Rasynda adamzat ýshin auadan keyingi qajettilik suda. Susyz tirshilik tyghyryqqa tirelip, joyylu qaupi tónedi. Al su – shekteuli resurs.

Qazir әlem elderi arasynda onyng kózin iyelenu ýshin kýres shiyelenisip, keybir aimaqtarda geosayasattyng asa manyzdy faktoryna ainalyp keledi. Býginde su qorynyng problemasy eng ótkir bolyp otyrghan aimaq – Afrika jәne Ortalyq Aziya. Onyng ishinde Qazaqstannyng jaghdayy – óte kýrdeli.

Eldegi su resursynyng 40% astamyn qúraytyn Ertis, Ile, Syrdariya, Jayyq, Tobyl, Esil jәne Shu sekildi elding bas ózenderi kórshi Resey, Qytay, Tәjikstan, Qyrghyzstannan bastau alady. Qazaqstan su resursy tapshy elder sanatyna jatady. Geografiyalyq túrghydan alghanda, bizde tabighy su qory óte az jәne negizgi su resursynyng kózi shekaralas memleketter aumaghynda ornalasqan. Soghan qaramastan, biz barlyq qoljetimdi su resursyn beybereket jәne ýnemsiz paydalanyp otyrmyz.

BÚÚ mәlimetinshe, býginde 2,2 milliard adam taza auyz sugha qol jetkize almay otyr. Sarapshylar elding ekologiyalyq jaghdayy men últtyng әleumettik әl-auqaty sudy oryndy tútynugha tikeley baylanysty ekenin aitady. Ortalyq Aziyanyng basqa respublikalarymen salystyrghanda Qazaqstan sudy eng kóp tútynatyn elder qataryna kiredi. Derekterge sәikes, Qazaqstandaghy taza sudyng qory 539 tekshe shaqyrymdy qúraydy. Múnyng 190 tekshe shaqyrymy el aumaghyndaghy kólderde, 95 tekshe shaqyrymy su qoymalarynda, 101 tekshe shaqyrymy ózenderde, 95 tekshe shaqyrymy jer astynda, 58 tekshe shaqyrymy taular basyndaghy múzdaqtarda shoghyrlanghan.

Elimizge syrttan keletin sular negizinen ózender arqyly qalyptasady. Ghalymdardyng zertteuinshe 2025 jylgha qaray su tapshylyghyn kóretin adamdardyng sany 5,5 milliardqa deyin ósedi dep boljanuda. Búl – әlem halqynyng ýshten eki bóligi auyz sugha zәru bolady degen sóz. Songhy jyldary jer betindegi halyq sanynyng kóbengimen әlemde su tútynu kólemi de úlghayghan. Dýniyejýzilik su jónindegi komissiyanyng mәlimetine sýiensek, býginde әr adam kýnine 20-50 litr su qúrtady eken. Sonday-aq әlemning 28 elinde milliardqa juyq adam osy ómirlik manyzdy resursqa qol jetkize almay otyr. Al 2,5 milliardqa juyq adam ortasha nemese auyr su tapshylyghyn sezude.

Birikken Últtar Úiymynyng mәlimetterine sýiensek, әlem halqynyng jartysyna juyghy su tapshylyghyn sezinedi. Sarapshylardyng aituynsha, jer betinde 780 millionnan astam adam taza auyz sugha qol jetkize almay otyr. Al 1,7 milliard adam túshy su kózderine zәru. Álemde jyl sayyn taza sudyng joqtyghynan, sonyng saldarynan bolatyn antisanitariyadan myndaghan adam kóz júmady. Onyng kóbi – balalar. Sol sebepti de, «Túraqty damu maqsattary» 6-maqsaty su mәselesi. Yaghniy,әlem boyynsha su mәselesi ózekti.

Jasandy su kózderin, onyng ishinde shahta qúdyqtary men su jinau únghymalaryn salu esebinen Qazaqstannyng jayylym aumaqtaryn sumen qamtamasyz etudi jaqsartu qajet. Ónerkәsipting sudy kóp qajet etetin salalarynda ainalymdy jәne túiyq sumen jabdyqtau jýiesin engizu jәne kommunaldyq sharuashylyq obektilerin, onyng ishinde jerasty sulary esebinen basym túraqty sumen jabdyqtaudy qamtamasyz etu asa manyzdy mәselening biri.

Jaynaq Aydar,

әl-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining zang fakuliteti Memleket jәne qúqyq teoriyasy men tarihy,konstitusiyalyq jәne әkimshilik qúqyq kafedrasynyng oqytushysy.

Abai.kz