2025 جىلى 7 اقپان كۇنى 10.00-دە قر مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن تۇركى مادەنيەتى جانە مۇراسى قورى مەن تۇركى دۇنيەسى قورىنىڭ بىرلەسە ۇيىمداستىرۋىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۋزەيىندە «ديۋان لۋعات ءات-تۇرك» ەنتسيكلوپەديالىق سوزدىگىنىڭ جارىق كورگەنىنە 950 جىل تولۋىنا وراي «ءتىل – ىزگىلىكتىڭ باستاۋى: ديۋان لۋعات ءات-تۇرك» اتتى حالىقارالىق كورمەسىنىڭ سالتاناتتى اشىلۋ ءراسىمى وتەدى.

كورمەدە جازۋشى شىعارماشىلىعىنىڭ ءومىرى مەن ماڭىزدىلىعىنا كورسەتەتىن ماحمۇد قاشقاريدىڭ سۋرەتى، «ديۋان لۋعات ءات-تۇرك» ەڭبەگىنىڭ ەڭ جاقىن كوشىرمەسى، تۇرىك جانە قىرعىز تىلىندە ۇسىنىلعان تۇپنۇسقا، تاڭدامالى سوزدەر مەن ماقال-ماتەلدەر، XI عاسىرداعى تۇرىك قوعامىن بەينەلەيتىن ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ كيىمدەرى، سول كەزەڭنىڭ ءومىر سالتى مەن مادەني كورىنىسىن بەينەلەيتىن جادىگەرلەر ۇسىنىلادى. قاراحان ءداۋىرىنىڭ نىساندارى مەن ماحمۇد قاشقاري سالعان كارتانى قازىرگى كارتامەن سالىستىرۋ تۇرىندەگى اقپاراتتار قامتىلعان.

«ءتىل – ىزگىلىكتىڭ باستاۋى: ديۋان لۋعات ءات-تۇرك» كورمەسى تۇركىلەردىڭ وركەنيەت قۇرۋشى قىرىنا باسا  نازار اۋدارا وتىرىپ، قولىمىزداعى بىرەگەي قازىنانى تانىستىرۋدى ماقسات ەتەدى. كورمەگە قويىلعان جادىگەرلەر كەلۋشىلەردى تۇرىك مادەني مۇراسىنىڭ قويناۋىن اشۋدىڭ جاعىمدى ساياحاتىنا شاقىرادى.

تاڭدالعان جانە كورمەنىڭ نەگىزگى قۇرىلىمىن قۇرايتىن سوزدەر 950 جىل بۇرىن سويلەگەن تۇرىك ءتىلىنىڭ تازالىعىن، تۇرىك وركەنيەتىنىڭ تەرەڭ تاريحىن، تۇرىك تايپالارىنىڭ مادەنيەتىن جانە ۇزدىكسىز جالعاسىپ كەلە جاتقان ءومىر بايلىعىن اشادى. ماقال-ماتەلدەر، دانالىقپەن سۋسىنداعان كونە قۇندىلىقتاردى جانە تۇرىك حالقىنا ءتان ىزگى قاسيەتتەردى مەيلىنشە ىقشامداپ كورسەتەدى.

سونداي-اق، تۇركىلەردىڭ XI عاسىرداعى ەستەتيكالىق تۇسىنىگى مەن كيىم ۇلگىسىنىڭ جوعارى بولعانىن كورسەتەتىن كيىمدەر اتالمىش ەڭبەكتەگى مالىمەتتەر نەگىزىندە كورمەگە ارنايى ازىرلەنگەن. كورمەگە قويىلاتىن ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ كيىمدەرى سول كەزەڭنىڭ تالعامىن كەرەمەت ەگجەي-تەگجەيلى كورسەتەدى.

«ديۋان لۋعات ءات-تۇرك» – كورنەكتى عالىم، ويشىل ماحمۇد ءال-قاشقاري جاساعان XI عاسىرداعى بىرەگەي تۋىندى. بۇل اراب تىلىندەگى بالامالارى بار 9 مىڭعا جۋىق ءسوزدى قامتيتىن، تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەنيەتى، تۇرمىسى، ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتى تۋرالى باي ماتەريالدى قامتيتىن تۇڭعىش تۇركى تىلدەرىنىڭ ەنتسيكلوپەديالىق سوزدىگى.

جۇمىس تەك لەكسيكوگرافيالىق تۇرعىدان عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدان دا: كىتاپقا تۇركى تايپالارىنىڭ گەوگرافيالىق ورنى، مادەني جانە تىلدىك بايلانىستارى كورسەتىلگەن تۇركى الەمىنىڭ العاشقى بەلگىلى كارتاسى ەنگىزىلگەن.

ءال-قاشقاري جاساعان كارتا تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ قازىرگى اۋماقتارىمەن سايكەس كەلۋىمەن ەرەكشە. ايتا كەتەيىك، «ديۋاني لۇعات ات-تۇرك» تۇركى جازۋىنىڭ «ورحون ەسكەرتكىشتەرىنەن» كەيىنگى ەكىنشى ماڭىزدى ەسكەرتكىشى دەپ اتالادى. سونىمەن قاتار، تۇرىك تايپالارى مەن تۇركىستان گەوگرافياسىن تانىستىراتىن، تۇرىك فولكلورى مەن تۇركى حالىقتارى تۋرالى بىرەگەي مالىمەتتەر بەرەتىن وركەنيەت ەنتسيكلوپەدياسى بولىپ تابىلادى.

«ديۋان لۋعات ءات-تۇرك» ەڭبەگىندە ماحمۇد قاشقاريدىڭ مەملەكەتتىلىك تۇرعىسىنداعى ءدال بولجامى تۇرىك ۇلتىنىڭ تاريح بويىنا جالعاسىپ كەلە جاتقان تىرشىلىگى مەن مادەني تۇتاستىعىن كورسەتەدى. نەگىزىندە، تۇرىكتەردىڭ مەملەكەتتىك تاجىريبەلەرى ماحمۇد قاشقاري بولجامدارىنىڭ زاڭدىلىعىن نىعايتقانىمەن، ولار تۇرىك ۇلتىنىڭ تاريح ساحناسىنداعى ساياسي جانە مادەني ساباقتاستىعىنا بەرىك تىرەك بولدى.

Abai.kz