2025 жылы 7 ақпан күні 10.00-де ҚР Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен Түркі мәдениеті және мұрасы қоры мен Түркі дүниесі қорының бірлесе ұйымдастыруымен Қазақстан Республикасының Ұлттық музейінде «Диуан луғат әт-түрк» энциклопедиялық сөздігінің жарық көргеніне 950 жыл толуына орай «Тіл – ізгіліктің бастауы: Диуан луғат әт-түрк» атты халықаралық көрмесінің салтанатты ашылу рәсімі өтеді.

Көрмеде жазушы шығармашылығының өмірі мен маңыздылығына көрсететін Махмұд Қашқаридың суреті, «Диуан луғат әт-түрк» еңбегінің ең жақын көшірмесі, түрік және қырғыз тілінде ұсынылған түпнұсқа, таңдамалы сөздер мен мақал-мәтелдер, XI ғасырдағы түрік қоғамын бейнелейтін ерлер мен әйелдердің киімдері, сол кезеңнің өмір салты мен мәдени көрінісін бейнелейтін жәдігерлер ұсынылады. Қарахан дәуірінің нысандары мен Махмұд Қашқари салған картаны қазіргі картамен салыстыру түріндегі ақпараттар қамтылған.

«Тіл – ізгіліктің бастауы: Диуан луғат әт-түрк» көрмесі түркілердің өркениет құрушы қырына баса  назар аудара отырып, қолымыздағы бірегей қазынаны таныстыруды мақсат етеді. Көрмеге қойылған жәдігерлер келушілерді түрік мәдени мұрасының қойнауын ашудың жағымды саяхатына шақырады.

Таңдалған және көрменің негізгі құрылымын құрайтын сөздер 950 жыл бұрын сөйлеген түрік тілінің тазалығын, түрік өркениетінің терең тарихын, түрік тайпаларының мәдениетін және үздіксіз жалғасып келе жатқан өмір байлығын ашады. Мақал-мәтелдер, даналықпен сусындаған көне құндылықтарды және түрік халқына тән ізгі қасиеттерді мейлінше ықшамдап көрсетеді.

Сондай-ақ, түркілердің XI ғасырдағы эстетикалық түсінігі мен киім үлгісінің жоғары болғанын көрсететін киімдер аталмыш еңбектегі мәліметтер негізінде көрмеге арнайы әзірленген. Көрмеге қойылатын ерлер мен әйелдердің киімдері сол кезеңнің талғамын керемет егжей-тегжейлі көрсетеді.

«Диуан луғат әт-түрк» – көрнекті ғалым, ойшыл Махмұд әл-Қашқари жасаған XI ғасырдағы бірегей туынды. Бұл араб тіліндегі баламалары бар 9 мыңға жуық сөзді қамтитын, түркі халықтарының мәдениеті, тұрмысы, тіл білімі мен әдебиеті туралы бай материалды қамтитын тұңғыш түркі тілдерінің энциклопедиялық сөздігі.

Жұмыс тек лексикографиялық тұрғыдан ғана емес, мәдени тұрғыдан да: кітапқа түркі тайпаларының географиялық орны, мәдени және тілдік байланыстары көрсетілген түркі әлемінің алғашқы белгілі картасы енгізілген.

Әл-Қашқари жасаған карта түркі мемлекеттерінің қазіргі аумақтарымен сәйкес келуімен ерекше. Айта кетейік, «Диуани лұғат ат-түрк» түркі жазуының «Орхон ескерткіштерінен» кейінгі екінші маңызды ескерткіші деп аталады. Сонымен қатар, түрік тайпалары мен Түркістан географиясын таныстыратын, түрік фольклоры мен түркі халықтары туралы бірегей мәліметтер беретін өркениет энциклопедиясы болып табылады.

«Диуан луғат әт-түрк» еңбегінде Махмұд Қашқаридың мемлекеттілік тұрғысындағы дәл болжамы түрік ұлтының тарих бойына жалғасып келе жатқан тіршілігі мен мәдени тұтастығын көрсетеді. Негізінде, түріктердің мемлекеттік тәжірибелері Махмұд Қашқари болжамдарының заңдылығын нығайтқанымен, олар түрік ұлтының тарих сахнасындағы саяси және мәдени сабақтастығына берік тірек болды.

Abai.kz