Sәrsenbi, 5 Aqpan 2025
«Soqyr» Femida 203 1 pikir 5 Aqpan, 2025 saghat 16:10

USAID aqshasyz qaldy: Endi «granttaghylar» ne isteydi?

Suret: dw.com saytynan alyndy.

Preziydent Donalid Tramptyng әkimshiligi shet elge kómek kórsetetin baghdarlamalardyng kópshiligin qarjylandyrudy 90 kýnge toqtata túru prosesin bastady, dep habarlaydy Caravan.kz media portaly.

Búl sheshim USAID-tyng Vashingtondaghy shtab-pәterining jabyluyna jәne qyzmetkerlerding bir bóligin aqysyz demalysqa jiberuge әkeldi. Tramp agenttikting qyzmetin qayta qarau qajettiligin mәlimdedi. Al, Ilon Mask USAID-ty «qylmystyq úiym» dep atap, onyng «jabylatyn uaqyty kelgenin» aitty.

USAID-tyng qyzmeti: missiyasy jәne baghdarlamalary

1961 jyly qúrylghan USAID úiymy demokratiyalyq qúndylyqtardy ilgeriletuge jәne múqtaj elderge gumanitarlyq kómek kórsetuge baghyttalghan AQSh-tyng syrtqy sayasatynyng negizgi qúraly. Agenttik densaulyq saqtau, bilim beru, ekonomikalyq damu, auyl sharuashylyghy jәne azamattyq qoghamdy qoldau siyaqty salalardy qamtityn 100-den astam memlekette týrli baghdarlamalardy jýzege asyrady.

USAID ózining baghdarlamalary ayasynda qarjylandyrudyng edәuir kólemin AQSh-tyng yqpalyn nyghaytugha, túraqty damugha yqpal etuge jәne qaqtyghystardyng aldyn alugha baghyttaydy.

Qarjylandyrudy qazaqstandyq qanday ÝEÚ jәne LGBT belsendileri alady?

Qazaqstanda USAID zannyng ýstemdigin nyghaytugha, investisiyalyq ahualdy jaqsartugha jәne azamattyq qoghamdy damytugha baghyttalghan jobalardy belsendi qoldady. Benefisiarlar arasynda BAQ, ýkimettik emes úiymdar, sonyng ishinde LGBT qúqyqtary men genderlik tendikke qatysty úiymdar boldy.

2001-2024 jyldar aralyghynda Qazaqstangha berilgen qarjylandyrudyng jalpy kólemi shamamen 2,07 mlrd dollardy qúrady.

2024 jyldyng sonynda USAID Qazaqstanda 27 jobany iske asyrdy. Onyng ishinde 15 ónirlik joba bolsa, 12-si memleketik. Búl rette, jaghdaylardyng basym kópshiliginde USAID әrtýrli halyqaralyq ÝEÚ qatarynan deldaldardyng keng jelisin paydalanady.

Tek qazaqstandyq 2 ÝEÚ – «Qadyr-qasiyet» QB jәne «Desenta»Q B tikeley qarjylandyrylady.

Ayta ketu kerek, ótken jyly budjeti 750 myng AQSh dollaryn qúraytyn «Qadyr-qasiyet» QB jobasyn qarjylandyru A.Ibraeva (QB basshysy) tarapynan USAID kameraldyq tekseru barysynda qarjylyq menedjment sayasaty bóliginde zang búzushylyqtar anyqtaluyna jәne negizgi nәtiyjelerge qol jetkizilmeuine baylanysty toqtatylghan.

USAID júmysynyng «jariyalanbaytyn» baghyttaryna Qazaqstandaghy LGBT qozghalysyn qoldau jónindegi jobalardy qarjylandyrudy atap aitugha bolady. Amerikalyq úiym qazaqstandyq qoghamgha tәn emes batystyq qúndylyqtardyng taraluyna belsendi yqpal etedi. Atap aitqanda, ótken jyly LGBT jasóspirimderge baghyttalghan halyqaralyq úiymdardyng qoldauymen qúrylghan USAID veb-sayty qoghamdyq narazylyq tudyrghan edi.

«Feminita» qozghalysynyng kóshbasshylary J.Sekerbaeva men G.Serjan qarajat alushylar bolyp tabylady (ekeui 160 mln tengeden astam qarajat alghan).

Búl rette olar USAID – ting senimdi ókilderinen -«Norvegiyalyq Helisinky komiyteti», «ILGA-Europe», «Euraziya Ortalyq Aziya qory», «COC Nederland», «NED» jәne «NDI»qarjylandyrudy alady.

Jelide «Ilga-Europe» ÚÚP-nyng Ortalyq Aziya elderining LGBT qauymdastyqtarynyng qúqyqtaryn qorghau mýmkindikterin keneytu jónindegi «jabyq» strategiyalyq jobany iske qosu jónindegi josparlary turaly әngimeler kópten beri taralyp keledi.

Keybir derekkózderden alynghan aqparat boyynsha, «Feminita» ókilderining shottaryna qarajattyng bir bóligi «Oyan, Qazaqstan» qozghalysynyng belsendileri – «fiskaldyq demeushiler» dep atalatyndar arqyly týsedi.

«Qadyr-qasiyet» QB qozghalysy siyaqty jýrgizetin is-sharalar qarajattyng tiyimdi júmsalyp jatqanyna qatysty súraqtar tughyzady.

Al әlemde qalay bolyp jatyr?

Múnday bastamalardy qarjylandyrudyng úqsas tәjiriybesi basqa elderde de bayqalady. Tramp әkimshiligi agenttikti qoghamdyq qúndylyghy joq jobalargha maqsatty týrde demeushilik jasady dep aiyptady. Al, keybir jaghdaylarda tipti amerikandyq salyq tóleushilerding mýddelerine qayshy keledi dedi. Dauly jobalar arasynda LGBT bastamalary da ataldy. Onyng ishinde Kolumbiyada «transgenderlik opera» shygharugha 47 myng dollar, Perude «transgenderlik komiks» shygharugha 32 myng dollar jәne Gvatemalada jynysty auystyru operasiyalaryn qarjylandyrugha jәne LGBT belsendiligin qoldaugha 2 million dollar qarjy júmsalghany aityldy.

Osy jobalarmen qatar, Ál-Kaidadaghy sodyrlargha týski as jetkizu, «Aughanstanda kóknәr ósiru jәne geroin óndiru ýshin paydalanylatyn suaru arnalaryn» salu jәne t. b.

Jahandyq belsendilikten konservativti realizmge deyin

AQSh-tyng kóptegen sheteldik kómek baghdarlamalaryn qarjylandyrudy toqtata túruy elding syrtqy sayasy baghytynyng kýrt ózgergenin kórsetedi. Tramp әkimshiligi últtyq mýddelerdi birinshi oryngha qoya otyryp, halyqaralyq kómekti bólu tetikterin qayta qarastyruda. Búl qadamdy elderding mәdeny jәne sayasy erekshelikterin eskermesten «demokratiyalyq qúndylyqtardy» shetelde belsendi týrde nasihattaytyn dәstýrli әri qalyptasqan amerikandyq tәsilden alshaqtau dep sanaugha bolady.

Sayasy paradigmanyng ózgeruining qosymsha dәleli — AQSh-tyng ishki baghyty.

Respublikashylardyng jenisinde kórinis tapqan qoghamdaghy konservativti kónil-kýiding ósui — qazirding ózinde memleketting әleumettik sayasatyna әser etude. Oghan Tramptyng tek eki biologiyalyq jynysty zandy tanudy bekitetin zangha qol qony dәlel boldy.

Halyqaralyq arenada búl AQSh-tyng tarapynan bolatyn iydeologiyalyq qysymynyng әlsireuin jәne dәstýrli emes qúndylyqtar men әngimelerdin, sonday-aq, amerikandyq liyberaldy toptardyng әlsireuin bildirui mýmkin.

Abai.kz

1 pikir