(«جىلانتوبە» مەن «جانسەبىل»)

ءبىر كەزدە ءبىز جازۋ الەمىندەگى جالعىز-اق جۇسىپبەكتى بىلەتىن ەدىك. قازاق پروزاسىنىڭ كوشىن باستاعان ايگىلى جۇسىپبەكتىڭ ارداقتى اتىن اقتايتىن زامان ءالى دە قىر استىندا جاتقان-دى. ءسويتىپ، ول داۋىردە ادەبيەتىمىزدەگى باس جۇسىپبەكتىڭ ەسىمىنەن دە، ەڭبەگىنەن دە حابارسىزداۋ بولاتىنبىز. ارينە، ەمىس-ەمىس ەستىگەنىمىز بار، بىراق جەتكىلىكتى مالىمەتىمىز جوق-تى. ويتكەنى وقۋعا الاش ارىستارى اقتالاردان اناعۇرلىم بۇرىنىراق تۇسكەنبىز.

ەسەسىنە باس جۇسىپبەكتى جەتە بىلمەسەك تە، جاس جۇسىپبەكتى جاقسى تانىدىق. ءوزىمىز قۇرالپى جىگىت. جەتىسۋ جاقتىڭ ۇلانى. سوندىقتان وسى اقجولتاي كەزەڭگە دەيىن ءوز جۇسىپبەگىمىزدى وقىدىق. جازعانىن قالت جىبەرمەدىك.

بىزدەن ەكى-اق جىل بۇرىن ۋنيۆەرسيتەتكە ءىلىنىپتى. ستۋدەنت كەزىندە «جالىن» جۋرنالىندا «جىلانتوبە حيكاياسى» دەگەن عالامات اڭگىمەسى جارىق كوردى. الدە قىرىق رەت، الدە ءجۇز رەت وقىعان شىعارمىن. بىراق وعان قىرىق قايتارا وقىعانىمدى ايتقان جوقپىن. جوعارعى كۋرس ستۋدەنتىنىڭ الدىندا وزىمشە سابىرلى بولۋعا تىرىستىم. ەندى كەرەمەت! سۋرەتتەۋى سۇمدىق. قۇددى بەسىكتەن بەلى شىعا سالا ءبىر توپ جىلانمەن ويناپ وسكەندەي، قينالماي جازادى. بەلىن كۇندە قايىس بەلبەۋمەن ەمەس، يرەلەڭدەگەن جىلانمەن بۋىپ جۇرگەندەي ەركىن كوسىلەدى. قىسقاسى، ءتورت اياعىن تەڭ باسقان اڭگىمە. سولاي بولاتىن رەتى دە بار سەكىلدى. بالا كەزىندە جۇكەڭدى ابايسىزدا جىلان شاعىپ العان با، الدە ءبىزدىڭ جۇكەڭ بايقاماي جىلاندى شاعىپ العان با، سونداي ءبىر اڭگىمەنى ەستىدىم-اۋ دەيمىن، ۇمىتپاسام...

بۇگىندە قازاقتىڭ قارىمدى قالامگەرلەرىنىڭ قاتارىندا تۇرعان جۇسىپبەكتىڭ شىعارمالارىن تۇگەلگە جۋىق وقىدىم. ول سۋرەتكەر رەتىندە شىرقاۋ بيىككە شىقتى. بىراق مەن ءۇشىن مىنا «جىلانتوبەنىڭ» ورنى بولەك. بالكىم، جاس كەزدە الدىمەن زەر سالعاننىڭ اسەرى شىعار. ءبارىبىر وسى جۇكەڭنىڭ ايگىلى اڭگىمەسىندە بەدەرلى بەينەلەنگەن وردالى جىلان قازاقتىڭ كوركەم پروزاسىنا ويلانباي ولجا سالعىسى كەلگەن ءبىراز بالانى ادەبيەتتىڭ اۋلاسىنان اۋلاعىراققا قۋىپ تاستادى. ىشىندە ءبىز دە كەتتىك...

* * *

ول وسىنداي جاپ-جاس كەزىندە-اق قولتاڭباسى قالىپتاسقان، قالامى قاتايعان قالامگەرگە اينالدى. جۇسىپبەك قورعاسبەكتىڭ وتىزعا تولماي تۇرعاندا ەلدى ەلەڭ ەتكىزگەن تاعى ءبىر شىعارماسى – «جانسەبىل». بۇل دۇنيەسى دە جاپپاي وقىلدى. وقىعانىڭ نە، جاس قالامگەر «جانسەبىل» سەكىلدى ءتورت قۇبىلاسى تەڭ دۇنيەنى ومىرگە اكەلىپ، جۇرتقا جاپپاي جاتتاتتى. جاتتاتقانىڭ نە، سول «جانسەبىل» كوپ ۇزاماي ەكرانعا جول تارتتى. وسى اڭگىمەنىڭ نەگىزىندە قازاقتىڭ اسا دارىندى رەجيسسەرى اياعان ءشاجىمباي تۇسىرگەن اتاقتى فيلم ۇلكەن دە، كىشى دە باس الماي كورەتىن حالىقتىق كينوكارتيناعا اينالدى. جۇسىپبەك قورعاسبەك پەن اياعان ءشاجىمباي تاندەمى كينوزالعا كەلگەندەردى ءجىپسىز بايلادى.

كەيدە ءفيلمنىڭ داڭقى كوركەم دۇنيەنى باسىپ كەتىپ، بىرتە-بىرتە ۇمىتتىرا باستايتىنى بار. بۇل «جانسەبىل» وندايدان امان. قاعازداعى «جانسەبىل» دە، ەكرانداعى «جانسەبىل» دە بىرگە وركەندەپ كەلەدى. جۇسىپبەك پەن اياعاننىڭ ەسىمى ۇنەمى قاتار اتالادى. وسىنداي باقتىڭ ءبارىن ارناسىنان اسپاي، قاناسىنان تاسپاي كوتەرە الدى ءبىزدىڭ جۇسىپبەك دوسىمىز.

ءدال وسى شىعارما شەت تىلىنە اۋدارىلسا، ادام ايتقىسىز تابىس اكەلەر ەدى. جۇسىپبەكتىڭ پروزاسى جىل وتكەن سايىن قاي قىرىنان دا وسە ءتۇستى. جەدەل جەتىلدى. تەز بيىكتەدى. عابيت مۇسىرەپوۆ ايتقانداي، سوقىر كورەتىندەي، ساڭىراۋ ەستيتىندەي ەتىپ جازدى. رەماركتىڭ شىرىگەن الما مەن جۋعان كىردىڭ ءيىسىن مۇرىنعا كەلتىرەتىنى سەكىلدى، جۇسىپبەكتىڭ تۋىندىلارىنان دا كەيىپكەرلەرىنىڭ ايقاي-ۇيقايى، دىبىس-سىبىسى انىق ەستىلىپ تۇرادى. ءتىپتى كەيبىر پەرسوناجدارى ونىڭ ۋىسىنان شىعىپ، ىرقىنا باعىنباي، ەلدىڭ اراسىنا ەركىن ەنىپ كەتەتىنى بار. بۇعان تەك قانا قۋانۋ كەرەك. دەمەك، بۇل – ءومىردىڭ ءوز بەينەسىن كەيىپتەدى دەگەن ءسوز.

* * *

جاقسى جازۋشى ەكەندىگىنە قوسا، كەڭپەيىل دە كاسىبي كورشى... كوپ جىل ءبىر ۇيدە تۇردىق. بالالارىمىز بىرگە ءوستى. جۇكەڭنىڭ قۋانىشى مەن ءبىزدىڭ باقىتجان ءبىر كلاستا وقىدى. ول تۋرالى كەيىنىرەك...

ءبىر كەزدە «لەنينشىل جاستا» ما، «قازاق ادەبيەتىندە» مە، جەمىستى جۇمىس ىستەپ جۇرگەن جۇسىپبەكتى، سىمى سالا قۇلاش قارا تەلەفوندى قولعا الىپ، بىرەۋمەن بەيمارا-ا-ال سويلەسىپ وتىرعان جۇكەڭدى سول ماڭعا ساپ ەتە قالعان شۇكىر شاحاي شىرەنىپ تۇرىپ سۋرەتكە تارتىپ جىبەرىپتى. قانداي دۇرىس بولعان-ەي... ءتاپ-ءتاۋىر ەسكەرتكىش بولدى دا قالدى.

جاپ-جاس جۇسىپبەك...

* * *

قازىر جۇسىپبەك ارنايى تەلەباعدارلاما جۇرگىزىپ، بار بۋىننىڭ بايراعىن كوتەرىپ، جاس قالامگەرلەردىڭ دە، جاسامىس جازۋشىلاردىڭ دا شىعارمالارىن جىلىكتەپ تۇرىپ تالداپ ءجۇر. دۇرىس. شەبەردىڭ باعاسى – ونەردىڭ باعاسى. بىراق جۇكەڭنىڭ ءوز شىعارماشىلىعى تالداۋدىڭ سىرتىندا قالىپ بارادى. قورعاسبەكتىڭ قورجىنىن كىم اقتارماق؟! تالدايتىن دۇنيەنىڭ كوكەسى سوندا. ءتىپتى ەل بولىپ تالداساق تا ارتىق ەمەس. ويتكەنى ول جانىمەن جازادى. جۇرەگىمەن جىلجيدى. ساناسىمەن سۋرەتتەيدى. ارعى جۇسىپبەكتىڭ رۋحى بەرگى جۇسىپبەككە سىڭگەن دە...

باۋىرجان ومارۇلى

Abai.kz