sayyn kemude. Ghalymdardyng zertteui boyynsha jerasty otyn qoryn saqtaudyng birden bir joly – janartylmaly (keyingi kezderi – balamaly degen termin qoldanuda) energiya kózderi – kýn, jel, jer­asty jyly suy, múhit sularynyng tasuy jәne qaytuy, biomassa quattaryn paydalanu bolyp sanalady. Bilimdi, sapaly kadrlar Otanymyzdaghy asa  bay, tegin kýn, jel, su, t.b. energiya kózderin paydalanyp memleketimizding ekonomikasyn bayytugha, ekologiyasyn jaqsartugha yqpal etip, sóitip, shet elden tәuelsiz bolatyn quatty energetikalyq qondyrghylar elimizding bolashaghyna júmys istep, júrtymyzdyng mereyin arttyrary kýmәn tughyzbaydy.

Bazilova A.A.,

Ál-Faraby atyndaghy QazÚU Zang fakuliteti qylmystyq qúqyq, qylmystyq is jýrgizu jәne kriminalistika kafedrasynyng  agha oqytushysy

Abai.kz