(«Jylantóbe» men «Jansebil»)

Bir kezde biz jazu әlemindegi jalghyz-aq Jýsipbekti biletin edik. Qazaq prozasynyng kóshin bastaghan әigili Jýsipbekting ardaqty atyn aqtaytyn zaman әli de qyr astynda jatqan-dy. Sóitip, ol dәuirde әdebiyetimizdegi bas Jýsipbekting esiminen de, enbeginen de habarsyzdau bolatynbyz. Áriyne, emis-emis estigenimiz bar, biraq jetkilikti mәlimetimiz joq-ty. Óitkeni oqugha Alash arystary aqtalardan anaghúrlym búrynyraq týskenbiz.

Esesine bas Jýsipbekti jete bilmesek te, jas Jýsipbekti jaqsy tanydyq. Ózimiz qúralpy jigit. Jetisu jaqtyng úlany. Sondyqtan osy aqjoltay kezenge deyin óz Jýsipbegimizdi oqydyq. Jazghanyn qalt jibermedik.

Bizden eki-aq jyl búryn uniyversiytetke ilinipti. Student kezinde «Jalyn» jurnalynda «Jylantóbe hikayasy» degen ghalamat әngimesi jaryq kórdi. Álde qyryq ret, әlde jýz ret oqyghan shygharmyn. Biraq oghan qyryq qaytara oqyghanymdy aitqan joqpyn. Jogharghy kurs studentining aldynda ózimshe sabyrly bolugha tyrystym. Endi keremet! Suretteui súmdyq. Qúddy besikten beli shygha sala bir top jylanmen oinap óskendey, qinalmay jazady. Belin kýnde qayys belbeumen emes, iyrelendegen jylanmen buyp jýrgendey erkin kósiledi. Qysqasy, tórt ayaghyn teng basqan әngime. Solay bolatyn reti de bar sekildi. Bala kezinde Jýkendi abaysyzda jylan shaghyp alghan ba, әlde bizding Jýkeng bayqamay jylandy shaghyp alghan ba, sonday bir әngimeni estidim-au deymin, úmytpasam...

Býginde qazaqtyng qarymdy qalamgerlerining qatarynda túrghan Jýsipbekting shygharmalaryn týgelge juyq oqydym. Ol suretker retinde shyrqau biyikke shyqty. Biraq men ýshin myna «Jylantóbenin» orny bólek. Bәlkim, jas kezde aldymen zer salghannyng әseri shyghar. Bәribir osy Jýkenning әigili әngimesinde bederli beynelengen ordaly jylan qazaqtyng kórkem prozasyna oilanbay olja salghysy kelgen biraz balany әdebiyetting aulasynan aulaghyraqqa quyp tastady. Ishinde biz de kettik...

* * *

Ol osynday jap-jas kezinde-aq qoltanbasy qalyptasqan, qalamy qatayghan qalamgerge ainaldy. Jýsipbek Qorghasbekting otyzgha tolmay túrghanda eldi eleng etkizgen taghy bir shygharmasy – «Jansebil». Búl dýniyesi de jappay oqyldy. Oqyghanyng ne, jas qalamger «Jansebil» sekildi tórt qúbylasy teng dýniyeni ómirge әkelip, júrtqa jappay jattatty. Jattatqanyng ne, sol «Jansebil» kóp úzamay ekrangha jol tartty. Osy әngimening negizinde qazaqtyng asa daryndy rejisseri Ayaghan Shәjimbay týsirgen ataqty filim ýlken de, kishi de bas almay kóretin halyqtyq kinokartinagha ainaldy. Jýsipbek Qorghasbek pen Ayaghan Shәjimbay tandemi kinozalgha kelgenderdi jipsiz baylady.

Keyde filimning danqy kórkem dýniyeni basyp ketip, birte-birte úmyttyra bastaytyny bar. Búl «Jansebil» ondaydan aman. Qaghazdaghy «Jansebil» de, ekrandaghy «Jansebil» de birge órkendep keledi. Jýsipbek pen Ayaghannyng esimi ýnemi qatar atalady. Osynday baqtyng bәrin arnasynan aspay, qanasynan taspay kótere aldy bizding Jýsipbek dosymyz.

Dәl osy shygharma shet tiline audarylsa, adam aitqysyz tabys әkeler edi. Jýsipbekting prozasy jyl ótken sayyn qay qyrynan da óse týsti. Jedel jetildi. Tez biyiktedi. Ghabit Mýsirepov aitqanday, soqyr kóretindey, sanyrau estiytindey etip jazdy. Remarkting shirigen alma men jughan kirding iyisin múryngha keltiretini sekildi, Jýsipbekting tuyndylarynan da keyipkerlerining aiqay-úiqayy, dybys-sybysy anyq estilip túrady. Tipti keybir personajdary onyng uysynan shyghyp, yrqyna baghynbay, elding arasyna erkin enip ketetini bar. Búghan tek qana quanu kerek. Demek, búl – ómirding óz beynesin keyiptedi degen sóz.

* * *

Jaqsy jazushy ekendigine qosa, kenpeyil de kәsiby kórshi... Kóp jyl bir ýide túrdyq. Balalarymyz birge ósti. Jýkenning Quanyshy men bizding Baqytjan bir klasta oqydy. Ol turaly keyinirek...

Bir kezde «Leninshil jasta» ma, «Qazaq әdebiyetinde» me, jemisti júmys istep jýrgen Jýsipbekti, symy sala qúlash qara telefondy qolgha alyp, bireumen beymara-a-al sóilesip otyrghan Jýkendi sol mangha sap ete qalghan Shýkir Shahay shirenip túryp suretke tartyp jiberipti. Qanday dúrys bolghan-ey... Tәp-tәuir eskertkish boldy da qaldy.

Jap-jas Jýsipbek...

* * *

Qazir Jýsipbek arnayy telebaghdarlama jýrgizip, bar buynnyng bayraghyn kóterip, jas qalamgerlerding de, jasamys jazushylardyng da shygharmalaryn jiliktep túryp taldap jýr. Dúrys. Sheberding baghasy – ónerding baghasy. Biraq Jýkenning óz shygharmashylyghy taldaudyng syrtynda qalyp barady. Qorghasbekting qorjynyn kim aqtarmaq?! Taldaytyn dýniyening kókesi sonda. Tipti el bolyp taldasaq ta artyq emes. Óitkeni ol janymen jazady. Jýregimen jyljidy. Sanasymen suretteydi. Arghy Jýsipbekting ruhy bergi Jýsipbekke singen de...

Bauyrjan Omarúly

Abai.kz