2025 jyly 7 aqpan kýni 10.00-de QR Mәdeniyet jәne aqparat ministrligining qoldauymen Týrki mәdeniyeti jәne múrasy qory men Týrki dýniyesi qorynyng birlese úiymdastyruymen Qazaqstan Respublikasynyng Últtyq muzeyinde «Diuan lughat әt-týrk» ensiklopediyalyq sózdigining jaryq kórgenine 950 jyl toluyna oray «Til – izgilikting bastauy: Diuan lughat әt-týrk» atty halyqaralyq kórmesining saltanatty ashylu rәsimi ótedi.

Kórmede jazushy shygharmashylyghynyng ómiri men manyzdylyghyna kórsetetin Mahmúd Qashqaridyng sureti, «Diuan lughat әt-týrk» enbegining eng jaqyn kóshirmesi, týrik jәne qyrghyz tilinde úsynylghan týpnúsqa, tandamaly sózder men maqal-mәtelder, XI ghasyrdaghy týrik qoghamyn beyneleytin erler men әielderding kiyimderi, sol kezenning ómir salty men mәdeny kórinisin beyneleytin jәdigerler úsynylady. Qarahan dәuirining nysandary men Mahmúd Qashqary salghan kartany qazirgi kartamen salystyru týrindegi aqparattar qamtylghan.

«Til – izgilikting bastauy: Diuan lughat әt-týrk» kórmesi týrkilerding órkeniyet qúrushy qyryna basa  nazar audara otyryp, qolymyzdaghy biregey qazynany tanystyrudy maqsat etedi. Kórmege qoyylghan jәdigerler kelushilerdi týrik mәdeny múrasynyng qoynauyn ashudyng jaghymdy sayahatyna shaqyrady.

Tandalghan jәne kórmening negizgi qúrylymyn qúraytyn sózder 950 jyl búryn sóilegen týrik tilining tazalyghyn, týrik órkeniyetining tereng tarihyn, týrik taypalarynyng mәdeniyetin jәne ýzdiksiz jalghasyp kele jatqan ómir baylyghyn ashady. Maqal-mәtelder, danalyqpen susyndaghan kóne qúndylyqtardy jәne týrik halqyna tәn izgi qasiyetterdi meylinshe yqshamdap kórsetedi.

Sonday-aq, týrkilerding XI ghasyrdaghy estetikalyq týsinigi men kiyim ýlgisining joghary bolghanyn kórsetetin kiyimder atalmysh enbektegi mәlimetter negizinde kórmege arnayy әzirlengen. Kórmege qoyylatyn erler men әielderding kiyimderi sol kezenning talghamyn keremet egjey-tegjeyli kórsetedi.

«Diuan lughat әt-týrk» – kórnekti ghalym, oishyl Mahmúd әl-Qashqary jasaghan XI ghasyrdaghy biregey tuyndy. Búl arab tilindegi balamalary bar 9 myngha juyq sózdi qamtityn, týrki halyqtarynyng mәdeniyeti, túrmysy, til bilimi men әdebiyeti turaly bay materialdy qamtityn túnghysh týrki tilderining ensiklopediyalyq sózdigi.

Júmys tek leksikografiyalyq túrghydan ghana emes, mәdeny túrghydan da: kitapqa týrki taypalarynyng geografiyalyq orny, mәdeny jәne tildik baylanystary kórsetilgen týrki әlemining alghashqy belgili kartasy engizilgen.

Ál-Qashqary jasaghan karta týrki memleketterining qazirgi aumaqtarymen sәikes keluimen erekshe. Ayta keteyik, «Diuany lúghat at-týrk» týrki jazuynyng «Orhon eskertkishterinen» keyingi ekinshi manyzdy eskertkishi dep atalady. Sonymen qatar, týrik taypalary men Týrkistan geografiyasyn tanystyratyn, týrik foliklory men týrki halyqtary turaly biregey mәlimetter beretin órkeniyet ensiklopediyasy bolyp tabylady.

«Diuan lughat әt-týrk» enbeginde Mahmúd Qashqaridyng memlekettilik túrghysyndaghy dәl boljamy týrik últynyng tarih boyyna jalghasyp kele jatqan tirshiligi men mәdeny tútastyghyn kórsetedi. Negizinde, týrikterding memlekettik tәjiriybeleri Mahmúd Qashqary boljamdarynyng zandylyghyn nyghaytqanymen, olar týrik últynyng tarih sahnasyndaghy sayasy jәne mәdeny sabaqtastyghyna berik tirek boldy.

Abai.kz