Jasyryp qaytemiz, túmau tiygizip alsaq ta, әkimnen kórip ýirengenbiz býgingi kýni. Jә, bú jayly keyinirek, al qazirgimiz:

Kenshiler qalasyndaghy múqym respublikagha «ataghy» jayylghan belgili «Besoba» túrghyn ýy keshenining jyry biylghy jylqy jylynda da jalghasyn tabatyngha úqsaydy. Bauyrjan ÁBDIShEV degen azamat osy qalanyng әkimi bolyp túrghan tústa bastalghan «Besoba» hikayasy Baukeng oblys әkimi bolghan kezde de bite qoymady. Qalay bolghan kýnde de, esh jasyratyny joq, osy bir «Besobasy» qúrghyry Baukenning bas auruyna ainalghan siyaqty. NEGE?

Az sóilep, kóp is tyndyrudy әdetke ainaldyrghan Ábdeshovtin... basqasy basqa, jergilikti kópshilikting kónilinen shyghyp kele jatqany tipti de jasyryn emes. Óitkeni Bauken... aitpaydy, al aita qalsa, aitqandaryn әlbette isteydi. Halyq osyndaydy jaqsy kóredi emes pe! Mәselen, «Besobada» ýilerinen aiyrylghandargha eki myng on ýshinshi jyldyng sonyna deyin pәter tiyedi» dep aitty ma әkim Ábdishev? Aytty. Aytylghan sóz aitylghan jerinde qaldy ma? Qalghan joq, óitkeni «dalada qalghandar» jap-jana pәterlerge qol jetkizdi. Osymen «Besobanyn» yryn-jyrynyna nýkte qoyylsa da bolar edi, jo-joq, jaryqtyqtyng jyry qayta qozghaldy. Soghan qaraghanda, «Besobanyn» ainalasyndaghy gói-góy jylqy jylyn da jauyr qylatyn týri bar.

Jasyryp qaytemiz, túmau tiygizip alsaq ta, әkimnen kórip ýirengenbiz býgingi kýni. Jә, bú jayly keyinirek, al qazirgimiz:

Kenshiler qalasyndaghy múqym respublikagha «ataghy» jayylghan belgili «Besoba» túrghyn ýy keshenining jyry biylghy jylqy jylynda da jalghasyn tabatyngha úqsaydy. Bauyrjan ÁBDIShEV degen azamat osy qalanyng әkimi bolyp túrghan tústa bastalghan «Besoba» hikayasy Baukeng oblys әkimi bolghan kezde de bite qoymady. Qalay bolghan kýnde de, esh jasyratyny joq, osy bir «Besobasy» qúrghyry Baukenning bas auruyna ainalghan siyaqty. NEGE?

Az sóilep, kóp is tyndyrudy әdetke ainaldyrghan Ábdeshovtin... basqasy basqa, jergilikti kópshilikting kónilinen shyghyp kele jatqany tipti de jasyryn emes. Óitkeni Bauken... aitpaydy, al aita qalsa, aitqandaryn әlbette isteydi. Halyq osyndaydy jaqsy kóredi emes pe! Mәselen, «Besobada» ýilerinen aiyrylghandargha eki myng on ýshinshi jyldyng sonyna deyin pәter tiyedi» dep aitty ma әkim Ábdishev? Aytty. Aytylghan sóz aitylghan jerinde qaldy ma? Qalghan joq, óitkeni «dalada qalghandar» jap-jana pәterlerge qol jetkizdi. Osymen «Besobanyn» yryn-jyrynyna nýkte qoyylsa da bolar edi, jo-joq, jaryqtyqtyng jyry qayta qozghaldy. Soghan qaraghanda, «Besobanyn» ainalasyndaghy gói-góy jylqy jylyn da jauyr qylatyn týri bar.

Bireu biler, bireu bilmes – qúlap qalghan «Besobanyn» ornynda «Shapaghat» degen jana túrghyn ýy kesheni payda boldy. Alayda «Besobada» bastalghan baqytsyzdyq býgingi «Shapaghatta» da oryn ala bastady. Alla betin aulaq qylsyn, ýy qúlaghan joq múnda. Áytse de adam óldi. Álde óltirdi. Bú jaghyn bile almadyq. Bilgenimiz – «Shapaghat» túrghyn ýy keshenining qúrylysyna tikeley me, ya janama ma – qatysy bar «Dizayn Injiniring» firmasynyng diyrektory el aman, júrt tynyshta asylyp ólipti. «Besobanyn» qúlap qalghan ýiindisin audaryp-qoparyp jýrip, kenetten opat bolghan qarapayym júmysshynyng ólimin kópshilik úmyta qoymaghan bolsa, búl endi ekinshi mәrte oryn alyp otyrghan adam ólimi. «Besoba» territoriyasyndaghy. Oqyrmandarymyz úmytpaghan bolsa, atalghan aumaqtaghy kóp qabatty túrghyn ýiler qúrylysyn jýrgizip jatqan qúrylys firmalarynyng biri – astanalyq «OTAN» degen jauapkershiligi shekteuli seriktestik turaly jazghan bolatynbyz ótken jyldyng sonyna qaray. Býgingi әngimemiz taghy da osy «Otannyn» tónireginde bolmaq. Jasyratyny joq, osy kýni «sinbire almay qalsaq» ta sotqa jýgiretin boldyq qoy, sol siyaqty, jana bastalghan jylqy jylynyng alghashqy aiynyng bituine túp-tura segiz kýn qalghan kezde «OTAN» firmasynyng ýstinen sotqa aryz týse qaldy. Aryzda kórsetilgendey, «OPTIMALNYI» degen JShS-ning basshylyghy «OTAN»-dy jazghyrady, jalgha alghan ekskavatordyng naqty kólemi 1 million 330 myng tenge bolatyn aqshasyn tólemey otyr dep. «Otannyn» diyrektory Baqtiyar Shahmanovtyng aitqandaryna sener bolsaq, aiqay-shudyng epiysentrine ainalyp otyrghan ekskavatordy jalgha alghan firma – «Dizayn Injiniring» firmasy kórinedi. Al búl firmanyng diyrektory asylyp ólgen. Nemese asyp óltirgen, osydan onshaqty kýn búryn – bú jaghyn endi tiyisti oryndar anyqtay jatar. «Ekskavator men «Optimalinyi» degen JShS turaly birinshi ret estip otyrmyn, - deydi aqparat qúraldaryna aitqan әngimesinde Baqtiyar Shahmanov, - men «Optimalinyi» degen JShS-men eshqanday da kelisim-shart jasasqan joqpyn, mende tek kanalizasiya qúbyrlaryn tóseytin «Dizayn Injiniring» degen «subpodryadchiyk» JShS ghana boldy. Biz osy firmagha jalpy kólemi on bir million tengedey aqsha tóledik, sonyng ózinde búl firma atqarugha tiyisti júmysynyng 30 payyzyn ghana oryndap ýlgerdi. Mening oiymsha, aitylyp otyrghan ekskavatordy osy firma jalgha alghan boluy mýmkin, alayda múnyng da naqtysyn bilmeymin. Anyghyna kelgende, osy jerde júmys istep jatqan әrbir «genpodryadchiktin», al búlar baqanday tórteu, óz «subpodryadchikteri» bar, sondyqtan bir nәrseni tolyqtay týsinu búl jerde esh mýmkin emes..»

«Otan» firmasy diyrektorynyng aituyna qaraghanda, kanalizasiya qúrylysy ýshin bólingen aqshany «Dizayn Injiniring» firmasynyng qanday maqsatqa júmsap jibergenin eshkim bilmeytin kórinedi. Qúrdymgha ketken qarjynyng qaytyp ainalyp oralaryna endigi eshkimning de senimi joq. «Kanalizasiya qúrylysynyng óz merziminde ayaqtaluy ýshin jetpey jatqan qarjyny men jeke óz qaltamnan shygharugha mәjbýr boldym, - deydi Baqtiyar Shahmanov alaqanyn jayyp, - al endi búl aqshanyng qaytarymyn kimnen súraymyn, eshkim joq qoy! Firma diyrektorynyng asylyp ólgenine mine, eki aptadan asyp ketti. Al onyng orynbasarlary... tipti júmysshylary aidyn-kýnning amanynda joq bolyp ketti. Olardyng qayda ketkenin de eshkim bilmeydi. Telefon trubkalaryn da eshkim kótermeydi. «Adam joq bolsa, problema da joq» deushi me edi... qalay edi? Men әriyne, týsinemin, adam ólimi – tragediya, alayda firmada odan basqa da adamdar bar emes pe?! Býgingi kýni mening zangerlerim dәl osy mәsele boyynsha júmys istep jatyr, tipti, búl is sotqa deyin jetui de mýmkin...»

IYә, shyryldaghan dauysy shartarapty sharlap ketken Shahmanovty da týsinuge bolady, qansha degenmen de qaltasynan shyqqan qarjynyng qaytarymy bolmaytynyn sezetin siyaqty. Áytse de kim bilipti? Ázirge «Dizayn Injiniring» diyrektorynyng beymezgil ólimi jauaby tabylmaghan súraqtar sanyn tym-aq kóbeytip túr. Álbette, búl mәseledegi songhy nýkteni qúzyrly oryndar qoyatyn bolady desek te, ekskavator dauy men qúrdymgha ketken qarjy mәseleleri, sonymen birge resmy týrde tirkelse de, naqty meken-jaylarynda tiri jannyng tirshiligi bayqalmaytyn «Dizayn Injiniring» pen «Optimalinyi» firmalarynyng tang qaldyrar typ-tynysh tirlikteri de týrli-týrli túnghiyq oilargha jeteleydi. Qysqasy, túrghyn ýy qúrylysy bar, al aqsha joq.

Bәrin aita ta, birin ait – ótken jyly ÁBDIShEV aitty da, aitqanyn oryndady, yaghny «besobalyqtar» baspanasyz qalghan joq. Jylqy jylynyng basyn jyly pәterlerde bastap jatyr. Al biraq daudyng basy Dayrabaydyng kók siyrynan emes, «Besobadan» bastalghan bolatyn, sóitip mine... endigi kezek «Shapaghatqa» jetti. Sottasumen, yryn-jyryng toptasumen salynyp jatqan túrghyn ýy keshenderining kepiyeti aldaghy uaqytta taghy da «Besobanyng kebin kiymese ne qylsyn?! Búghan da endi әkim Ábdishev aralasugha tiyis pe? ÁLBETTE. Óitkeni bizder «aua rayynyng búzyluyn» da Ábdishev siyaqty әkimderden kórip ýirengenbiz ghoy! Qaytemiz, biz sondaymyz endi?!

AL OSY KEZDE... qaraghandylyq búrynghy kenshiler premier-ministrge ótinish aitty – «bizdi «bespredelden» qorghanyz» dep. Mәselening mәnisi mynada: ataqty «Arselor Mittal Stiyl» kompaniyasy «Gippokrat» degen jekemenshik firmamen kelisim-shart jasasqannan keyin kenshilerding medisino-sanitarlyq bólimshesi regressnikterdi tegin emdeuden bas tartty. Yaghni, mýgedek kenshilerdi ómir-baqy tegin emdep kelgen bólimshe  bir-aq kýnde búlardan aqy talap ete bastady. Mysaly, jay ghana kenes beru qúny 4500 tenge bolsa, kardirogramma – 1700 tengege jetti. «Árbir regressnik eng az degende jylyna eki ret  emdeu kursynan ótuge tiyisti, - delingen mýgedek kenshilerding premierge jazylghan ótinish-hattarynda, - sondyqtan bizder kompaniya әkimshiligining ózining mýgedek qyzmetkerlerining emdeu-sauyqtyru jónindegi is-sharalaryn kommersiyalyq negizdegi medisinalyq firmada ótuge tiyisti delinetin sheshimining ózgertiluin talap etemiz..»

- Aytylyp otyrghan medisinalyq bólimshening qúryltayshysy biz, yaghny ózimiz bolghan kezde de bizder kenshilerge aqyly qyzmet kórsetetinbiz, biraq regressnikterge kórsetiletin medisinalyq emdeu-sauyqtyru sharalary tegin bolatyn, - deydi búl mәsele jóninde «QORGhAU» kәsipodaq úiymynyng tóraghasy Marat Mirgayazov. – Regressnikter degenimiz – bizding óz adamdarymyz emes pe! Olardy emdeu mәselesi atam zamannan beri tegin bolatyn. Alayda býgingi kýni kórip otyrghanymyzday, «Gippokrat» dep atalatyn jekemenshik medisina firmasy kenshilerdi emdeu arqyly aqsha tabugha kelgen bolsa, búl qalay sonda? Búl mýlde kónilge qonymsyz mәsele ghoy!

IYә, «Arselor» – «Arselor» bolghaly aiqay-shudan ainalasy bosamaghan kenshiler ónirinde taghy bir ózekti mәsele tikireyip – «jer astynan jik shyqty, eki qúlaghy tik shyqtynyn» kebin kiydi. Resmy mәlimetterge kóz jýgirtetin bolsaq, aidaladaghy POLShA memleketinde ómir sýrip jatqan VYPIH degen azamat ghayyptan tayyp... «ArselorMittalTemirtau» kompaniyasynyng әkimshilik diyrektory bolyp qyzmetke kele qalypty. Mine, osy myrza kelgeli beri kompaniyanyng medisinalyq bólimshesi janasha júmys istey bastaghan. Aqyly negizde. Mýgedeksing be, basqasyng ba – bәribir, aqshasyn tóle de, emdel. Áytpese, ólmeseng – ómirem qap! Osyghan sayady Vypih myrzanyng ústanymy. «Gippokrat» firmasy diyrektorynyng orynbasary Indira Madiyarova hanymnyng búl mәseledegi pikiri mýlde basqasha. «Bizding kórsetip jatqan qyzmetimizding sapasyna baylanysty bir de bir ret aryz-shaghym bolghan emes, - deydi ol kisi, - senimdi basqaru kelisim-shartynda «ArselorMittalTemirtau» kompaniyasynyng regressnikterine kórsetiletin qyzmet týrleri naqty kórsetilgen, al atalmysh kompaniya emdeu-sauyqtyru sharalarynyng barlyghyn birdey tólep otyrghan joq... ótken jyly bizding firmanyng ýgit brigadasy kompaniya júmysshylaryn arnayy aralap, olardyng bizge jazylularyn ótingen edi. Kenshilerding kópshiligi bas tartty. Mysaly, býgingi kýni stasionargha 53 kenshi men 32 regressnik kelip týsti. Búlardyng barlyghy da memlekettik tapsyrys esebinen emdelip jatyr, yaghny olargha tólenetin aqsha respublikalyq budjetten tólenedi. Tiyisti tólemaqysyn, әriyne, kelisim-shart negizinde «ArselorMittalTemirtau» da tóleydi, biraq ol tek kәsiby bayqau (profosmotr) ýshin ghana tóleydi. «Gippokrat» firmasy, әdilin aitu kerek, biznespen ainalysady, sondyqtan emdelu is-sharalary ýshin aqyny kim tóleydi – memleket pe, әlde «ArselorMittalTemirtau» ma, bәribir. Bizde tipti regressnikti kýndizgi stasionargha alugha da mýmkindik bar, eger oghan júmsalatyn aqshany әriyne, memleket tólep jatsa...»

Mine, әzirge osy ghana. Az emes әriyne. Óitkeni «ArselorMittalTemirtau» óz mýgedekterining bolashaghyn óz iyghynan alyp, memleketting arqasyna audara saldy. Shiyelenisip túrghan mәsele. Shiyelenispese – premierge hat jazar me edi regressnikter? Al memlekette aqsha kóp emes... Lakshmy Mittaldiki siyaqty.

Premier ne deydi eken endi?

Qaraghandy.

Abai.kz